پرورش نشاء جعبه ای

پرورش نشاء جعبه ای و مدیریت خزانه
اکوسیستم های طبیعی و فرآیندهای آن در بعضی از موارد به دلخواه انسان و نیازهای او به پیش نمی روند و در بسیاری از مواقع کند و بطئی می باشند. یکی از راه های مناسب سازی و تحت کنترل در آوردن این فرآیندها استفاده از مکانیزاسیون می باشد. مکانیزاسیوم بر نیروهای طبیعی غلبه کرده و قدرت انسان را در کنترل طبیعت و تغییر آن به نفع خود افزایش می بخشد و این چنین است که مکانیزاسیون افزایش تولید و بهره وری را به دنبال خواهد داشت. در دو دهه اخیر تلاش های زیادی در ایران جهت بکارگیری ماشین آلات در کشت برنج صورت گرفته است اما یکی از علت های اصلی عدم استمرار و ادامه استفاده از ماشین های کشت برنج، مشکل تهیه نشاء و پرورش آن بوده است. به طوری که وجه تمایز اصلی کشت مکانیزه و سنتی برنج در پرورش نشاء، نشاء کاری و برداشت می باشد که در سیستم مکانیزه ماشین جایگزین نیروی انسانی در این مراحل شده است. هدف کشت مکانیزه برنج کاهش صعوبت کای، نشاءکاری منظم و هندسی به نحوی که تراکم مطلوب بوته در واحد سطح تأمین شود، افزایش عملکرد و رسیدن به مدیریت کلان می باشد. در متن حاضر روش تهیه و پرورش نشاء جعبه ای خدمت خوانندگان محترم ارائه می شود امید است مورد استفاده شما عزیزان قرار گیرد. عملیات پرورش نشاء جعبه ای از مراحل مختلفی تشکیل شده است که به شرح زیر می باشد:

تهیه خاک بستر بذر
خاک مناسب برای پرورش نشاء جعبه ای
مهم ترین خصوصیات خاک خوب برای جعبه نشاء، اسیدیته (PH) مناسب، بافت متوسط با مواد آلی کافی و قابلیت نگهداری آب می باشد. خاک لوم رسی (خاک رس مخلوط با لوم و مواد گیاهی) مناسب ترین خاک برای این منظور است. خاک رسی (سنگین و چسبنده) و خاک شنی (سبک) مناسب این کار نیستند. بهترین نوع خاک بدین منظور، خاک شالیزاری، خاک جنگل، خاک باغ و خاکی است که قبلاً برای کشت مورد استفاده قرار گرفته و حاوی مقداری مواد آلی است. به منظور استفاده از خاک شالیزاری بعد از برداشت محصول برنج، با انجام شخم پائیزه خاک سطحی را در معرض هوا قرار داده و پس از جمع آوری برای بستر بذر استفاده می نمائیم. البته در سال های اخیر کشاورزان گل شالیزاری را بعد از عملیات گل آب به طور مستقیم در جعبه نشاء استفاده می کنند که این روش دارای مزایا و معایبی به شرح زیر می باشد:

مزایا:
تنظیم بودن اسیدیته، کم بودن عامل بیماری زا، حاصلخیزی و مواد آلی کافی.

معایب:
لزوم استفاده از روزنامه در کف جعبه به منظور جلوگیری از نشت و خروج گل آب از سوراخ های جعبه، ریختن گل آب در جعبه و تسطیح آن با دست، وجود بذر و علف های هرز، سنگین شدن جعبه نشاء و عدم امکان استفاده از ماشین بذرپاش که استفاده از این روش را در سطوح وسیع کشت مشکل ساز نموده است. تهیه خزانه مناسب به تولید نشاء های مطلوب می انجامد. آماده سازی خاک بستر کشت باید در پائیز تمام شده باشد. در چنین مواردی، باید 10 تا 20 درصد بیشتر از حد مورد نیاز، اقدام به تهیه خاک نمائیم.

مقدار خاک مورد نیاز
مقدار خاکی که برای یک جعبه لازم است حدود 5 کیلوگرم است. عمق بستر خاک در جعبه نشاء باید 2 سانتیمتر باشد و ضخامت خاکی که برای پوشاندن بذر مورد استفاده قرار می گیرد باید 5/0 سانتیمتر باشد. جهت تولید نشاء برای سطحی معادل 1000 مترمربع از زمین اصلی، نشاء های جوان به 100 کیلو خاک و نشاء های نیمه بالغ به 150 کیلو خاک نیاز می باشد.

تمیز کردن و خشک کردن خاک
جمع آوری خاک 2 تا 3 ماه قبل از بذرپاشی باید انجام شود. بعد از جمع آوری، خاک باید به خوبی خشک شود البته قبل از خشک شدن کامل، کلوخ های خاک باید شکسته شده و خرد شود که در زمان شروع بذرپاشی اقدام به خرد کردن خاک توسط دستگاه کراشر (خاک خردکن) و جداسازی سنگ و بقایای گیاهی و علف های هرز سال قبل توسط صفحات مشبک (الک) می نمائیم. وجود سنگ یکی از عوامل اصلی در شکستن انگشتی های ماشین نشاء کار در حین نشاء کاری می باشد.

