کاشت و پرورش درخت زیتون

کاشت و پرورش درخت زیتون
نهال زیتون در اکثر استانهای کشور کاشته می شود و هم اکنون سطح زیر کشت آن در کشور حدود یکصد هزار هکتار می باشد. درخت زیتون گیاهی نیمه گرمسیری می باشد و در مناطقی که خطر یخبندانهای شدید زمستانه وجود نداشته باشد می توان اقدام به کاشت آن نمود. زیتون درختی همیشه سبز با نام علمی olea europaea و از خانواده oleaceae و از قدیمی ترین گیاهان منطقه مدیترانه و به ویژه خاورمیانه است و ساکنین مناطق حاشیه دریای مدیترانه و خاور میانه و ایران بیش از هزاران سال است که با این درخت آشنایی دارند و در طی زمان با پیشرفت فن و تکنولوژی از لحاظ غذایی و دارویی از آن استفاده می کنند و در حال حاضر در سطح دنیا تهیه و خرید و فروش روغن زیتون و دیگر فرآورده های آن در اقتصاد کشورهای تولید کننده عمده از جمله اسپانیا، ایتالیا، فرانسه، یونان، تونس و ترکیه نقش بزرگی بازی می کند و در کشور ما دارای قدمت چندین هزار ساله می باشد و هم اکنون در بیشتر استانهای کشور کاشته می شود.

مشخصات گیاه شناسی:

زیتون گیاهی نیمه گرمسیری می باشد و در مناطقی که خطر یخبندانهای شدید زمستانه وجود نداشته باشد می توان اقدام به کاشت آن نمود. همیشه سبز بوده و برگهای آن هر 2 تا 4 سال یکبار خزان می کنند در صورتی که همه ساله برگهای جوان روی شاخه ظاهر می گردند. برگها سبز تیره متقابل و ابعاد آنها در واریته های مختلف متفاوت می باشد رنگ سطح فوقانی برگها سبز تیره و پوشیده از یک لایه بافت مومی و در سطح تحتانی کرکهای ستاره ای نقره ای وجود دارد که دو عامل فوق موجب کاهش تبخیر رطوبت و افزایش توان مقاومت در مقابل خشکی و گرما می شوند. گلهای زیتون معمولاً دیرتر از گلهای سایر درختان میوه شکوفا می شوند. گلها خوشه ای و هر خوشه از خوشه چه های تشکیل یافته و دارای 8 تا 25 گل است. رنگ گلها سفید صدفی و دارای چهار گلبرگ و چهار کاسبرگ 2 پرچم و مادگی 2 خانه ای هستند. گلها بر دو نوعند. گلهای کامل که دارای اندامهای نر و ماده هستند و گلهای ناقص که فقط اندام نر دارند تعداد گلها فوق العاده زیاد است و در صورتی که 1 تا 3 درصد گلها به میوه تبدیل گردد باردهی مناسب و اقتصادی خواهد بود. تلقیح توسط باد و حشرات انجام می گیرد. عدم سازگاری گرده ها با مادگی از مهم ترین عوامل شناخته شده دگر باروری در زیتون است.

میوه زیتون گوشتی و هسته دار است که در واریته های مختلف به اشکال گرد، بیضی، گلوله ای، دراز، نوک دار و دارای انحناء در یک طرف دیده می شوند. وزن میوه از یک تا دوازده گرم متفاوت می باشد. میوه زیتون شفت، پوست آن صاف و براق، گوشت نرم و بسیار تلخ و رنگ گوشت ابتدا سبز که در نهایت به بنفش تغییر رنگ می دهد. گوشت معمولاً چسبیده به هسته می باشد. قسمت هسته میوه چوبی و مغز آن گوشتی می باشد.

ارقام زیتون:

مهم ترین ارقام زیتون در کشور که به دو دسته ارقام داخلی و خارجی تقسیم می شوند بشرح ذیل می باشند:

ارقام داخلی: زرد، روغنی، ماری، شنگه، زرد گلوله، فیشمی، دزفول

ارقام خارجی: بیشتر از کشورهای اسپانیا، یونان، فرانسه و ایتالیا و سوریه می باشد که می توان به ارقام کنسروالیا، والانولیا، سویلانا، آربکین، لچینو، ابوسطل، جلت، کرونایکی، بلیدی و آمیگدالولیلا اشاره نمود.

