کاشت و پرورش تمشک

آموزش کاشت و پرورش، نگهداری و مراقبت در برابر آفات گیاه تمشک

انواع تمشک که در شمال ایران به چشم می خورد دو نوع است: نوع اول تمشکهای دانه ریز که زود رس ترین تمشکها هستند و نوع دوم تمشکهای دانه درشت هستند و 2 هفته پس از دانه ریز می رسند. منظور از دانه ریز یا درشت تک تک میوه های موجود در هر میوه مرکب است که در نوع اول ریز تر و در نوع دوم درشت تر است.

از انواع تمشکهای خارجی معروفترین آنها عبارتند از: 1- Theodor reimer از پر محصولترین تمشکها و برای باغ تمشک توصیه می شود. و در آمریکا بنام هیمالیا معروف است. 2- Wilson زودرس ترین واریته تمشک است. 3- Mammouth که میوه هایش حدود 15 روز بعد از ویلسون می رسند.

گونه تمشک در جنگلهای شمال کشور از گرگان، آستارا و همچنین در آذربایجان و کردستان و بختیاری و لرستان و کرمان و خراسان و دامنه های جنوبی البرز انتشار دارد: و در الیکا واقع در شمال شرقی کندوان تا 2500 متری ارتفاع از سطح دریا دیده شده است انشعابات آن گرد آلود و بدون گوشه و ضلع با خارهای خرد و غده ای است و با جست های ریشه جوش تکثیر می شود. برگهایش غشائی و دارای کرکهای پراکنده است برگچه انتهایی آن تخم مرغی چهار گوش و با قاعده ای کم و بیش قلبی شکل است. گوشوارک های آن نیزه ای می باشد پا یک های گل آن خزی و با غده های فلسی است کاسه آن کرکدار و به میوه اتصال دارد. گلهایش بیضی شکل و سفید و صاف و گرد آلود است.

آب و هوا مناسب تمشک:

نور دما و گرما مورد نیاز تمشک: تمشکها به هوای آفتابی و گرم با کمی رطوبت نیاز دارند بادهایی با سرعت کم راتحمل می کنند ولی قادر به مقاومت در مقابل سرمای شدید به مدت زیاد نیستند. سرمای شدید (پائین تر از 15 درجه زیر صفر) قادر است تمام شاخه هایش را تا سطح زمین بخشکاند ولی قسمتهای زیر زمینی آن (ساقه های زیرزمینی) سالم باقی مانده و در بهار بعد جوانه های تازه می دهند که از آنها شاخه های تازه روئیده و رشد می کنند. این شاخه ها در همان سال میوه نمی دهند و تنها در سال بعد به میوه می نشینند. بنابراین بعد از هر بار یخ زدگی گیاه باید انتظار یک سال بی میوه ماندن را داشت.

تمشک در مناطق گرم و خشک در اثر گرمای شدید به خصوص کمبود رطوبت بشدت صدمه می بیند در مناطق پر باران آن را در زمینهای نسبتاً بلند و مرتفع یا در زمینهای شیب دار می کارند در زمینهای پست و پرباران شرط موفقیت ایجاد یک زهکشی صحیح و برنامه ریزی شده است تا آب نتواند در آن جمع شود.

آبیاری تمشک: بوته های تمشک به خشکی خاک حساس اند. خاک آنها باید دائماً مرطوب باشد ولی خیس بودنش را هم نمی توانند تحمل کنند زیرا خاکهای خیس و لجن زار در مدت نسبتاً زیاد باعث خفه شدن ریشه هایش گشته و گیاه را از بین می برد. کمبود رطوبت خاک می تواند محصول تمشک را تا نصف حتی تا یک سوم تقلیل دهد. در مناطق کم باران یا خشک آبیاری از ضروریات است در مناطق نسبتاً خشک بوته های تمشک را معمولاً حدود 8 بار در سال آبیاری می کنند تاگیاه بتواند محصول زیاد تولید کند

دفعات آبیاری تمشک به روش زیر تنظیم می شود.

1- پیش از به گل نشستن یک نوبت. 2- هنگام تشکیل میوه دو نوبت. 3- زمان رسیدن میوه یک نوبت. 4- پس از برداشت میوه تا اواسط پائیز سه نوبت 5- آبیاری زمستان یک نوبت میزان آب مصرفی در هر آبیاری حدود 500 متر مکعب در هر هکتار حساب می شود.