تنظیم PH (اسیدیته) خاک بستر بذر
به طور کلی باید گفت زمانی بستر کشت برای تولید نشاء های قوی مناسب است که اسیدیته آن بین 5/4 تا 5/5 باشد. اگر قرار باشد از خاک هائی با اسیدیته 5/6 تا 7 برای بستر کشت استفاده نمود، نیاز به خنثی سازی و تعدیل اسیدیته در سطوح مناسب می باشد. در اصل، عملیات تعدیل اسیدیته باید دو تا سه ماه قبل از زمان بذرپاشی انجام گیرد. پیش از هر چیز دیگر، نمونه خاک ها باید جمع آوری و آزمایش شوند. به منظور خنثی سازی اسیدیته، از گل گوگرد و یا پودر سولفور، به روش زیر استفاده می گردد:

خاک بستر بذر باید یک ماه قبل به طور کامل با گل گوگرد مخلوط شود. در این مورد، رطوبت خاک باید در حد 80 درصد باشد. به منظور کاهش یک واحد اسیدیته خاک می توان 100 کیلوگرم خاک بستر را با 100 گرم گل گوگرد مخلوط کرد. در ابتدا، 10 لیتر از کل خاک تهیه شده را با گل گوگرد مخلوط کرده، سپس مخلوط موردنظر را با باقیمانده خاک مخلوط می نمائیم که در این شرایط ترکیب یکنواختی به وجود می آید. میزان پودر سولفور لازم به ازاء هر 110 تا 120 کیلوگرم خاک، حدود 200 تا 250 گرم می باشد. لازم به ذکر است چنانچه کشاورزان عزیز از خاک شالیزاری بعد از شخم پائیزه در تهیه خاک بستر جعبه نشاء استفاده نمایند، مشکل تنظیم اسیدیته وجود نداشته و نیاز به کاربرد مواد فوق نمی باشد.

استفاده از کود در جعبه پرورش نشاء
مقدار استاندارد کود در جعبه برای سه عنصر K , P , N به میزان 2 گرم برای هر عنصر در نظر گرفته می شود که با استفاده از دستگاه میکسر (مخلوط کن) خاک با کود به خوبی مخلوط می شود. چنانچه خاک بستر بذر از خاک های کوهستانی بوده و از نظر مواد غذائی فقیر باشد، تقریباً 4 گرم از هر عنصر خالص کودی مصرف می شود. کودهای مصرفی ممکن است شامل سولفات آمونیوم، سوپر فسفات تریپل، سولفات پتاسیم و غیره باشد. چنانچه از کود اوره، فسفات آمونیوم و سولفات پتاسیم استفاده شود با توجه به درصد عناصر موجود در آنها به ترتیب مقدار 5/3 گرم اوره، 4/4 گرم فسفات آمونیوم و 4 گرم سولفات پتاسیم برای هر جعبه استفاده می شود. مصرف بیش از اندازه کودها ممکن است باعث ضعیف شدن گیاهچه ها به همراه افتادگی برگ ها بعد از مرحله 5/2 برگی شود. خاک بستر کشت باید کاملاً با کودها مخلوط شده و از خشک شدن آن نیز جلوگیری شود. بنابراین، رطوبت چنین خاک هائی باید در حدود 80 درصد نگهداری شود به طوری که به آرامی با دست شکل گیرد. برای نشاء های جوان، چون مرحله رشدشان کوتاه است، کاربرد کودهای پایه به تنهائی کافی می باشد. چنانچه نشاء ها علائم توقف رشد و کمرنگ شدن برگ ها را نشان دهند، کودهای اضافی باید در مرحله 5/2 برگی شان بکار روند.

به منظور ریشه دهی بهتر نشاء ها گاهاً 2 تا 3 روز قبل از نشاء کاری به ازاء هر 100 جعبه مقدار 500 گرم کود سولفات آمونیوم به عنوان استارتر بکار گرفته می شود.

لزوم حذف ریشک ها و زوائد شلتوک (گلوم های ناقص)
چنانچه بذرهای برنج دارای ریشک یا گلوم های ناقص باشند، حتی بذرهای مرغوب هم ممکن است هنگام سبک و سنگین کردن با محلول آب و نمک به سطح آب آیند و در نتیجه عملیات بذرپاشی به طور یکنواخت انجام نمی گیرد. در این مورد ریشک ها را می توان به وسیله مالش دادن بذور در یک کیسه و سپس غربال کردن آنها حذف نمود. البته در سیستم مکانیزه از دستگاهی به نام ماشین ریشک زن بدین منظور استفاده می شود. عملیات انتخاب بذور مورد نیاز برای کشت با روش سبک و سنگین کردن بذور در محلول آب و نمک و حذف دانه های پوک، نیمه پر و نارس برنج انجام می شود.

تهیه بذر مرغوب در برنج
بذر مناسب، نشاء های قوی و خاک حاصلخیز از عوامل اساسی افزایش عملکرد در کشت برنج می باشند. بهترین راه برای تهیه بذر مناسب کشت، انتخاب مزرعه ای عاری از آفات و بیماری ها می باشد که بدین منظور پنجه هائی با دانه ها و خوشه های یک شکل را می توان با دست برداشت نمود.

