نحوه کاشت چغندر لبویی

تاریخچه و مشخصات گیاهشناسی
برخی منابع آفریقا را مبدأ چغندر لبویی یا سالادی (Beta vulgaris) ذکر کرده اند. گزارش شده که در قرون وسطی از برگ آن برای تغذیه استفاده می شده است. در قرن 15میلادی برای اولین بار در آلمان از ریشه ی ضخیم آن برای تغذیه استفاده شد.

چغندر لبویی گیاهی دوساله است و در صورتی که در شرایط سرما قرار گیرد ممکن است در سال اول به گل برود. ریشه اصلی چغندر قادر است تا عمق بیش از یک و نیم متری خاک نفوذ کرده و از این رو در مقابل تنش های آبی نسبتاً مقاوم است.

تولید گل و گرده افشانی
گل های چغندر لبویی در محور برگها به وجود می آید. گرده افشانی در این گیاه با کمک حشرات و باد انجام می شود.

برگ
چغندر لبویی دارای برگهای بیضی شکل و بدون بریدگی است و شباهت زیادی به برگ چغندر برگی دارد و تا پایان رشد رویشی حالت طوقه ای خود را حفظ می کند.

ارقام چغندر لبویی
چغندرلبویی را از نظر زمان رسیدن به سه دسته تقسیم می کنند:

زودرس
میانرس
دیررس
همچنین چغندر لبویی را بر اساس شکل ریشه نیز تقسیم بندی می کنند که بر این اساس عبارتند از:

چغندر لبویی با ریشه های پهن و گرد (بیشتر کشت بهاره)
چغندر لبویی با ریشه های دراز و کشیده (بیشتر کشت پاییزه)
از چغندر لبویی با ریشه های کشیده باید در خاک های عمیق استفاده نمود ولی در مورد چغندر پهن و گرد نیازی به عمق زیاد خاک نیست و می توان آن را در خاک نسبتاً کم عمق نیز کشت نمود.

ارزش غذایی
از چغندر لبویی برای تولید انواع سالاد، ترشی، مربا و … استفاده می شود، همچنین از رنگ چغندر لبویی در صنایع غذایی استفاده های زیادی می شود. چغندر لبویی دارای مقادیر زیادی پتاسیم و مقدار متوسط ویتامین C و ویتامین های گروه B است.

نسبت قند و اسید موجود در چغندر لبویی، تعیین کننده طعم و مزه ی این گیاه است و غلظت زیاد بتانین باعث ایجاد رنگ در چغندر لبویی می شود، این رنگ سمی نبوده و از آن برای تولید رنگ های خوراکی استفاده می شود. برخی مواقع به خاطر وجود ساپونین و اسید اگزالیک در چغندر لبویی، طعم آن تلخ می شود. آب چغندر لبویی نیز برای درمان بیماری های عفونی استفاده می شود، همچنین این گیاه دارای خاصیت ضدسرطانی است.

شرایط آب و هوایی
چغندر لبویی در برابر شرایط مختلف آب و هوایی سازگاری مناسبی دارد، با این وجود، بهترین رشد چغندر لبویی در دمای متوسط و رطوبت نسبی بالا صورت می گیرد.

طول روز حدود 10 ساعت همراه با گرمای زیاد، می تواند باعث افزایش وزن و رشد برگها، زیاد شدن سطح برگ و در نتیجه افزایش میزان کربن گیری و ایجاد تعادل در رشد همزمان غده و ریشه در گیاه شود، ولی با کوتاه شدن روزها تا حدود6 ساعت حتی در شرایط هوای گرم نمی توان این تعادل را به وجود آورد و در نتیجه غده ها تشکیل نخواهند شد.

در صورتی که گیاه یک دوره سرما بین 4 تا 10 درجه سانتیگراد ببیند وارد مرحله زایشی می شود این اتفاق با از بین رفتن حالت طوقه ای برگها آغاز شده و سپس ساقه گل دهنده (به ارتفاع حدود 1٫5 متر) به وجود می آید، البته روزهای بلند نیز در به گل رفتن و تولید بذر چغندر لبویی اثر گذار است.

نکته: در سال اول کشت نیز امکان به گل رفتن چغندر وجود دارد و از این رو باید در هنگام کاشت چغندرلبویی به شرایط اقلیمی منطقه توجه نمود و خطر سرمای بهاره را مدنظر قرار داد.

این گیاه نسبت به آب و هوا خیلی حساس نیست با این حال در هوای ملایم و خنک رشد بهتری دارد. گرمای هوا باعث می شود که رنگ قرمز غده های چغندر به سفیدی تمایل پیدا کند و ازطرفی از قند آن کاسته شود. در صورتی که شرایط آب و هوایی مناسب نباشد کیفیت و بازارپسندی چغندر لبویی به شدت کاهش خواهد یافت.

کاشت بذر
از آنجا که چغندر لبویی به رطوبت نسبی بالا نیاز دارد، خاک های خیلی سبک که توانایی نگهداری آب را در خود ندارند برای کشت آن مناسب نیستند و از طرفی خاک نباید خیلی سنگین باشد تا ریشه ها بتوانند به راحتی رشد کرده و بد شکل نشوند، همچنین در این خاک ها عملیات زراعی نیز با مشکل روبرو خواهد شد.

pH مناسب برای پرورش چغندرلبویی بین 6٫8 تا 7٫2 است. در صورت کاهش pH در خاک های شنی هوموسی تا 6 عملکرد نیز کاهش خواهد یافت اما در صورتی که pH به پایین تر از 6 برسد لازم است با استفاده از آهک برای اصلاح خاک (افزایش pH) اقدام نمود.