کمبود آبیاری باعث می شود که: (1) میوه ها کوچک و کم آب و در نتیجه کمتر خوشمزه شوند. 2- شاخه هایی که در سال آینده باید میوه دهنده قدرت جوانه زدنشان تصعیف کشته و در سال آینده کمتر محصول می دهد.3- برگها پیش از موعد زرد شده و بریزند.

کود دهی تمشک

مقدار کودی که برای باغهای تمشک لازم است با نوع گیاهانی که در آنجا کاشته شده اند فرق می کند اگرچه کودهای شیمیایی و آلی برای رشد و برداشت محصول از جمله لوازم اصلی کارند به هیچ وجه نباید از اهمیت مرطوب نگهداشتن زمین غفلت کرد چون تمشک بدان سخت نیاز دارد و این کار با دادن هوموس یا کودهای حیوانی به ویژه کود گاوی مسیر است در کود دادن باغهای تمشک همیشه کودهای شیمیایی مکمل کودهای حیوانی هستند.

مقدار کود پیشنهادی عبارتند از: 50 تن کود حیوانی، در هر هکتار، 100 کیلو کودازته به صورت N در هر هکتار، 100 کلیوگرم کود فسفره به صورت P2O5 در هر هکتار 100 کیلو کود پتاسی به صورت K2O در هر هکتار تمشک به کود سرک هم جواب مثبت داده و میوه های زیادتر تولید می کند و میوه ها بزرگ تر می شوند. مقدار کود سرک همه ساله 30 کیلو کود ازته به صورت N در هر هکتار 30 کیلو کود فسفر به صورت P2O5 در هر هکتار 30 کیلو گرم کود پتاسی به صورت K2O در هر هکتار است که بهتر است در چند بار بافاصله 2 ماهه داده شود.

خاک مناسب گیاه تمشک

تمشک گیاهی است که در هر نوع زمین رشد کرده و میوه می دهد در صورت مساعد بودن آب و هوا هم در زمینهای سنگلاخی کم عمق و هم در زمینهای عمیق کاشته شده و محصول بدهد. بهترین خاک برای رشد بوته های تمشک خاکهای شنی - رسی است که عمق زیاد مثلاً 2 متر یا بیشتر داشته باشند چون در چنین خاکهایی ریشه ها قادرند رشد زیادتر پیدا کرده و ریشه های جانبی زیادتر بدهند.

تکثیر و ازدیاد تمشک

تمشک از راههای متفاوت زیاد می شود که مهم ترین آنها عبارتند از ازدیاد جنسی و ازدیاد غیر جنسی

انواع روش های تکثیر و ازدیاد جنسی تمشک

1- ازدیاد و تکثیر به وسیله پا جوش: بوته های تمشک همه ساله به تعداد زیاد پا جوش می دهند بهترین زمان برداشت یا جوشها پس از ریختن کامل برگها در زمستان است در این وقت جوانه هایی را که در چند سانتی متر بوته تمشک سر از زمین بیرون آورده اند.از بوته جدا کرده در باغ ردیف کاری کرد. این کار را می توان در اواخر زمستان که هنوز بوته های برگ نزده اند هم انجام داد پاجوشها هر چه قویتر باشند بوته ها قویتر و سالمتر و پر محصول تری تولید می کنند. همچنین می توان پاجوشها را در اوایل زمستان کنده و جمع آوری کرد و در محلی که خطر سرمازدگی نداشته باشد نگهداری کرده و در بهار را کاشت.

2- ازدیاد به وسیله انتهای شاخه ها: هر گاه قسمت انتهایی و نرم شاخه های اغلب واریته های تمشک در خاک فرو برده شوند ریشه داده و تبدیل به گیاه تازه ای می شوند. از این خاصیت در باغبانی استفاده کرده و سر شاخه های تمشک را به داخل گلدان فرو می برند و پس از ریشه دار شدن از گیاه مادر جدا و در نقطه مورد نظر می کارند.

