درباره خط تولید صنایع دارویی

خط تولید صنایع دارویی

مقدمه
از گذشته تا امروزه استفاده از مواد گیاهی و حیوانی و حتی شیمیایی برای دفع بیماری ها و امراض استفاده می شود. هریک از این مواد تأثیر به سزایی در روند درمان داشته اند. این مواد امروزه با نام دارو یا Drug شناخته می شوند.

تعریف دارو در دانش پزشکی
ماده ای که برای درمان، تسکین علائم، تشخیص بیماری یا پیشگیری از آن به کار رود. درحالی که بر ساختار یا کارکرد ارگانیسم زنده اثر گذارد و پس از ورود به بدن، عملکرد آن را تصحیح کند.

همانطور که گفته شد دارو ممکن است منشأ طبیعی (گیاهی یا حیوانی) داشته باشد یا اینکه به طور مصنوعی تهیه شود. داروهای شیمیایی معمولاً در آزمایشگاه و به دست پزشکان یا دارو سازان کشف می شود. پس از تحقیقات کافی و تأیید مراجع رسمی EU(PICS) , FDAوWHO در کارخانه های داروسازی تولید می گردند.

مصرف دارو به صورت 4 حالت می باشد

• خوراکی (قرص و شربت)
• موضعی (پماد و قطره)
• استنشاقی (از راه تنفس)
• تزریقی (آمپول)

داروی تزریقی یا خوراکی؟
دارو ها به چند دسته کلی تقسیم می شوند. پزشکان باتوجه به نوع بیماری تشخیص می دهند که داروی تزریقی یا خوراکی تجویز کنند.

دارو های تزریقی دارو هایی هستند که توسط روده جذب نمی شوند و باید با آمپول وارد بدن شوند. از طرفی ممکن است، دوز تجویزی دارو زیاد باشد. در این صورت باید از طریق رگ جذب شوند.

دارو های خوراکی داروهایی هستند که به صورت شربت یا پودر حل شدنی در آب مصرف می شوند.

5 نکته بسیار مهم
دارو های خوراکی باعث ایجاد درد یا گسستگی در سد پوستی بدن نمی شوند.
در موارد تزریقی احتمال ابتلاء به بیماریهای عفونی مانند هپاتیتB، هیپاتیتC و ایدز بین بیماران، کادر درمانی و جامعه افزایش می یابد. به همین علت در شرایط نرمال از تجویز و مصرف غیر ضروری داروهای تزریقی خودداری می شود.
داروهای تزریقی می توانند منجر به بروز عوارضی از جمله آسیب به عصب، آسیب به عروق و آبسه یا خون مردگی و خونریزیهای زیر پوستی، ایجاد زخم و باقی ماندن جای آن در محل تزریق شود. این عوارض با مصرف فرآورده های غیر تزریقی قابل پیشگیری است. در داروهای تزریقی موارد مرگ ناگهانی در اثر تزریق خودسرانه یک ویتامین ساده یا خوردن قرص بدون تجویز پزشک هم گزارش شده است.
داروهای خوراکی و تزریقی اثربخشی متفاوتی ندارند.
کنترل و درمان عوارض ناشی از داروهای تزریقی در بسیاری از موارد به علت سرعت بالا در اختلاط با خون در مقایسه با داروهای خوراکی دشوارتر است.
داروهای تزریقی برای زمان های اورژانسی می باشند.

4 دلیل استفاده از داروهای تزریقی
اثر سریع درمانی.
بیمار قادر به مصرف داروی خوراکی نیست،
مواردی که دارو در صورت مصرف از راه خوراکی از بین رفته و بی اثر می شود.
از دستگاه گوارش قابل جذب نمی باشد.
به استناد گزارشی از مرکز ملی ثبت عوارض ناخواسته دارو ها ( ADR)، عوارض به ثبت رسیده از دارو های تزریقی بسیار بیشتر از دارو های خوراکی بوده اس. در نتیجه نباید به پزشک جهت تجویزداروی تزریقی اصرار کرد.