مرحله بعدی خرمنکوبی خوشه ها می باشد. به طوری که سرعت چرخش خرمنکوب خیلی کم باشد. چون سرعت زیاد چرخش ممکن است به دانه ها آسیب برساند و جنین دانه خسارت ببیند که در آن صورت جوانه زنی بذر به خوبی انجام نمی گیرد. بذر خرمنکوبی شده باید به طور مناسبی حفظ و نگهداری شود، به طوری که زیاد خشک نشود و رطوبت آن در حد 14 تا 15% باشد. میزان بذری که تهیه می کنیم به اندازه 3 کیلوگرم برای هر 1000 مترمربع در شرایط مطلوب می باشد (در کشور ما این مقدار به 4 تا 6 کیلوگرم افزایش می یابد*. عمل بذرگیری که به صورت فوق انجام می شود باید هر دو سال یکبار تکرار شود و بیش از دو سال از یک بذر استفاده نگردد.

انتخاب بذر با استفاده از وزن مخصوص
با سبک و سنگین کردن بذور، بذرهای سالم و پر با توجه به وزنشان از دانه های پوک و نیمه پر جدا شده و در ته ظرف می نشینند. برای انتخاب بذر می توان از محلول های آب و نمک، سولفات آمونیوم، خاکستر چوب، خاک رس و غیره استفاده نمود. انتخاب بذر با محلول آب و نمک از متداول ترین روش هاست. روش تهیه محلول برای انتخاب بذر با استفاده از قانون وزن مخصوص اجسام انجام می گیرد، در مورد استفاده از نمک باید گفت که 4 کیلوگرم نمک را در 20 لیتر آب خالص حل می کنیم. در مورد سولفات آمونیوم، حدود 5/4 کیلوگرم مورد نیاز می باشد و در مورد روش خاکستر چوب از 12 تا 14 لیتر خاکستر چوب استفاده می شود. در مورد محلول رس، از آنجائی که تفاوت های کیفی بین انواع رس ها وجود دارد، محلول باید طوری تهیه شود که بتواند یک تخم مرغ تازه را به سطح محلول آورده به طوری که پشت تخم مرغ به اندازه سر نوشابه از محلول خارج گردد. هر بار باید از 10 لیتر محلول برای قرار دادن بذرها استفاده نمود. اگر چه محلول مورد نظر ممکن است چندین بار استفاده شود، ولی وزن مخصوص آن در هر نوبت باید به وسیله تحم مرغ تأیید گردد و سپس از آب و نمک استفاده گردد.

با توجه به آزمایشات انجام شده توسط نویسندگان در مورد ارقام محلی مانند طارم از آب خالص نیز می توان بدین منظور استفاده نمود و برای ارقام پرمحصول و دانه گرد از محلول آب و نمک به روش فوق استفاده می شود.

ضدعفونی کردن بذور
بذرهای برنج مورد حمله بیماری های زیادی از جمله باکتری های مختلف، بلاست برنج، پوسیدگی طوقه (جیبرلا) و غیره قرار می گیرند. ضدعفونی بذرها می تواند از خسارت دیدن بذرها در اثر بیماری ها جلوگیری کند. ضدعفونی بذر با توجه به میزان غلظت سم و مدت زمان انجام کار بر حسب درجه حرارت آب انجام می شود. در مورد بنومیل اگر درجه حرارت آب 15 درجه سانتیگراد یا بیشتر باشد، باید به مدت 17 تا 18 ساعت از محلول 3 در هزار این سم استفاده شود. چنانچه درجه حرارت آب 10 درجه سانتیگراد یا بیشتر باشد، به مدت 24 ساعت باید از محلول 3 در هزار استفاده شود. درجه حرارت های بالاتر آب اثرات ضدعفونی کننده بیشتری دارد. بنابراین نه تنها باید از غلظت پائین تر سم استفاده کرد بلکه باید بذر را مدت زمان کوتاهتری با قارچ کش تیمار نمود. بعد از انتخاب بذور سالم توسط محلول نمک، بذرها باید کاملاً با آب شسته شوند، سپس در محلول بنومیل 3 در 1000 به مدت 17 تا 18 ساعت یا محلول Hmoai (تیوفانات متیل تیرام 80 درصد) با غلظت 2 در 1000 به مدت 24 ساعت قرار می دهیم. بعد از ضدعفونی، بذور موردنظر را به مدت یک یا دو روز باقی گذارده، سپس به آرامی آنها را در آب خیسانده تا جوانه بزنند. شستشوی بذور بلافاصله بعد از ضدعفونی، ممکن است باعث کاهش اثرات سم شود.

سموم قارچ کش جدیدی که برای ضدعفونی بذر برنج به کشور وارد گردید عبارتند از تریفمین و سلست که به نسبت 2 در هزار کاربرد دارد.