3- خوابانیدن: شیاری در خاک به عمق 5 سانتی متر کنده شاخه تمشک را در داخل آن قرار می دهند به کمک میله هایی شبیه سنجاق مو و فرو کردن آن در خاک شاخه را روی زمین ثابت می بندند. آنگاه رویش حدود 5 سانتیمتر خاک یا در صورت امکان شن، پیت، کمپوست می پاشند و فوری آبیاری می کنند این کار را معمولاً در اواسط تابستان انجام می دهند گیاه تمشک در اوایل اردیبهشت ماه سال آینده آماده بهره برداری خواهد بود. در این روش بهتر است نخست شاخه را از بوته تمشک مادر قطع کرده و سه چهار ماهی به حال خود بگذراند تا خوب ریشه بزند. نکاتی که در این کار باید رعایت نمود شامل الف) شاخه ای که در خاک میگذراند باید سرش از خاک بیرون باشد. ب) قبل از گذاشتن آن به داخل شیار باید تمام برگهایش را کند. ج) شاخه را در طول با یک تیغ زخمی کرد تا جوانه های زیادی در مدتی سریعتر تشکیل شوند

. 4- ازدیاد و تکثیر به وسیله قلمه ریشه: این روش بهترین ساده ترین و موفق ترین را ازدیاد تمشک است برای این کار قسمتی از ریشه های یک بوته تمشک قوی و سالم و پر محصول را. از خاک بیرون آورده آنهارا به درازای یک انگشت بریده در خاک کود داده ای که شیاری به عمق 5 الی 7سانتی متر از قبل آماده شده می خوابانند روی شیار را با خاک نرم پوشانده با لگد خاک را فشا ر داده و فوراً آبیاری می کنند. زمان این کار در استانهای جنوبی دریای خزر نیمه دوم پائیز و در سایر استانها نیمه اول پائیز است. ریشه های ریز ریز را می توان در خاکی مرطوب و سرد تمام زمستان حفظ کرده و در اوایل بهار کاشت.

تکثیر جنسی از طریق بذر تمشک

ازدیاد به وسیله بذر: روش ازدیاد با بذر به این طریق است که تنها بذر میوه های خیلی رسیده را انتخاب و پس از جدا کردن از گوشت به کمک شیر آب و غربال بذرها را در سایه خشک می کنند در بهار داخل گلدانها پاشیده و حدود یک الی دو میلی متر شن با خاک نرم رویش غربال می کنند خاک را با دست یا تخته فشار داده آنگاه آبیاری کرده و روی گلدان یک شیشه می گذارند. آبیاری باید خیلی نرم و در صورت امکان با اسپری صورت گیرد تا بذرها مرتب جابجا نشوند یک تا دو هفته پس از بیرون آمدن گیاهان آنها را در گلدانها خیلی کوچک نشاء کرده در سایه می گذارند 3 تا 4 هفته بعد گیاهان را در گلدانهای بزرگ تر (12 سانتی متری) نشاء می کنند و در اواسط اردیبشهت ماه به محل نهائی انتقال داده می شوند.

کاشت نهال تمشک

کاشت نهال تمشک می تواند در پائیز و پس از زرد شدن و ریختن برگهای آن انجام گیرد. البته به شرطی که زمین را از قبل برای این کار اماده کرده باشند یعنی کودهای آلی و کمعدنی را پاشید و به دنبا آن شخم عمیق زده و کودها رابه عمق فرستاده باشند و همچنین به شرطی که نهال در جریان بهار و تابستان خوب رشدکرده و تا اوایل پائیز کاملاً رسیده و تقریباً چوبی شده باشد. بهترین زمان کاشت نهالهای تمشک اول بهار می باشد کاشت بهاره به باغدار فرصت می دهد که در جریان پائیز و زمستان کودپاشی، شخم و چاله کنی را به خوبی انجام داده و زمین در اول بهار آماده کاشت نهالها باشد.

چاله ها را معمولاً 40×40×40 سانتی متر می کنند و پس از گذاشتن نهال به داخل چاله هنگام ریختن خاک کمی کود فسفره را نیز داخل آن طبقه با دست می پاشند. نهالها هر چه بیشتر ریشه داشته باشند امکان گرفتن آنها زیادتر است چاله ها ردیف کنده می شوند تا کارکردن در باغ با ماشینهای کشاورزی امکان پذیر باشد. معمولاً فاصله نهالها از یکدیگر با قدرت رشدآن متناسب است هر چه قدرت رشدش بیشتر باشد باید فاصله ها را زیادتر کرد. در تمشکهای ایرانی این فاصله را 150 سانتی متر و فاصله ردیف ها را از یکدیگر 2 متر پیشنهاد شده است

در تمشک کاری مثل موکاری باید تعدادی چوب در هر ردیف به زمین فرو زده و به وسیله 4 تا 6 ردیف سیم آنها را با یکدیگر اتصال داده و نهالها را پس از کاشتن و در حال رشد بر روی این داربست راهنمایی کرد و در صورت لزوم به سیم هابست. نهالهای خشک شده باید جانشین شوند و این کار راهر سال باید تکرار کرد. بهتر است هنگام کاشت کمی کمپوست یا مقداری پیت خیس شده را با خاک مخلوط و با آن چاله را پر کرد.

