همه چیز درباره کاشت و پرورش موز

مناطق مناسب کشت و پرورش موز در دنیا و ایران

موز به رطوبت نسبی هوا بیش از سایر درختان گرمسیری نیاز دارد. رطوبت نسبی مناسب جهت رشد موز 75 تا 85 درصد و کمترین میزان رطوبت نسبی قابل تحمل برای موز 45 درصد می باشد. موز در نواحی هم سطح دریا تا ارتفاع 1500 متر در نواحی گرمسیری رشد مناسبی دارد. وزش باد شدید به دلیل پاره کردن برگ ها، شکستن ساقه و از ریشه درآوردن گیاه، یکی از محدودیت های کشت موز به خصوص برای ارقام پابلند است. برای ارقام پابلند سرعت باد نبایستی بیش از 40 کیلومتر در ساعت و برای ارقام پاکوتاه نبایستی بیش از 70 کیلومتر بر ساعت باشد.

موز به رطوبت و نور کافی خورشید (علی رغم مقاوم بودن به 50% سایه) نیز نیاز دارد. مناطق جنوبی بلوچستان ایران یکی از مهم ترین مناطق مستعد پرورش موز محسوب می شوند چراکه نور، رطوبت و گرمای کافی در این مناطق به خوبی وجود دارد.

در ایران کشت و پرورش موز در نواحی جنوبی استان های سیستان و بلوچستان، هرمزگان و کرمان انجام می گیرد. البته کشت و کار گلخانه ای موز چندین سال قبل در مناطق شمالی کشور و جنوب استان کرمان نیز گسترش پیدا کرد که متاسفانه به دلیل مشکلات متعدد (عدم رقابت قیمت با موزهای وارداتی، عدم تسهیلات لازم برای توسعه گلخانه ها، عدم تخصص کافی در کشت گلخانه ای این محصول و غیره) با عدم استقبال گلخانه داران روبرو گردید.

زمان کشت:
زمان کشت بستگی به آب و هوای منطقه دارد. در مناطقی که فصل بارندگی و فصل خشک دارند، در ابتدای فصل بارندگی بوته ها کشت می شوند (البته اگر آبیاری انجام شود، فرقی نمی کند). زمان کشت می تواند بستگی به زمانی داشته باشد که قیمت محصول حداکثر است. در چنین مواقعی زمان کشت را طوری تنظیم می کنند که محصول در فصل مناسب از نظر قیمت موز برسد.
موز را معمولاً درون گودال می کارند. گودال در خاک های سنگین باید عمیق باشد. کود دامی یا کمپوست باید در گودال ریخته شود. نهال باید کاملاً تازه باشد. ابعاد گودال به این صورت است که گودال دارای عمق 50-45 سانتی متر و عرض 45 سانتی متر می باشد. جوانه های پاجوش یا جوانه روی تکه های کورم باید 30-25 سانتی متر زیر سطح خاک باشد. کاشت سطحی ممکن است منجر به افتادن گیاه شود. پاجوش یا کورم گاهی اوقات با فرم آلدئید 5 درصد ضدعفونی می شود. از دی الدرین و الدرین می توان برای کنترل کرم دالان کن استفاده کرد. همچنین از سم dibromo-chloropropane برای کنترل نماتدها استفاده می شود. علف های دائمی باریک برگ از خطرناک ترین علف های هرز مزارع موز هستند که قبل از کشت و بعد از کشت باید با آن ها مبارزه کرد. بوته موز نسبت به کاربرد علف کش های هورمونی بسیار حساس می باشد. استفاده از مالچ گاهی اوقات توصیه می شود.

هرس موز:
هرس موز به این صورت است که پاجوش های ناخواسته را از سطح زمین قطع می کنند و یا اینکه قلب آن ها (نقطه رویشی) قطع می کنند. معمولاً به تعداد 2-1 پاجوش اجازه داده می شود تا همراه بوته اصلی رشد نمایند. میزان هرس بستگی به عوامل چندی از جمله تراکم کشت، رقم و بازار فصلی دارد و در جاهایی که نیاز به میوه موز به عنوان یک غذای اصلی مطرح باشد، هرس صورت نمی گیرد. در شرایط حاصلخیزی متوسط تنها به یک پاجوش اجازه رشد داده می شود. گاهی اوقات به گیاه اجازه می دهند تا تمام پاجوش های سالم آن رشد کنند و وقتی که ارتفاع آن ها به 45 سانتی متر رسید، قوی ترین آن ها را انتخاب نموده و بقیه را قطع می کنند. پس از آن هر دو ماه یک بار پاجوش ها را قطع می کنند. هرس باید به نحوی مدیریت شود تا زمانی که گیاه اصلی تولید گل آذین نمود، گیاه دختری حدوداً تا ارتفاع برگ آخری گیاه مادری بلند شده باشد و در این موقع باید یک پاجوش ثانویه (گیاه نوه) باید همراه دو گیاه دیگر باشد که ارتفاع آن حدود 30 سانتی متر بالای سطح خاک باشد تا تضمین کننده محصول بعدی باشد. گاهی اوقات خاک پای بوته ها را بالا می آورند (خاک می دهند) تا مقاومت آن ها را در مقابل باد افزایش دهند.