خیساندن بذر برنج
بذرهای نارس و نامناسب برنج هنگام خیساندن به طور غیریکنواخت جوانه می زنند و غالباً گیاهچه های ضعیفی با قدرت زنده ماندن پائین را تولید می کنند. در مرحله جذب آب، محتوی نشاسته بذرها به تدریج به قند تبدیل شده و جوانه بذر ظاهر می شود. سرعت شکستن پوسته بذر توسط جوانه برنج به درجه حرارت آب بستگی دارد. مجموع درجه حرارت مورد نیاز برای جوانه زنی بذر برنج 100 درجه سانتیگراد می باشد. به طوری که اگر درجه حرارت آب 10 درجه سانتیگراد باشد، بذر برنج برای جوانه زنی به 10 روز زمان نیاز دارد. چنانچه از آب جاری و یا آب رودخانه در این مورد استفاده شود باید توجه کرد که درجه حرارت آب تا ساعت 9 صبح ممکن است مناسب نباشد. بهترین شرایط جوانه دار کردن بذور در مدت 5 تا 6 روز می باشد. مقدار آب مصرفی به منظور خیساندن بذور باید دو برابر میزان بذر باشد. استفاده از یک ظرف بزرگ در این مورد مطلوب می باشد. به منظور خروج مناسب جوانه از پوسته بذر، علاوه بر آب، اکسیژن نیز مورد نیاز می باشد.

بنابراین، با تعویض آب در هر روز یکبار عمل اکسیژن رسانی به خوبی انجام می گیرد. ضمناً از یکنواختی درجه حرارت آب نیز باید اطمینان حاصل کنیم. در روش مکانیزه از حوضچه جوانه زنی بذر استفاده می شود که دارای هیتر، ترموستات تنظیم دما و سیستم آبپاش بوده که به طور همزمان حرارت و اکسیژن مورد نیاز بذور را برای جوانه زنی تأمین می کند.

تسریع در جوانه زنی
اقدامات کافی جهت تسریع در جوانه زنی قبل از بذرپاشی، باعث یکنواختی در جوانه زنی بذور می شود، که این مسئله خود شروع خوبی برای رشد گیاه برنج می باشد. چنانچه این عمل در درجه حرارت های پائین انجام شود، حتی 5 تا 6 روز خیساندن بذر نیز باعث تسریع در جوانه زنی نمی شود. از طرفی خیساندن به مدت طولانی ممکن است قدرت زنده ماندن بذرهای برنج را کاهش دهد. در این مورد استفاده از یک اتاق شستشو یا حوضچه جوانه زنی به منظور جوانه زنی یکنواخت بذور می تواند مفید باشد به طوری که بعد از قرار دادن کیسه های محتوی بذر در درون دستگاه، با تنظیم درجه حرارت دستگاه (در روز اول 10 درجه، روز دوم تا پنجم 15 درجه و روز ششم 30 درجه سانتیگراد = 100 درجه)، جوانه زنی بذور به طور یکنواخت انجام می شود. این عمل می تواند تاریخ بذرپاشی را جلو بیندازد بدون اینکه از قوه نامیه بذرهای برنج بکاهد. در روش دیگری کیسه های محتوی بذر تحت دمای 25 درجه به مدت 4 الی 5 روز در داخل حوضچه جوانه زنی که دارای ترموستات تنظیم دما می باشد، قرار می گیرند و جوانه می زنند. درجه حرارت اپتیمم برای تسریع جوانه زنی 32 درجه سانتیگراد است، زمان لازم حدود 20 تا 40 ساعت است. وقتی بذور برنج در حرارت 32 درجه سانتیگراد انکباتور (دستگاه گرم کننده) قرار داده شوند، حدود 21 ساعت طول می کشد تا بیش از 90% بذرها رویش یابند. چنانچه حوضچه جوانه زنی در دسترس نباشد مراحل عملیات تسریع در جوانه زنی به شرح زیر می باشد:

کیسه های حاوی بذر را از آب خارج کرده تا اینکه آب اضافی از آن خارج گردد. سپس بذرها را در تشت محتوی آب داغ با درجه حرارت 40 درجه سانتیگراد به مدت 10 ساعت قرار می دهیم پس از پایان این مدت، بذرها جوانه های کوچکی به طول 1 میلی متر به شکل سینه کبوتر تولید می کنند. اما اگر طویل تر از این شود احتمال دارد که در حین بذرپاشی شکسته شود. البته مردم ژاپن درجه حرارت 42 درجه سانتیگراد را مدنظر می گیرند که ممکن است کاربرد چنین آب داغی بلافاصله بعد از خیساندن مطلوب تر باشد. درجه حرارت فوق ممکن است تا 2 درجه سانتی گراد هم کاهش یابد، به همین خاطر باید کوشش کرد تا اینکه درجه حرارت 40 درجه در این مدت حفظ شود که با استفاد از دماسنج می توان درجه حرارت آب را کنترل نمود.

در روش دیگری کیسه های محتوی بذر برنج در حفره ای که به همین منظور در خاک ایجاد شده قرار می گیرد و روی آنها را به طور کامل با کاه برنج می پوشانند. بذرهای برنج در این روش از گرمای ایجادشده در اثر تخمیر کاه استفاده نموده و جوانه می زنند.