داشت ( نگهداری و مراقبت، هرس تمشک)

هرس و مبارزه با بیماریها و آفات از مراقبتهای لازم تمشک می باشد. هرس رشد و فرم و مقدار محصول بوته تمشک به هرس صحیح آن بستگی دارد. در روزها و ماههای اول پس از کاشت باید به کمک هرس به شاخه های آن فرم داد به طوریکه راهنمائی آنها بر روی داربست سیمی امکان پذیر شود. با بریدن نهالهای کاشته شده به ارتفاع حدود 30 تا 50 سانتی متر (حدود یک ماه پس از کاشت یا اندکی دیرتر و یا حتی هنگام کاشت) جوانه هایی که در قسمت پائین بوته و نزدیک زمین قرار دارند تحریک شده و شاخه های متعددی می دهند در زمستان بعد شاخه های ضعیف و اضافی را ته بر کرده و به شاخه های سالم و قوی به تعداد مورد لزوم اجازه رشد بهتر می دهند شاخه های جوانی را که تازه رشد کرده و در سال آینده باید میوه دهند (تعدادشان معمولاً حدود 6 عدد شاخه برای هر سال انتخاب می‌شوند) در 150 سانتی متر محدود می کنند یعنی آنچه بیش از این دراز رشد کرده را هرس کرده دور می اندازند.

در شاخه های جانبی که از بغل برگها رشد می کنند تنها یک جوانه (نه بیشتر) گذاشته بقیه هرس می شوند برای این کار باید منتظر بود تا درازای این شاخه های جانبی به 30 الی 40 سانتی متر برسند آنگاه آنها را در یک جوانه محدود کرده و بقیه را هرس می کنند. هر بوته تمشک دارای تعدادی ساقه های زیرزمینی و تعداد کمتری شاخه های هوائی است. شاخه های زیرزمینی دائمی بوده و شاخه های هوائی تنها 2 سال زنده و فعالند. شاخه های هوایی سال اول به خود سازی و رشد می پردازند و در سال دوم میوه می دهند، پس از میوه دادن در پائیز همان سال خشک شده و از بین میروند لذا بهتر است آنها را فوراً پس از باردهی ته بر کرد.

بیماریها و آفات تمشک

مهم ترین بیماریهای تمشک عبارتند از: (1) سوسک تمشک (Byturus Tomentosus) (2) سرخرطومی تمشک و توت فرنگی (Anthonomus Rubi) راه معالجه دو آفت فوق الذکر استفاده از سموم حشره کش به ویژه سموم سیستیک است. (3) شته تمشک (Aphis idaei) راه مبارزه با آن سمپاشی. یا حشره کشها است (4) لکه سفید برگ تمشک (5) زنگ برگ تمشک راه مبارزه با 2 آفت اخیر استفاده از قارچ کش ها است.

برداشت

زمان برداشت میوه های تمشک در آب و هوای مختلف و در ارتفاعات متفاوت فرق می کند. در شرایط آب و هوای استانهای جنوبی دریای خزر میوه تقریباً از نیمه دوم خرداد ماه تا نیمه اول تیر ماه (4 هفته) به تدریج رسیده و قابل برداشت هستند از آنجائیکه تمام میوه ها در یک زمان نمی رسند باید در این مدت یکبار در هفته میوه ها را چید رسیدن میوه سه مرحله دارد که از هر مرحله آن برای یک مصرف استفاده می‌شود. 1

- مرحله اول: میوه هارنگ مخصوص خودشان را کاملاً گرفته اند مزه اش در دهان ترش و شیرین است از این مرحله برای درست کردن مربا، ژله و مارمالاد استفاده می کنند.

2- مرحله دوم وضعی است که میوه ها کاملاً رسیده و شیرین هستند این میوه ها خام مصرف می شوند. 3- مرحله سوم: در این مرحله میوه ها بیش از حد رسیده و از شدت رسیده شدن حتی در حال پژمرده شدن هستند. از میوها در این مرحله می توان بذر گرفت.

تمشک میوه ای است که پس از برداشت زود فاسد می‌شود به خصوص اگر در مراحل دوم وسوم آن را چیده باشند لذا باید بین زمان چیدن و وقت مصرف فاصله ای کوتاه باشد.

23 خواص دارویی و درمانی میوه تمشک

1) تمشک خون را قلیائی می کند و قند آن برای مبتلایان به مرض قند مفید است.