درمورد داروهای مشابه چه کنیم؟
در مورد دارو های مشابه، باز هم اولویت با داروی خوراکی است. مثلا در داروهایی با اشکال متفاوت (آمپول و قرص وکپسول) توصیه ما این است که بیمار تا حد امکان داروی خوراکی را مصرف کند. به این دلیل که هر تزریقی می تواند یک واکنش به همراه داشته باشد. از مهم ترین عوارض دارو ها بروز حساسیت است.

در صورت بروز حساسیت داروی خوراکی (قرص و کپسول و شربت)، می توان مصرف آن را بلافاصله قطع کرد. یا حتی با شستشوی معده، دارو را از بدن خارج کرد، اما در صورت بروز حساسیت داروی تزریقی، اقدام خاصی نمی توان انجام داد.

بنابراین عوارض داروهای خوراکی بسیار کمتر از انواع تزریقی هاست. همواره در علم پزشکی توصیه می شود که از درمان های تزریقی حتی الامکان کمتر استفاده شود.

پروسه تولید دارو مانند بسیاری دیگر از صنایع دارای اصول و قوانینی خاصی است. این اصول در این صنعت از دشواری بالاتری برخورد دار است. چراکه با سلامت و جان مردم سرکار دارند. بنابراین حتما باید پروسه ضدعفونی خط تولید صنایع دارویی و باکتری کشی آنها درست و کامل انجام شود. در نتیجه باید پس از تولید از فیلترهایی عبور کنند که در زیر به توضیح مختصری از آنان می پردازیم.

شرایط خوب تولید (GMP)
GMp مخفف (Good Manufacturing Practice) به عنوان فونداسیون اصلی سیستم های ایمنی و سلامت می باشد. GMP شامل مجموعه الزامات و دستورالعمل هایی است که روش ها، تجهیزات مورد نیاز، امکانات، کنترل و ضدعفونی خط تولید صنایع دارویی را برای تولید محصولات با کیفیت در زمینه های زیر را شرح می دهد:

محصولات دارویی برای انسانها و مصارف دامپزشکی
فراورده های بیولوژیک
محصولاتی که از منابع طبیعی مثل انسان، حیوان یا میکروارگانیسم ها تهیه می شوند
تجهیزات پزشکی
مواد غذایی فراوری شده
تشکیل پرونده ساخت دارو(DMF)
DMF مخفف (Drug Master file) است. DMF از مهم ترین فیلترهای تولید دارو می باشد.

• بخش های مختلف DMF
• مشخصات کلی فرآورده دارویی
• مشخصات کلی فرمولاسیون
• مشخصات کلی ساخت (Batch size)
• تایید مدارک آنالیز
• مشخصات و تجهیزات کارخانه سازنده
• عملیات تولید
• نمونه برداری
• کنترل های حین تولید
• مشخصات و روش های رسمی برای محصول داروئی
• مشخصات رسمی اشکال داروئی
• بسته بندی

کتاب مرجع فارماکوپه

کتاب مرجع فارماکوپه دارونامه ای است که تحت عنوان کتاب دستور دارویی نیز بکار برده می شود. این کتاب لیست کاملی از دارو های موجود در بازار مشتمل بر اطلاعات دارویی موارد مصرف، عوارض جانبی، نحوه نگهداری داروها و مواد اولیه، روش آنالیز مواد اولیه و جانبی مشتمل بر روش های فیزیکی و شیمیایی و … در آن به طور کاملاً مفیدی قید شده است. همچنین استانداردهایی که در صنایع داروسازی و غذایی مورد استفاده قرار می گیرند.

مسئولیت انجام تست های استریلیتی و میکروبی و ضدعفونی کنندگی محصولات جهت اطمینان از استریل بودن و عدم آلودگی محصولات نهایی بر اساس دستورالعمل های فارماکوپه انجام می گیرد.در نتیجه کنترل کیفیت محصولات براساس فارماکوپه امری مهم ضروری است.

سند فنی مشترک(CTD)
مدرکی است که توسط (ICH) (شورای بین المللی هماهنگ سازی نیازهای فنی داروهای مورد استفاده در انسان) ارائه شده است. برای اطمینان از آن است که فرایند تولید برای مواد دارویی و فرآورده های دارویی، موثق، تکرارپذیر و مبتنی بر اصول تضمین کیفیت می باشد.