عملیات بذرپاشی
کاهش رطوبت بذر
بعد از اینکه بذور از حوضچه جوانه زنی خارج شدند دارای درصد رطوبت بالائی هستند و در هنگام بذرپاشی با ماشین بذرپاش یا توسط دست ایجاد چسبندگی می نمایند. به همین دلیل رطوبت بذور قبل از بذرپاشی باید کاهش یابد که بدین منظور از دستگاه سانتریفوژ استفاده می شود. به طوری که کیسه های محتوی بذر را به مدت 3 تا 5 دقیقه در داخل سانتریفوژ قرار می دهیم و رطوبت بذور به این ترتیب کاهش می یابد. در روش سنتی، بذور جوانه دار شده دارای رطوبت کمی بوده و نیازی به عملیات کاهش رطوبت بذور نمی باشد.

جعبه نشاء
جعبه هائی که در کشور ژاپن ساخته می شوند در اندازه های کوچک هستند، نشاء های رشدیافته در این جعبه ها توسط هر نوع ماشین نشاء کاری بدون توجه به اینکه ساخت کدام کارخانه است قابل استفاده می باشد. جعبه نشاء دارای ابعاد 58 سانتیمتر طول، 28 سانتیمتر عرض و 3 سانتیمتر عمق می باشد و جنس آنها پلاستیکی می باشد.

پر کردن جعبه های نشاء با خاک
در کشور ژاپن برای این کار ابتدا یک روزنامه (در صورت بزرگ بودن سوراخ جعبه های نشاء) در کف جعبه قرار داده تا ریشه ها بتوانند شکل حصیری (Mat) به خود بگیرند. خاک خزانه باید توسط تسطیح کننده تا عمق 2 سانتیمتر مسطح شود. البته در روش مکانیزه توسط ماشین بذرپاش از روزنامه استفاده نمی شود و تنظیم عمق خاک بستر بذر (2 سانتیمتر) توسط تسطیح کننده قابل تنظیم انجام می شود.

آبیاری جعبه ها
بعد از ریختن خاک بستر بذر، جعبه ها توسط پمپ آبپاشی می شوند که بر روی ماشین بذرپاش تعبیه شده و دارای نازل هائی با فشار قابل تنظیم برای آبپاشی است.

میزان بذر
میزان بذر مورد نیاز برای هر جعبه بستگی به نوع واریته و وزن هزار دانه آن دارد. در ژاپن میزان بذر مورد نیاز برای هر جعبه 36/0 لیتر می باشد. برای 100 متر مربع تعداد 22 تا 23 جعبه و 21/7 لیتر بذر خشک برنج مورد نیاز خواهد بود. در کشور ما ایران به منظور بذرپاشی واریته های محلی و پرمحصول مقدار 180 تا 200 گرم بذر سالم و جوانه دار در هر جعبه نشاء توصیه می شود. بذرپاشی با تنظیم رطوبت بستر بذر آغاز می شود. بذرپاشی زمانی باید انجام گیرد که رطوبت خاک بستر بذر به سطح 80 تا 85 درصد برسد. همه بذور نباید به طور یکجا مصرف شوند و 10 درصد از بذور باید به منظور بذرپاشی تکمیلی در جاهائی که غیریکنواخت (تنک) بذرپاشی شده است، استفاده شوند. سطح بستر بذر به منظور یکنواختی در بذرپاشی و ایجاد پوشش یکنواخت خاک باید صاف و هموار باشد. ضخامت خاک پوششی بذر باید دو برابر قطر بذر برنج باشد. در بذرپاشی چنانچه 10 تا 20 جعبه پهلوی هم قرار گیرند بذرپاشی راندمان بیشتری خواهد داشت. بعد از آبیاری کامل اقدام به پوشاندن سطح بذور توسط خاک می نمائیم. اگر این عملیات در صبح انجام شود می توان در بعدازظهر جعبه ها را در داخل اتاق جوانه زنی قرار داد. در سیستم مکانیزه ماشین بذرپاش دارای مخزن بذر با میزان پاشش قابل تنظیم بدین منظور می باشد که قبل از بذرپاشی اقدام به کالیبراسیون آن می نمائیم تا میزان بذر دلخواه در هر جعبه تأمین شود.

لزوم استفاده از خاک پوششی
پوشش دادن یکنواخت بستر بذر یکی از عوامل مهم در خروج یکنواخت جوانه ها از خاک می باشد. البته خاکی که به عنوان پوشش مورد استفاده قرار می گیرد ممکن است همان خاک موجود در جعبه باشد، ولی باید کاملاً عاری از هرگونه عناصر کودی باشد. میزان خاکی را که به عنوان پوشش برای هر جعبه در نظر می گیریم حدود 440 تا 450 گرم می باشد. البته خاک پوششی قبل از استفاده باید توسط یک مش با سوراخ هائی به قطر 3/1 تا 7/1 میلی متر غربال شود، سپس مورد استفاده قرار گیرد. از طرف دیگر، کلوخه های بزرگ خاک باید خرد شوند. اسیدیته خاک در صورت بالا بودن باید تنها با استفاده از گل گوگرد و بدون استفاده از کودهای شیمیائی تنظیم شود. پوشش دادن بذر توسط خاک چنانچه با دست انجام گیرد، سریع تر و مؤثرتر خواهد بود. بذور کاشته شده بعد از آبیاری کامل باید توسط خاک پوشش داده شوند. چنانچه خاک پوششی هم ارتفاع جعبه نشاء شده و با سطح آن مماس شود، ممکن است که آب به بیرون از جعبه نشت کند و از طرف دیگر حجم بالای خاک باعث کمبود اکسیژن در جوانه زنی بذور می شود. به منظور تسریع و یکنواختی در جوانه زنی و جلو انداختن ریشه دهی، تأمین اکسیژن شاید مهم تر از هر چیز دیگری باشد. نکته مورد توجه اینکه خاک پوششی بذر باعث نفوذپذیری یکنواخت خاک جعبه می شود. در سیستم مکانیزه مخزن حاوی خاک پوششی و تسطیح کننده نهائی جعبه نشاء، آخرین بخش ماشین بذرپاش را تشکیل می دهد.