این گیاه همچنین به pH بالای 7٫4 حساس است و دچار کمبود منگنز خواهد شد و کمبود مواد غذایی به خاطر کاهش جذب می تواند باعث پوسیدگی جوانه های مرکزی گیاه شود.

تغذیه چغندر لبویی
چغندر به مواد غذایی فراوان نیاز دارد تا بتواند در مدت زمانی کوتاه حداکثر رشد خود را داشته باشد، از این رو زمینی که چغندر در آن کشت می شود باید غنی از عناصر غذایی باشد.

به همین دلیل لازم است تا از کودهای دامی و شیمیایی به طور همزمان استفاده شود. به این منظور استفاده از 20 تا 40 تن در هکتار کود دامی کاملاً پوسیده شده توصیه می شود. همچنین کودهای معدنی ماکرو و میکرو شامل عناصر ازت، فسفر، پتاسیم (NPK)، آهن، روی، منگنز و… توصیه می شود.

عوامل موثر در میزان مصرف کود و نوع کود مصرفی
جنس زمین
حاصلخیزی خاک
مقدار کود دهی به محصول قبلی
آب و هوا
از آنجا که چغندر به پتاسیم زیادی نیاز دارد مصرف کودهای پتاس بالا مثل 36-12-12 قابل توصیه است که البته باید براساس وضعیت زمین و آزمایش خاک و آب و در نهایت با نظر کارشناس خود اقدام به استفاده از کود نمایید تا با توجه به هزینه بالای کود بتوانید بهترین بهره برداری را داشته باشید.

علاوه بر عناصر ماکرو باید نسبت به تامین عناصر میکرو خصوصاً بُر نیز توجه نمود. چغندر نسبت به کمبود بُر حساس است و در صورت کمبود این عنصر ریشه های آن از داخل سیاه می شوند، در صورت مشاهده چنین وضعیتی باید بُراکس را به صورت محلول پاشی بر روی گیاه استفاده نمود.

کمبود بُر معمولا در خاک هایی که pH آنها خنثی تا کمی قلیایی است به وجود می آید. اگر نتوانید محلول پاشی کنید و مجبور به دادن براکس به زمین باشید، باید حدود نیم قاشق چایخوری براکس را در 50 لیتر آب حل نموده و محلول را روی 30 تا 50 متر مربع خاک بپاشید. مصرف براکس در هکتار حدود 10 تا 15 کیلوگرم است.

نکته: عنصر بُر سمی است، و مصرف بیش از حد آن می تواند خطرناک باشد و لازم است در مصرف آن دقت کافی صورت گیرد.

کاشت، داشت و برداشت چغندر لبویی
کاشت
کاشت چغندرلبویی معمولاً توسط بذر و به صورت مستقیم در زمین اصلی صورت می گیرد. کشت چغندر به صورت دست پاش یا ردیفی و یا به صورت نشتی انجام می شود.

در کشت ردیفی یا نشتی فاصله خطوط کشت را 50 تا 60 سانتی متر و فاصله بوته ها بر روی ردیف را 4 تا 5 سانتی متر در نظر می گیرند، سپس در هنگام تنک کردن فاصله بوته ها را افزایش داده و به 10 تا 20 سانتی متر می رسانند.

عمق کاشت چغندر حدود 1 تا 2 سانتی متر در نظر گرفته می شود و این عمق بستگی به جنس خاک دارد. بذور در خاکهای سنگین سطحی و در خاکهای سبک و شنی عمیق تر کاشته می شوند.

میزان مصرف بذر 5 تا 8 کیلوگرم در هکتار است. در مناطق سردسیری پس از بر طرف شدن خطر سرما فوراً کشت انجام می شود، ولی در مناطق گرمسیری در پائیز کشت انجام می شود. به طورکلی کاشت بذر زمانی انجام می شود که دما بین 5 تا 20 درجه سانتی گراد است.

داشت
پس از کاشت چغندر لبویی معمولا 2 تا 4 بوته سبز می شود، برای تولید چغندرهای بزرگ تر و با کیفیت بیشتر لازم است که بجز یکی، بقیه حذف شوند. علف های هرز در کشت های ردیفی با کولتیواتور حذف می شوند و علف هایی که روی ردیف ها باقی می مانند با ادوات دستی وجین می شوند.

برداشت
غده چغندر را زمانی که قطر آن به 5 تا 6 سانتی متر رسید برداشت می کنند. در صورتی که ریشه ها بیشتر از اندازه رشد کنند از کیفیت و بازارپسندی آنها کاسته خواهد شد.

آفات و بیماری ها
چغندر لبویی معمولاً با آفات و بیماری های معدودی روبرو می شود. اگر رطوبت هوا بالا باشد ممکن است برگها توسط قارچهای خاکزی آلوده شوند به همین خاطر اگر در مناطق مرطوب اقدام به کشت شود لازم است تا هر 7 تا 10 روز از قارچکش استفاده شود، همچنین این گیاه ممکن است به سفیدک داخلی آلوده شود.

همچنین برای جلوگیری از بوته میری، قبل از کاشت باید بذور را با قارچکش ضدعفونی کرد. لارو برخی از حشرات نیز به این گیاه حمله می کنند که برای مبارزه باید در زمان مناسب و با نظر کارشناس اقدام نمود.