آبیاری:
گیاه موز به 25 میلی متر آب در طی یک هفته نیاز دارد. در برخی کشورها بارندگی کفایت می کند، در حالی که در کشورهای دیگر آبیاری این نیاز را تأمین می کند. آبیاری به طرق مختلف نشتی-کرتی (غرقابی) و بارانی صورت می گیرد که اولی بهتر است چرا که در روش دوم اتلاف آب و در روش سومی باد تعیین کننده میزان آب دریافتی خاک است.

برنامه کودی:
بوته موز نیاز قابل توجهی به کاربرد عناصر معدنی در خاک برای حفظ قدرت باردهی دارد. این گیاه نیاز بالایی به ازت و پتاسیم نشان می دهد. مراحل اولیه رشد بسیار حساس و بحرانی است چرا که بر روی تکامل بعدی گیاه تأثیر می گذارد. لذا مواد معدنی باید در زمان کاشت و یا در زمان ظهور پاجوش ها به خاک داده شوند. ازت در دفعات و در فواصل کم به خاک داده می شود. فسفر و پتاسیم را می توان در گودال کاشت قرار داد و بعد از آن هر سال دو بار آن ها را به کار برد. میزان فسفر خاک باید به صورت P2O5=20 ppm، پتاسیم به صورت K2O=300 ppm باشد. برای تجزیه گیاه به منظور تعیین نیاز آن از برگ سوم از طرف داخلی ترین برگ به طرف بیرون استفاده می شود. کاربرد نیتروژن حتی در خاک های حاصلخیز نیز موجب رشد بهتر گیاه می شود و عکس العمل گیاه نسبت به کاربرد آن اقتصادی و معنی دار است. اوره به میزان 250 کیلوگرم به صورت محلول 2-1 درصد از طریق آبیاری بارانی هر 3 ماه یکبار در امریکای مرکزی استفاده می شود. میزان پتاسیم بستگی به منطقه دارد. در خاک های غنی نیازی نیست در حالی که در خاک های فقیر تر 150 کیلوگرم پتاسیم در هکتار توصیه می شود. در نقاط مختلف جهان نوع و میزان کودهای مصرفی متفاوت بوده و بستگی به شرایط خاک منطقه دارد.

روش تکثیر
ازدیاد از طریق کشت بافت
از طریق کشت بافت نیز موز را می توان تکثیر نمود. در این روش گیاهان یکنواخت تولید می شود. ازدیاد سریع، تکثیر کلون های جهش یافته و تولید جنین های بدنی از مزایای دیگر این روش می باشد. اما هزینه بالای تکثیر، احتمال تغییرات سوماکلونال در طی ازدیاد از این طریق، عادت دادن گیاهان به شرایط محیطی آزاد از معایب این روش می باشد. اصطلاح سوماکلونال به گیاهان تولید شده از کشت بافت با منشا بافت سوماتیک بکار برده می شود. برای تولید گیاهان عاری از ویروس و بیماری ها می توان از مریستم نوک ریشه استفاده نمود.

ازدیاد از طریق ریزوم

یکی از روش های ازدیاد موز از طریق ریزوم می باشد. برای این منظور قطعاتی از ریزوم را که وزن آنها حدود 2 کیلوگرم است را از پایه مادری جدا نموده و در محل اصلی در عمق 30 سانتی متری خاک می کارند. در ضمن با جدا کردن ریزوم های جوان می توان اقدام به تکثیر موز نمود. ریزوم های جدا شده باید دارای جوانه باشند. زیرا اندام های هوایی از جوانه های موجود بر روی ریزوم حاصل می شوند. گیاهان به وجود آمده از ریزوم معمولا 2 الی 3 ماه دیرتر محصول می دهند. جدا کردن پاجوش همراه با قسمتی از ریزوم و ریشه های آن و کشت در محل اصلی از روش های معمول ازدیاد موز می باشد.