مدیریت رویاندن بذر در اتاقک رشد
بعد از بذرپاشی، جعبه ها باید فوراً در داخل جعبه کشودار پرورش بذر یا تاریکخانه قرار گیرند، که در تاریکخانه درجه حرارت به طور اتوماتیک در 32 درجه سانتیگراد می شود که این عمل توسط ترموستاتی که از قبل نصب و راه اندازی شده انجام می گیرد. رطوبت مورد نیاز نیز توسط تشت محتوی آب داغ که توسط هیتر گرم شده و در قسمت پائین تاریکخانه قرار دارد، به صورت بخار تأمین می شود. بعد از دو روز، جوانه زنی به طور همزمان انجام می شود. در این شرایط همه جوانه ها به شکل گیاهچه های ایده آل از خاک خارج می شوند، که طول کولئوپتیل آنها حدود 2/1 سانتیمتر می باشد. بنابراین، در این لحظه می توان به مرحله بعدی که شروع سبز کردن می باشد، وارد شد.

رویاندن بذر به روش ساده
چنانچه اتاقک رشد در اختیار نباشد، عمل جوانه زنی باید با استفاده از یک روش ساده و به سرعت انجام گیرد. جعبه های حاوی بذر باید در کنار هم بر روی زمین در هوای آزاد و آفتابی قرار گیرند و روی آنها با پلاستیک پوشانده شود (ایجاد گرمخانه). سپس درجه حرارت خاک بستر بذر باید به 30 درجه سانتیگراد برسد که این عمل از طریق قرار دادن جعبه ها در معرض آفتاب به مدت 2 ساعت انجام می گیرد. از طرف دیگر پوشش پلاستیک از خشک شدن آنها نیز جلوگیری می کند. جعبه های گرم شده باید به صورت ردیف های 20تائی بر روی هم قرار گرفته و توسط 2 پایه چوبی مکعب شکلی به ابعاد 10 سانتیمتر از زمین فاصله گیرند. بعد از پوشاندن جعبه ها توسط پلاستیک، در صورت امکان آنها را باید توسط حصیر پوشاند. سپس گیاهچه های جوان رشد می کنند و زمانی که طول آنها به 10 میلی متر رسید وارد مرحله بعدی یعنی سبزشدن می شوند.

کنترل گیاهچه ها تا مرحله 5/1 برگی
در پرورش گیاهچه ها علاوه بر یکنواختی و میزان رشد، وضعیت تولید نشاسته نیز مهم می باشد. گیاهچه ها تا مرحله 5/1 برگی باید در حرارت های پائین نگهداری شوند. به طور کلی کنترل درجه حرارت در مراحل ابتدائی رشد به این دلیل مهم می باشد که جوانه زنی یکنواخت و ارتفاع کم گیاه باعث سهولت کار ماشین نشاء کار می شود. درجه حرارت بالا باعث ضعف گیاه و نیز ضعیف شدن برگ و ساقه شده که نتیجه آن سرعت در رشد و کاهش تولید نشاسته در گیاهچه ها می باشد. بنابراین، عناصر غذائی بذرهای برنج ممکن است مصرف شوند و در این حالت به خاطر کمبود مواد غذائی، رشد و توسعه ریشه ها کاهش می یابد. رشد اولیه سریع برگ ها و ساقه ها ممکن است باعث کاهش نفوذ نور و در نتیجه کاهش تولید نشاسته شود، که در مراحل آخر رشد، از پتانسیل تولید و عملکرد گیاهچه کاسته می شود. بنابراین نکته مورد ذکر اینکه گیاهچه ها باید طوری پرورش یابند که در مراحل اولیه رشد بتوانند نشاسته بیشتری را تولید و ذخیره نمایند.