ازدیاد زیتون:

تولید نهال زیتون به دو صورت جنسی و غیر جنسی انجام می گیرد. تولید نهال از طریق جنسی به صورت کاشت بذر و انجام عمل پیوند با استفاده از ارقام برتر انجام می شود. ازدیاد غیر جنسی به صورت قلمه های نیمه خشبی پاجوش و تقسیم انجام می شود که با توجه به طرح توسعه باغهای زیتون کشور نیاز به تعداد بالایی نهال بهترین و با صرفه ترین راه ازدیاد از طریق قلمه های نیمه خشبی برگدار می باشد که در گلخانه های میست با پایه های گرم کننده و پوشش پلاستیکی ریشه دار و سپس در گلخانه های انتظار پس از رسیدن به اندازه مناسب به صورت گلدانی در زمان مناسب توزیع می گردد.

احتیاجات آب و هوایی:

دما: زیتون در مناطقی بهترین عملکرد و بهترین کیفیت را خواهد داشت که دارای زمستانهای معتدل و تابستانهای گرم و خشک و طولانی باشند در این شرایط میوه ها امکان رسیدن پیدا می کنند. زیتون درختی نیمه گرمسیری بوده بنابراین به یخبندانهای شدید حساس است. دمای این حساسیت در دوره های مختلف رشد گیاه فرق می کند. اگر درجه حرارت هوا در دوره استراحت گیاه به تدریج کاهش یابد حتی اگر به 13- درجه سانتیگراد هم برسد خسارت وارد شده به درخت قابل توجه نخواهد بود اما اگر در همین زمان درجه حرارت به طور ناگهانی کاهش یابد ممکن است به نابودی گیاه منجر گردد. همچنین شاخه های بارده درخت در درجه حرارت 5- سانتیگراد ممکن است از بین برود.

نور: محصول رضایت بخش و اقتصادی زیتون در مناطقی که بیش از 1500 ساعت آفتاب در سال داشته باشد به دست می آید در مناطق کم نور رشد رویشی درخت بیشتر بوده و شاخه ها در همدیگر فرو رفته تولید محصول را کم می نماید.

خاک: درخت زیتون معمولاً در اغلب خاکها محصول می دهد اما بهترین خاک برای زیتون کاری خاک سبک رسی، شنی با زهکش کافی و عمیق می باشد و بهترین pH برای درخت زیتون در محدوده 8-7 می باشد.

آب: زیتون را گیاهی کم توقع و مقاوم به خشکی می شناسند اما محصول مطمئن و اقتصادی در صورتی حاصل می شود که برای هر هکتار زیتون به طور خالص حدود 4000 متر مکعب آب تأمین شود این میزان در مناطقی که میزان تبخیر و تعرق زیاد است به 5500 تا 6000 متر مکعب می رسد. کاشت دیم زیتون نیز در مناطقی که بین 400 تا 600 میلی متر بارندگی سالیانه با پراکنش مناسب داشته باشد عملی خواهد بود.

کاشت دیم زیتون: کاشت دیم زیتون نیز در مناطقی که بین 400 تا 600 میلی متر بارندگی سالیانه با پراکنش مناسب داشته باشد عملی خواهد بود.

روش های آبیاری سطحی زیتون

-آبیاری تشتکی

این روش در ویژه نهال های زیتون جوانی است که تازه کشت شده باشند. به این ترتیب که در اطراف نهال های زیتون کاشته شده تشتک هایی می سازند و آن ها را از آب جاری قنات ها یا از ذخیره آب انبارهای مختلف پر می نمایند.

-آبیاری نشتی

عبارت است از کندن جوی یا نهرهای باریکی به وسیله نهرکن در طول زمین، بین ردیف های درختان زیتون کاشته شده در باغ. شیب طولی این نهرها بین 5/2 تا 4 درصد است. تعداد این نهرها (بین دو ردیف) بستگی به قابلیت نفوذپذیری خاک دارد. به طوری که در خاک های سنگین 3 تا 4 نهر و در خاک های سبک 6 تا 8 نهر موازی کنده می شود. طول این نهرها نیز بستگی به قدرت نفوذ آب دارد. که معمولا در خاک های سبک 50 متر و در خاک های سنگین تا 150 متر قابل تغییر است. عمق نهرهای نشتی بیش از 10 تا 15 سانتی متر نیست.