2) تمشک سرشار از ویتامین های C وK است و دارای خواص خنک، نرم کننده و ضد اسکوربوت می باشد.

3) تمشک خون را تصفیه می کند و برای کسانی که به روماتیسم مبتلا هستند، بسیار مفید است.

4) تمشک یبوست مزاج را معالجه می کند.

5) تمشک برای تسکین درد سودمند است، زیرا تمشک دارای اسید سالسیلیک می باشد.

6) جوشانده 25 گرم از برگهای تمشک در یک لیتر آب برای درمان انسداد مجاری ادرار مفید است.

7) شربت تمشک برای بیماران مبتلا به سرخک و مخملک تجویز شده است.

8) تخم و دانه ای که درتمشک وجود دارد، اغلب با دندان نیز خرد نمی شود، ولی وقتی خورده شود درمعالجه ی یبوست و خشکی مزاج به طور طبیعی بسیارمؤثر است و سبب می شود که یبوست به کلی رفع گردد.

9) جوشانده 20 تا 50 گرم گل تمشک یا برگ تمشک در یک لیتر آب برای درمان ترشحات زنانگی، خونریزی در فواصل قاعدگی، اخلاط خونی، وجود خون در ادرار، گریپ، گرفتگی صدا، آب آوردن نسوج و بیماری های پوستی اثر شفا بخش دارد. جوشانده را بعد از هر وعده ی غذا یک استکان می خورند.

10) خوردن تمشک برای مبتلایان به مرض قند( دیابت)، تبهای صفراوی، التهاب مجاری ادرار، گلو درد( آنژین) مفید است.

11) شربت تمشک، مخلوط با آب برای رفع تب تجویز شده است.

12) جوشانده گل یا برگ تمشک( به روشی که گفته شد) در استعمال خارجی برای درمان زخم های دهان، ورم لثه، درد گلو و ورم لوزه ها بکار می رود و بیمار با غرغره کردن این جوشانده دهان را می شوید

13) جوشانده برگ تمشک اسهال و ورم روده را معالجه می کند، بدین منظور باید 40 تا 50 گرم برگ خشک تمشک را در یک لیتر آب سرد بخیسانید و به مدت 10 دقیقه آن را جوشانده و سپس بگذارید 10 دقیقه دم بکشد. پس از صاف کردن، روزی سه بار، هر بار یک فنجان آن را بین غذاهای اصلی بنوشید.

14) اگر 40 تا 50 گرم برگ خشک تمشک را در یک لیتر آب بریزید و آن را به مدت 5 تا 10 دقیقه جوشانده و پس از 10 دقیقه دم کشیدن و صاف کردن آن، به مقدار 3 فنجان در روز بین غذاهای اصلی بنوشید، دردهای نقرسی و بسیاری از انواع رماتیسم را آرام می کند.

15) خوردن جوشانده برگ تمشک به مقدار 3 تا 4 فنجان در روز و بین غذاهای اصلی، بند آوردن ادرار را معالجه می کند وبهترین دارو بر ضد درد کیسه مثانه است.

16) جوشانده فوق برای تسکین درد معده از هر نوع که باشد مانند ترشی معده، نفخ و گاز شکم و تشنج معده مؤثر است

17) اگر 100 گرم برگ خشک تمشک را به مدت 10 دقیقه بجوشانید و پس از دم کشیدن و صاف کردن آن را به عنوان محلول شستشو برای شستن بیماری برفک، جوش های صورت و یا هر نوع تحریکات دیگر پوست به کار ببرید، اثر شفابخش دارد.

18) تمشک دارای خاصیت ضد عفونی کننده است.

19) تمشک به علت دارا بودن ویتامین های C وK برای اوره و فشار خون مفید است.

20) تمشک، عرق آور است؛ لذا بهترین زهکش سوراخ های پوست است.

21) برگ تازه تمشک را اگر بپزند و روی محل بیماری های پوستی قرار دهند، بیماری را التیام می دهد.

22) گوشت پردانه تمشک، دارای خواص توت فرنگی است و ترشی خون را از بین می برد.

23) برای معالجه کک و مک، ابتدا صورت را خوب بشوئید و سپس ورقه نازکی از تمشک به مدت یک ساعت روی صورت بمالید. این کار را چند بار تکرار کنید تا کک و مک صورت از بین برود.

چنانچه برای حمل و نقل یا صادرات محصولات خود نیاز به مشاوره دارید، زینگ را دانلود کرده یا با ما تماس بگیرید.