سبز کردن اولیه
بعد از اتمام جوانه زنی، مرحله مقدماتی سبز کردن آغاز می شود. گیاهچه ها وقتی از مرحله پرورش نشاء در اتاقک رویش و یا هر وسیله دیگر پرورش نشاء خارج شدند باید در داخل یک گلخانه، گرمخانه یا تونل پلاستیکی قرار گیرد. این عمل به منظور ایجاد شرایط مطلوب برای گیاهچه از قبیل طویل شدن طول اولین برگ، توسعه پنج ریشه طوقه ای در گره کولئوپتیلی و جذب ترکیبات کودی در خاک و نیز جذب آندوسپرم موجود در بذر انجام می گیرد. موارد ذکرشده پایه و اساس پرورش گیاهچه های سالم و قوی می باشند. در این رابطه، یکی از روش ها این است که گیاهچه ها در معرض هوا قرار بگیرند، البته نه اینکه کاملاً در معرض هوای آفتابی بیرون قرار گیرند بلکه باید در داخل گرمخانه پلاستیکی قرار گیرند تا اینکه علاوه بر تأمین و جذب اکسیژن از نور مستقیم خورشید نیز در امان باشند. برای محافظت گیاهچه ها از نور خورشید و درجه حرارت بالا در طول روز، و درجه حرارت پائین در شب، از پلاستیک و یا حصیر می توان به عنوان پوشش گرمخانه استفاده کرد. نکته دیگر اینکه درجه حرارت باید طوری کنترل شود که تفاوت زیادی بین درجه حرارت شب و روز وجود نداشته باشد. سبز کردن باید در مدت سه روز انجام شود. درجه حرارت در روز اول 25 درجه سانتیگراد، در روز دوم 20 درجه سانتیگراد بوده و در روز سوم پوشش پلاستیک را باید برداریم.

آماده سازی خزانه در زمین اصلی و انتقال جعبه های نشاء به خزانه
در پرورش نشاء مکانیزه سه نوع بستر خزانه وجود دارد که عبارتند از خزانه آپلند، نیمه آپلند و خزانه مرطوب که در خزانه های نیمه آپلند و مرطوب مدیریت آبیاری به سهولت انجام می گیرد. در خزانه خشک از گلخانه نیز می توان استفاده نمود به طوری که نشاء ها بعد از مرحله اولیه سبز شدن به گلخانه منتقل شده و در بستر خشک گلخانه در کنار هم چیده شده و با استفاده از آب پاش آبیاری شوند.

آماده سازی بستر خزانه
زمین انتخاب شده بدین منظور باید با عمق کم شخم زده شود و خاک آن به خوبی خرد گردد. اسیدیته آن باید 5 تا 5/5 باشد که به منظور کاهش اسیدیته مقدار 30 تا 60 گرم پودر گوگرد در 1 متر بستر خزانه استفاده می شود. کاربرد کود پایه مورد نیاز نمی باشد به خاطر اینکه ریشه نشاء های جوان به مقدار کمی از جعبه خارج و وارد خاک بستر می شوند. پهنای بستر خزانه 6/1 متر (برای قرار دادن دو جعبه در کنار هم) و ارتفاع آن 10 سانتیمتر بوده و طول آن به دلخواه و بستگی به شرایط و اندازه زمین دارد. به طوری که برای نشاء کاری یک هکتار، 240 جعبه نشاء مورد نیاز می باشد.

قرار دادن جعبه ها در بستر خزانه
سطح بستر خزانه باید بسیار صاف و یکنواخت باشد به طوری که ته جعبه نشاء با سطح بستر خزانه مماس باشد. چنانچه سطح بستر خزانه یکنواخت نباشد آب و مواد غذائی در یک طرف جمع شده و باعث ضعیف شدن نشاء ها در طرف مقابل می شوند.

سبز کردن
وقتی که مراحل اولیه رویاندن و سبز کردن به پایان رسید یعنی زمانی که گیاهچه ها به رنگ سبز روشن درآمدند، عملیات سبز کردن باید فوراً آغاز شود. کنترل گیاهچه ها باید به نحوی انجام شود که سبز شدن آنها در مدت 8 روز به اتمام رسد. در این مدت نیازهای غذائی ضروری گیاهچه باید تأمین شود. سؤالی که در اینجا مطرح است این است که آیا ریشه های طوقه ای واقع در گره کولئوپتیلی می توانند برای جذب عناصر غذائی در خاک به طور کامل توسعه یابند. توسعه ریشه های طوقه ای به کنترل درجه حرارت و تأمین رطوبت بستگی دارد. زمانی که اندازه ذرات خاک 05/0 میلی متر (بافت متوسط) باشد، ریشه ها به خوبی توسعه می یابند، به خاطر اینکه در چنین خاکی رطوبت بخش های سطحی و عمقی یکنواخت بوده و نفوذپذیری هوا نیز در آنها بیشتر است.

مدیریت خزانه:
کنترل حرارت
نشاء جوان پس از سبز شدن در طول روز به حرارتی بیش از 20 درجه سانتیگراد نیاز دارد. اگر درجه حرارت بیش از 30 درجه باشد نشاء ها به صورت میله ای و باریک رشد می کند و در حرارت کمتر از 20 درجه رشد نشاء به کندی انجام می شود. درجه حرارت کافی و مناسب برای رشد نشاء در طول شب بین 15 تا 20 درجه می باشد. حرارت 12 درجه در طول شب برای نشاء مشکل چندانی ایجاد نمی کند در حالی که پائین آمدن دما تا زیر 12 درجه و بیش از 20 درجه به مدت چندین ساعت رشد فیزیولوژیکی نشاء را دچار اختلال می نماید. به منظور کنترل حرارت خزانه از دماسنج برای ثبت حرارت می توان استفاده نمود و در صورت افزایش بیش از حد حرارت در زیر تونل پلاستیکی با کنار زدن پلاستیک و افزایش تهویه و مدیریت صحیح آبیاری درجه حرارت کنترل خواهد شد.