-آبیاری کرتی

این روش بیشتر در زمین هایی پیاده می شود که شیب آن ها بین 5/2 تا 6 درصد باشد. عرض این کرت ها عملا با فاصله بین دو ردیف از درختان، مساوی است و طول آن ها معادل است با 50 تا 100 متر. این روش آبیاری فقط در باغ های زیتونی پیاده می شود که شیب آن ها زیاد نباشد و با عملیات تسطیح، قبلا به حد کفایت آماده شده باشند. آبیاری کرتی هزینه زیادی ندارد و معمولا دستی انجام می گیرد.

روش های آبیاری تحت فشار زیتون

-آبیاری بارانی

کشت گسترده زیتون لزوم استفاده هر چه بیشتر از این عامل حیاتی را، با روش های مدرن ایجاب می نماید. یکی از روش ها آبیاری بارانی است که مزایای متعدد آن ازاین قرار است:

-سهولت آبیاری در اراضی نامسطح، با حذف هزینه تسطیح و حفظ قشر زراعی در سطح خاک

-امکان آبیاری در زمین های پر شیب و فراز

-آبیاری در خاک های سبک و شنی

-حداکثر استفاده از آب و آبرسانی یکنواخت در تمام سطح باغ

-تامین تهویه آب با اکسیژنه شدن قطرات، هنگام ریزش

-امکان کنترل دقیق میزان آب مصرفی

-کاهش اتلاف آب بر اثر نشت یا تبخیر

-آبیاری قطره ای بهترین نتیجه

آبیاری قطره ای نسبت به سایر آبیاری ها برای تولید محصول زیتون خوراکی در کشت گسترده بهترین نتیجه را نشان داده است.

دبی مورد نیاز قطره چکان ها در آبیاری زیتون 4 لیتر در ساعت می باشد. معمولا برای هر درخت 4 قطره چکان به کار می رود که 4✖4 = 16 لیتر در ساعت در هکتار و برای 400 درخت در هکتار می شود 4/6 متر مکعب در ساعت در هکتار. چون مدت آبیاری بین 8 تا 10 ساعت طول می کشد، مصرف آب به 64 متر مکعب در 10 ساعت می رسد.

لذا در مقایسه با سیستم بارانی که در همین شرایط 1000 متر مکعب آب در هر ماه مصرف می کند ملاحظه می شود که مصرف آب بین دو سیستم از نظر اقتصادی تا چه حد تفاوت دارد.

کاشت نهال و احداث باغ:

کاشت نهال زیتون از آبان تا فروردین ماه در استان امکان پذیر می باشد در مناطقی که زمستان معتدل دارند بهتر است زودتر اقدام به درخت کاری شود و در نقاط سردتر بایستی پس از برطرف شدن سرما اقدام به کاشت نمود. تراکم و فاصله کاشت درختان زیتون در استان معمولا 8 × 7 می باشد که می توان تا 6 × 5 هم اقدام به کاشت نمود ولی فاصله کمتر از این موجب در هم رفتن شاخه های درختان مجاور در هم شده و باعث کاهش محصول می گردد. روشهای کاشت متداول عبارتند از روش کاشت مربع، روش کاشت مستطیل و روش کاشت لوزی که در استان بیشتر روش کاشت به صورت مربع می باشد لازم است قبل از کاشت از محل دقیق چاله ها مشخص و چاله به صورت عمیق حداقل در ابعاد 7/0 × 7/0 × 7/0 متر حفر گردد و خاک زراعی رویی با کود دامی پوسیده و در صورت آزمایش خاک و توصیه آزمایشگاه با کودهای شیمیایی توصیه شده توسط آزمایشگاه مخلوط و سپس اقدام به کاشت نهال نمود و بلافاصله آبیاری گردد و در صورت امکان به وسیله یک قیم نهالها ثابت گردد.