در CTD، سه حوزه ویژه برای ارائه یک فرآورده جدید مورد توجه است:

• بی خطری
• اثربخشی
• کیفیت
• اصل TD (تولید دارو)
• اصول اولیه در مراقبت های دارویی در داروخانه ویژه داروسازان.

به دلیل اشکال متفاوت دارو ها پروسه های تولید دارو با هم تفاوت های جزئی دارد. در نتیجه بخش تولید داروها به 3 بخش کلی داروهای جامدات، محلول و پودر تقسیم می شوند. در چارت زیر به طور مختصر درباره مراحل تولید صحبت کردیم.

اتاق های مختلف در کارخانه های داروسازی
کارخانه های تولید دارو شامل اتاق ها و فضاهایی است که هریک دارای کاربرد خاص خود می باشند. در ذیل به توضیح مختصری از این اتاق ها می پردازیم:

اتاق توزین:
هر کارخانه دارای منطقه ای است که در آن مواد اولیه توزین و به ظروف تمیز منتقل می کند. این اتاق به عنوان نقطه ورود به تولید و نقطه انتقال مواد از انبار و ورود به مناطق فرایند تعریف می شود. بنابراین معیارهای خاص بهترین مکان را تعیین می کنند.

اتاق تمیز یک قرارداد کنترلی است که با آن محصولات مختلف تولید و غلظت ذرات موجود در هوا به حدود مشخص کنترل می شوند. سازمان جهانی استاندارد (ISO) مجموعه ای از استانداردها را برای اتاق های تمیزتعیین کرده است. این استانداردها، انواع گسترده ای از مسائل مهم مربوط به اتاق های تمیز را مثل طراحی، آزمایش، کارکرد و آلودگی های زنده در بر گرفته اند. در میان صنایع مختلف، صنایع دارویی یکی از بزرگ ترین کاربران اتاق های تمیز هستند، زیرا میکرو ارگانیسم ها و آلودگی ها نباید از طریق محصولات به بدن بیماران راه پیدا کنند. در صنعت داروسازی اتاق تمیز فضایی کاربردی است که در عملیات ساخت داروها و فرآورده های بیولوژیک یا پژوهش های علمی مورد استفاده قرارمی گیرد.

فضاهای مذکور دارای سطح پائینی از آلوده کننده هایی مثل گرد و غبار، میکروب های منتقل شده از راه هوا، ذرات معلق و بخارات شیمیایی می باشند. فضاهای تمیز در صنعت داروسازی در محدوده راهبردهای تضمین کیفیت داروها قرار دارد. به عنوان یک مجموعه، صنعت دارویی دارای مسائلی بیش از صرفاً تمیزی محیط است و لازم است که همه ملزومات مورد بررسی قرار گیرند و راهکارهایی به صورت سازمان یافته ارائه شوند.

اتاق فیلینگ قطره (پرکنی):
ماشین پرکن و سیل کن آمپول برای پر کردن و سیل کردن آمپول به صورت اتوماتیک مناسب می باشد. دستگاه منطبق با استاندارد GMP در صنایع دارویی، صنایع وابسته به دامپزشکی و صنایع آرایشی می باشد. دستگاه پرکنی پودرها TTP می باشد.

1. اتاق کنترل ذره
2. اتاق ساخت
3. اتاق بلندینگ (blending)

ضدعفونی خط تولید صنایع دارویی
هر دستگاه در هرصنعتی احتیاج به شوینده ها و ضدعفونی کنندگی های خاص خود دارد. بر این اساس در صنعت داروسازی هم این پروسه وجود دارد. فراورده های نهایی صنعت داروسازی و سلامت انسان ارتباط مستقیم دارند. بنابراین سلامت دارو برابر با سلامت انسان است. به همین علت باید ضدعفونی کننده هایی استفاده کرد که برای سلامت انسان خطرآفرین نباشد. باتوجه به اهمیت بخش های مختلف، ضدعفونی خط تولید صنایع دارویی ضروری است.