مدیریت آبیاری
مدیریت آبیاری به منظور رشد مناسب نشاء ها، تنظیم اسیدیته خاک و کنترل بیماری های قارچی، کنترل درجه حرارت و ریشه دهی مناسب نشاء ها و تسهیل نشاء کاری با ماشین نشاء کار بسیار مهم می باشد.

کنترل بیماری ها
با استفاده از مدیریت صحیح آبیاری بیماری های قارچی در خزانه کنترل می شوند. چنانچه درجه حرارت خزانه پس از انتقال جعبه های نشاء، بالاتر از 30 درجه سانتیگراد باشد و خزانه به مدت چندین روز بدون آب باقی بماند، بیماری های قارچی از جمله فوزاریوم، پی تیوم و غیره توسعه یافته و باعث مرگ گیاهچه می شوند. برای جلوگیری از این خسارت، پس از انتقال جعبه های نشاء به خزانه اقدام به آبیاری می نمائیم تا حدی که جعبه های نشاء کاملاً غرقاب گردند. علاوه بر این در طول دوره داشت، چنانچه درجه حرارت در طول ساعات گرم روز بالاتر از 30 درجه سانتیگراد باشد، خزانه به مدت 3 تا 6 ساعت به حالت غرقاب نگه داشته می شود و بقیه ساعات روز اقدام به تخلیه آب و زهکشی خزانه می نمائیم تا حدی که خزانه کاملاً از آب تخلیه گردد و امکان رشد کافی ریشه ها و خروج گازهای مضر فراهم شود.

کنترل سرما
برای کنترل سرما در شب ها و روزهای خیلی سرد می توان خزانه را در طول شب یا روز به حالت غرقاب نگاه داشت. اما با طولانی شدن طول مدت غرقابی مشکلات ماندابی و عدم خروج گازهای مضر باعث صدمه و خسارت نشاء ها خواهد شد. لذا باید نسبت به تخلیه آب از کرت ها اقدام نمود و حتی المقدور چندین ساعت در طول روز خزانه بدون آب باشد.

کنترل گرما
برای کنترل گرما در خزانه خصوصاً در روزهای خیلی گرم، قبل از افزایش بیش از حد دما در زیر تونل پلاستیکی، باید با کنار زدن بخش هائی از نایلون اقدام به تهویه خزانه نمود. به منظور کاهش بیشتر دما، غرقاب نمودن خزانه و برقراری جریان آب در آن بسیار ضروری است.

تنظیم اسیدیته (PH) خزانه
همان طوری که آب در کنترل سرما و گرما نقش دارد، مدیریت صحیح آبیاری می تواند اسیدیته خاک خزانه را تنظیم نماید. با غرقاب نمودن خزانه می توان خاک های اسیدی، قلیائی و آهکی را به سوی خنثی گرایش داد.

شرایط ایده آل نشاء های برنج به منظور نشاءکاری
در هر نشاء جوان، نیمه بالغ و بالغ، نشاء های بسیار خوب آنهائی هستند که دارای پتانسیل تولید بالائی باشند. در اثر کمبود نور و افزایش تراکم در جعبه نشاء با مشاهده پهنک برگ های پائینی در مراحل اولیه پرورش نشاءها، ملاحظه می گردد که برگ های پائینی نشاء های جوان، نیمه بالغ و بالغ در مقایسه با برگ های بالاتر، به خاطر کمبود نور طویل تر می شوند. نکته قابل توجه در پرورش نشاءها این است که نشاء های پرورش یافته باید دارای میانگره های کوتاه تر و ضخیم تری باشند. ارتفاع نشاء ها باید به اندازه ای باشد که تنها برای ماشین نشاء کار مناسب باشد. بنابراین پرورش نشاء های سالم کلید موفقیت کشت برنج است.

گیاهچه ها زمانی می توانند شرایط ایده آلی داشته باشند که دارای ساختاری هرمی شکل باشند. به طوری که دارای مزوکوتیل کوچک (فاصله بین بذر و غلاف ساقه چه)، برگ های سبز روشن و ریشه های طوقه ای کاملاً توسعه یافته بوده و حدود 4 برگ نیز داشته باشند. کیفیت گیاهچه ها به مقدار زیادی به طول مزوکوتیل و طول میانگره های پائینی بستگی دارد. اما در مورد ریشه باید گفت که چنانچه کولئوپتیل در بخش پائین تری بوده و ساقه اصلی نیز قوی باشد، گیاهچه ها قادر خواهند بود چند روز بعد از انتقال به مزرعه ریشه های جدید زیادی تولید نمایند که کندن آنها از زمین مشکل می باشد. شرایط مطلوب گیاهچه های بالغ نیز همانند گیاهچه های جوان می باشد.

نشاء ها زمانی که به مرحله 5/3 تا 4 برگی رسیدند اقدام به نشاء کاری آنها می نمائیم. بدین منظور چند ساعت قبل از نشاء کاری بسته به درجه حرارت هوا اقدام به خارج کردن نشاء ها از خزانه نموده تا رطوبت جعبه های نشاء کاهش یابد و نشاءکاری با ماشین نشاء کار به سهولت انجام شود.