ازدیاد از طریق پاجوش
در ازدیاد به وسیله پاجوش بعد از کنار زدن خاک با چاقوی تیز پاجوش را از پایه مادری جدا می کنند. ریزوم جدا شده، ریشه های پاجوش و محل زخم توسط فرم آلدئید 5 درصد قبل کشت ضد عفونی می گردد. پاجوش ها نسبت به محل و عمق تشکیل، ارتفاع و میزان رشد برگ ها متفاوت می باشند. پاجوش های کوچک و رشد نکرده دارای ارتفاع بسیار کوتاه بوده، فاقد برگ یا برگ های کوچک و فلسی بوده و در سطح خاک به وجود می آیند. پاجوش های برگ پهن سطحی بوده و چسبیده به ریزوم پایه مادری هستند. پاجوش های برگ شمشیری دارای برگ های باریک و شمشیری بوده و زمانیکه ارتفاع آنها به 75 سانتیمتر برسد از پایه مادری جدا می شود. پاجوش های بکر یا به ثمر نرسیده که هنوز خوشه گل تولید نکرده اند، دارای برگ های پهن و ارتفاع بلند بوده و بعد از جدا کردن، مریستم انتهایی آن را حذف نموده و سپس می کارند. از همه پاجوش ها به جز پاجوش های برگ پهن می توان در تکثیر موز استفاده نمود. پاجوش های برگ شمشیری نسبت به دیگر پاجوش ها ترجیح داده می شوند زیرا از جوانه های عمقی و قوی ریزوم به وجود می آیند و ریشه های فراوان تولید می کنند. همچنین این پاجوش ها به راحتی از پایه مادری جدا می شوند.

فاصله کاشت:
فواصل مناسب درختان موز در تولید تجاری آن بسیار اهمیت دارد. بایسی فضای مناسبی برای هر درخت وجود داشته باشد تا باعث ایجاد رقابت بین درختان جهت جذب آب، نور و مواد غذایی نشده و از رشد بیش از حد درختان نیز جلوگیری کند فضای مناسب و حیاتی برای ارقام مختلف به شرح جدول زیر است.

گیاهشناسی موز

ریزوم: ریزوم یک ساقه زیر زمینی با تعداد زیادی مرسیتم که شبه ساقه و ساقه گل دهنده و ریشه های فیبری را به وجود می آورد.

غلاف و برگها:
برگهای موز شامل ساختمان لوله مانند بلندی که نیام می نامندد و یک دمبرگ محکم و پهنک پهنی می باشد. تعداد زیادی از نیام ها در کنار هم قرار می گیرند و یک شبه ساقه را تشکیل می دهند و یک شبه ساقه ممکن است در طول زمان زندگی اش بیشتر از 40 برگ داشته باشد آخرین برگی که روی ساقه هوایی ظاهر می شود خیلی کوچک و به شکل براکته یا برگچه می باشد که نقش آن حفاظت خوشه موز از عوامل جوی مانند تابش شدید آفتاب و یا باران های شدید می باشد.
ریشه:
تعداد زیادی ریشه فیبری حدود 200 تا 500 عدد از ریزوم به وجود می آیند و اگر خاک دارای زهکش مناسب و حاصلخیز و عمیق باشد ریشه ها 5/1 متر عمودی و 6/4 متر افقی گسترش پیدا می کند.

گل و میوه:
گل آذین موز در مرکز شبه ساقه 15-10 ماه بعد از کاشن ظاهر می شود در این مدت 32 تا 26 برگ تولید می کند. عمل گلدهی موز shooting نامیده می شود.
گلها به صورت مار پیچی در طول محور گل آذین در گروههای 10 تا 20 تایی ظاهر می شوند که به وسیله براکته های گوشتی سبز متمایل به ارغوانی پوشیده شده است که در جریان رشد و توسعه گلدهی، پوشش آن ها می ریزند. اولین گلهایی که ظاهر می شوند گلهای ماده می باشند و در ارقام خوردنی تخمدانها سریعاً به وسیله عمل بارتنوکارپی (بدون گرده افشانی) در ردیف های مشخصی که دست نامیده می شود رشد می کنند.

مضرات موز
موز میوه بی ضرری است، ولی فقط موزهای خام برای اشخاصی که دستگاه گوارشی حساسی دارند، ممکن است تولید امتلاء معده و نفخ و یبوست نماید، و به علاوه کسانی که نمی توانند مواد قندی را بخوبی هضم کنند، و همچنین عده ای از مبتلایان به ورم روده، به خصوص بیماران مبتلا به قند و اشخاص چاق، به دلیل زیادی قند موجود در موز نباید از آن بخورند.