ایجاد باغ زیتون:
قبل از کاشت درخت زیتون عملیات زیر روی زمین انجام می گیرد:
- نقشه برداری و آمایش زمین
- تسطیح و تمیز ساختن زمین
- شخم عمیق و نصب سیستم آبیاری و حفر کانالها
- تعیین تراکم کاشت و حفر چاله
- کاشت نهال و تربیت سه ساله اول پس از کاشت پاییز سال قبل از کاشت درخت در محل اصلی، دو یا سه سال پس از کاشت بذر یا قلمه زدن، باید نهالها را از خزانه کنده و آنها را در شیاری 1 تا 2 سانتیمتر دارند را انتخاب / به عمق 30 تا 40 سانتیمتر به طور عمودی زیر خاک کرد. برای کاشت درخت زیتون باید نهالهایی که قطر 5 کرد. زیرا به تجربه ثابت شده است که درختان حاصله از این نوع نهالها نتیجه بهتری از حیث بهره برداری می دهند.
یکسال پس از کشت درخت زیتون در محل اصلی یعنی اگر هوای محل زیاد سرد نباشد، در زمستان و در غیر اینصورت از نیمه دوم اسفند ماه اقدام به هرس می کنند.برای این منظور انتهای نهال را به فاصله 70 سانتیمتری از سطح زمین قطع کرده و در 25 سانتیمتر انتهای فوقانیاین ساقه 3 تا 5 شاخه جانبی قوی انتخاب کرده، بقیه را حذف می کنندبا وجود مقاومت زیادی که درخت زیتون به بی آبی نشان می دهد در نقاطی که تابستان خشک و گرم دارد برای برداشت حداکثر محصول و تهیه میوه مرغوب، آبیاری حتماً لازم است.
کودهای ازته تأثیر زیادی بر درشتی میوه و مقدار محصول زیتون دارند، بهمین دلیل بایستی سالیانه مقداری کود دامی و شیمیایی ازته به درخت داد.

هرس:

با هرس مناسب می توان به درخت شکل مناسبی داد و تعادل موزونی بین رشد رویشی و زایشی به وجود آورد و حداکثر باردهی و عدم سال آوری و در نهایت به تأخیر افتادن پیری و مرگ درخت را فراهم ساخت و در انجام هرس به مراحل مختلف زندگی درخت باید توجه نمود نهال زیتون بایستی در نهالستان به صورت یک تنه پرورش یابد و پس از انتقال به زمین اصلی بایستی نسبت به فرم دهی آن اقدام نمود توصیه می گردد زیتون به صورت یک تنه پرورش یافته و فاصله بین درختان رعایت گردد زیرا تجربه نشان داده است میوه های به وجود آمده بر روی شاخه های تاج بیرونی هم بزرگ تر و هم دارای روغن بیشتری می باشند.

آفات و بیماریهای زیتون:

از جمله آفات مهم زیتون که در ایران شناسایی شده است می توان شپشک سیاه زیتون، پروانه برگخوار (جوانه خوار) زیتون، پروانه چوبخوار زیتون، کنه گالی زیتون و اخیراً مگس میوه زیتون که بسرعت در چند استان کشور شایع شده و لازم است جهت جلوگیری از شیوع آن نسبت به انتقال نهالهای سالم و با گواهی بهداشت از استانهای دیگر اقدام نمود. از بیماریهای مهم زیتون می توان پژمردگی ورتیسیلیومی زیتون، بیماری لکه طاووسی زیتون و بیماریهای پوسیدگی قلمه های ریشه دار و نهال جوان زیتون نام برد.

آفات مهم زیتون:

گیاه زیتون نیز مانند سایر گیاهان، دارای آفات مختلف می باشد که می توان با رعایت اصول صحیح کاشت و داشت، از طغیان و خسارات آنها تا حد زیاد، جلوگیری نمود. خوشبختانه بسیاری از این آفات در ایران وجود ندارند و یا هنوز وارد کشور نشده اند. مهم ترین آفات زیتون عبارتند از: شپشک سیاه زیتون، پسیل یا عسلک زیتون، مگس زیتون، پروانه زیتون، سپردارد بنفش زیتون، سوسک چوبخوار زیتون، سوسک، کرم سفید ریشه، تریپسها، پروانه کله مرده،

شپشک سیاه زیتون:

یکی از مهم ترین و زیانآورترین آفات زیتون است. حشره ماده در زیر سپر سیاه رنگی که در روی آن برجستگی مانند وجود دارد، زندگی می کند. هر حشره ماده بین 400 تا 1000 تخم میریزد که پس از 15 تا 30 روز، لاروها از آن خارج شده و به شاخه های جوان حمله ور می شوند. برای مبارزه با این آفات از دو روش مبارزه بیولوژیکی و شیمیایی استفاده می کنند. برای مبارزه شیمیایی از 2 نوبت سمپاشی با سموم فسفره در ماه های اسفند و شهریور ماه استفاده می شود. اخیراً بهترین زمان سمپاشی را خرداد ماه توصیه می کنند. بهترین روش مبارزه که در حال حاضر توجه بیشتر کارشناسان را به خود جلب کرده است، استفاده از دشمنان طبیعی این آفت می باشد. در این زمینه می توان زنبور آفت زیتون Phigalio Mediterraneus Ferr و به خصوص کفشدوزک 7 نقطه، را نام برد.