برداشت
برداشت زمانی انجام می شود که موزها تقریبا به یک اندازه خم شده باشند. معمولا زمانی برداشت انجام می شود که سه چهارم موزهای دستک دوم خمیده شده باشند، برعکس در مورد میوه هایی که به درخت می رسند، فقط آن هایی را که رسیده اند بچینید و چیدن مابقی را به روزهای بعد موکول کنید. در این حالت موزها بهترین طعم را خواهند داشت، هرچند این روش زمان بر است و امکان پذیر نیست. گیاه مادر باید پس از برداشت میوه بریده شود و در این حالت نمی توان مجددا از آن گیاه محصول داشت.
توصیه می شود که خوشه های برداشت شده موز را پیش از بردن به مرکزجمع آوری در سبدی که کف آن با پوششی نرم به خوبی پوشانده شده قرار دهید چرا که موز به سادگی سیاه می شود و ناچاراً کیفیت میوه کاهش می یابد. به محض برداشت، دستک های موز را باید دور از نور خورشید و در مکانی خنک و در سایه قرار داد. چنانچه خوشه ها همراه با میوه های موز رسیده به طور همزمان با پلاستیک های مخصوص پوشانده شود میوه های رسیده اندکی گرما و اتیلن آزاد می کنند که پروسه رسیدن میوه های دیگر را سرعت می بخشد. بسته به تقاضای بازار، گاهی اوقات دستک ها به صورت دسته های
6-15 تایی موز برش داده می شوند و یا با ساقه باقی می مانند و به خرده فروشان فروخته می شود

انبار
موزها را در یخچال نگهداری کنید. چنانچه محصول در یخچال نگهداری شود پروسه رسیدن آن به تاخیر می افتد.
ممکن است پوست میوه کمی تیره شود ولی مغز میوه سفت باقی می ماند. در عین حال موزها را در دمای کمتر از 13 درجه سانتی گراد نگهداری نکنید چون پروسه رسیدن را کاملا متوقف می کند( در این دما موزها حرارت و اتیلن از خود منتشر نمی کنند.

بیماری رگه سیاه برگ موز
بیماری رگه سیاه برگ موز عامل بیماری: Mycosphaerella fijiensis Mycosphaerella musicola علایم بیماری: علایم بیماری به صورت لکه های قرمز مایل به قهوه ای کم رنگ به قطر کمتر از 25 در سطح میلی متر پایین برگ ظاهر می شود.این لکه ها دراز و کمی پهن تر شده و به نوار قرمز مایل به قهوه ای باریکی تبدیل می گردند که محورطولی آن موازی رگبرگ های برگ و به اندازه 2×20 میلی متراست.در مرحله اولیه، نوارها بیشتردرسطح تحتانی برگ به طور واضح دیده می شوند.نوارها بعدا به صورت متراکم تجمع یآفته و اغلب با هم ادغام شده و به شکل نوارهای مرکب پهن در می آیند.در مرحله بعد این نوارها به طور واضح روی سطح فوقانی برگ ظاهر شده و به رنگ قهوه ای تیره و تقریبا سیاه درمی آیند.اگر تعداد نوارها زیاد باشد تمام برگ دراین مرحله سیاه ودر نهایت خشک می شوند.این بیماری از برگهای پایینی به برگهای بالاتر سرایت می کند. مبارزه: با انجام عملیات زراعی و استفاده از قارچکشهای مناسب می توان با بیماری مبارزه نمود.مهم ترین عملیات زراعی کاهش سطح اینوکولوم درموستان می باشد.برای این منظور باید برگهای بآفت مرده و خشک را ازپایه های موز جدا نمود.همچنین لکه های برگ را می توان از سطح بریده و حذف کرد. برای کاهش رطوبت سطح برگها زهکشی مناسب و همچنین آبیاری به روش قطره ای بارانی الزامی بوده و از میزان آلودگی می کاهد. قارچکشهای بنومیل، مانکوزب، کلروتالونیل و قارچکشهای سیستمیک از گروه بنزیمیدازول نظیرمرتکت(تکتو60) در مبارزه علیه این بیماری موثراست.

(چنانچه برای حمل و نقل یا صادرات محصولات خود نیاز به مشاوره دارید، زینگ را دانلود کرده یا با ما تماس بگیرید.)