پسیل یا عسلک زیتون:

عسلک زیتون

حشرهای نارنجی رنگ است که زمستان را در روی درخت گذرانده و اوایل بهار شروع به تخمگذاری می کند. تخمها پس از گذراندن 12 تا 14 روز تفریح شده و در اطراف خود تارهای سفید مومی پنبه مانندی ترشح می کنند تا آنها را از خطرات و عوامل سوء خارج، محفوظ نگاه دارند. لاروها در این هنگام از قسمتهای لطیف شاخه ها تغذیه کرده و باعث خشک شدن، ریزش گلها و نهایتاً کاهش محصول می شوند. پسیل زیتون در طبیعت دارای دشمنان فراوانی می باشد. در ایران دو گونه بالتوری Chrysopa Vulgaris و Chrysopa SP حشره شکاری پسیل و یک گونه زنبور که لارو آن انگل درونی شفیره پسیل است در رودبار و طارم و یک گونه زنبور انگل که به «پسیلوناگوس» نزدیک می باشد در شیراز و فسا به دست آمده است. برای مبارزه شیمیایی، از سموم فسفره در فروردین ماه پیش از باز شدن غنچه های گل استفاده می شود.

سپردار بنفش زیتون:

این حشره در اکثر نقاط ایران وجود دارد و به درختان تیره گلسرخیان (Rosaceae) و تیره زیتون (Oleaceae) خسارت وارد می نماید. این حشره از تمام قسمتهای درخت زیتون مانند برگ، شاخه، تنه و میوه تغذیه کرده و به آن صدمه میزند. خسارت این حشره را می توان به صورت لکه های ارغوانی رنگ بر روی برگ و میوه مشاهده کرد.مبارزه با این آفت به دو صورت شیمیایی و بیولوژیکی صورت می گیرد. زمانی می توان برای از بین بردن این آفت نیاز به سمپاشی باشدف می توان از محلول دیازینون 60% به مقدار 100 سانتیمتر مکعب + امولسیون روغن تابستانی به مقدار 5/0 تا 1 لیتر و آب به مقدار 100 لیتر، در بهار و اوایل تابستان استفاده نمود. صرفنظر از کفشدوزک 7 نقطه، زنبوری به نام Aphytis maculicoronis Masi و زنبور دیگری به نام Aphytis Proclina Walker، دشمنان طبیعی این آفت می باشند که می توانند حتی تا 95% از جمعیت آنها را از بین ببرند.

برداشت زیتون:

زیتون پس از رسیدن تغییر رنگ داده و از سبز تیره به طرف زرد شدن و سپس به طرف سیاهی می رود که این عمل موجب می گردد برداشت زیتون بسته به نوع مصرف متفاوت بوده بدین صورت که جهت مصارف کنسروی بایستی زمانیکه رنگ میوه از سبز تیره به زردی گرائید محصول را برداشت نمود ولی جهت مصارف روغنی نیاز می باشد که رنگ میوه تیره و سیاه گردد که هر چه رنگ میوه تیره تر شود درصد روغن آن بیشتر می شود. برداشت معمولاً به صورت دستی و اخیراً با توسعه مکانیزاسیون برداشت مکانیکی با دستگاه های برداشت انجام می گیرد لازم است پس از برداشت محصول را به وسیله سبدهای مخصوص حمل و به کارخانه انتقال نمود. درخت زیتون معمولاً از سال پنجم شروع به میوه دهی نموده و بار اقتصادی آن از سال دوازدهم شروع می گردد متوسط تولید در ایران 4 تن در هکتار می باشد که در صورت مراقبت های لازم می توان تا 8 تن در هکتار هم محصول برداشت نمود.

چنانچه برای حمل و نقل یا صادرات محصولات خود نیاز به مشاوره دارید، زینگ را دانلود کرده یا با ما تماس بگیرید.