کاشت برنج در شالیزار

برنج یکی از قدیمی ترین و مشهورترین غذاهای روی کره زمین است تا جاییکه در ژاپن و اندونزی برنج خدای خود را دارد.مدت زمان مطالعه

در شمال ایران نیز کاشت برنج رسم و رسوم خاص خود را داشته و جز جدایی ناپذیری از فرهنگ مردم شده است.

شرایط کاشت برنج:

دما:
برنج یک محصول گرمسیری است و در جایی رشد می کند که میانگین درجه حرارت در طول فصل رشد بین 20 تا 27 درجه سانتی گراد است.

آفتاب فراوان در طول چهار ماه کاشت برنج ضروری است.

نباید دما از 15 درجه سانتیگراد پایینتر رود زیرا جوانه زنی اتفاق نمی افتد.

بارندگی:
کاشت برنج از هر محصول دیگری به آب بیشتری احتیاج دارد.

در نتیجه، کاشت برنج فقط در مناطقی انجام می شود که حداقل بارندگی 115 سانتی متر داشته باشد.

اگر چه مناطقی با میانگین بارندگی سالانه بین 175 تا 300 سانتی متر مناسب تر هستند.

نوع خاک:
برنج در طیف گسترده ای از خاک ها، از خاک آبرفتی چین گرفته تا خاک رسی غیرقابل نفوذ تایلند رشد می کند.

البته خاک آبرفتی رودخانه برای کاشت برنج بهترین نوع خاک است.

خاک گل مانند در اراضی موسمی بهترین خاک برای کاشت برنج محسوب می شود زیرا ظرفیت نگهداری آب این خاک بسیار زیاد است.

سطح خاک:
بر خلاف سایر محصولات زراعی، کاشت برنج نیاز به یک زمین مسطح و صاف دارد تا در دوره رشد سطح مزارع پوشیده از آب شود.

به همین خاطر کاشت برنج اکثرا در دلتاهای مسطح آبرفتی و حوضه های رودخانه ای انجام می شود، جایی که عملا هیچ شیب وجود ندارد.

کود:
برنج به سه ماده مغذی اساسی گیاه نیاز دارد:

• ازت
• فسفر
• پتاسیم

بیشتر اراضی دارای مقدار متوسطی از این مواد مغذی هستند، اما در صورت کمبود باید از کود آلی یا کودهای مصنوعی استفاده کرد.

نیروی کار:
کاشت برنج بسیار پر کار است، بنابراین در مقایسه با سایر محصولات غلات، نیاز به نیروی کار بیشتری دارد.

نیروی کار برایموارد زیر ضروری است:

• آماده سازی مزرعه
• حذف علفهای هرز
• کاشت
• داشت
• برداشت
• آسیاب

در مناطق شمال ایران تمام کارهای مربوط به کاشت برنج و برداشت آن به صورت گروهی انجام می شود و همسایه ها با یاری و مساعدت یکدیگر، کار را به سامان می رسانند.

این یاری رسانی را «یاوری» می نامند. کشاورزانی که «یاور» گرفته اند، پس از اینکه کارهای زمین خود را تمام کردند، برای پس دادن «یاوری»، به کمک همسایگانشان می روند.

بدین ترتیب آغاز فصل کاشت برنج با "جشن یاوری" همراه است.

مراحل کاشت برنج به زبان ساده:
مرحله اول: کاشت
1٫ تهیه و انتخاب بذر مناسب:
بذر برنج را از هر فروشگاه باغبانی یا کشاورزان می توانید تهیه کنید. برای این کار می توانید از افراد مطلع کمک بگیرید.

2٫ انتخاب محل کاشت برنج:
اطمینان حاصل کنید که خاک منطقه مورد نظر شما از گل رس کمی اسیدی تشکیل شده باشد تا بهترین نتیجه را داشته باشد.

همچنین می توانید دانه های برنج خود را در سطل پلاستیکی پر از گل رس بکارید.

مکانی را انتخاب کنید که نور کامل خورشید را دریافت کند، زیرا کاشت برنج با نور و دمای تقریباً 21 درجه سانتیگراد بهتر انجام می شود.

تغییر فصول را در نظر بگیرید. در طول کاشت برنج به یک فصل رشد طولانی و نسبتا گرم نیاز هست (تقریبا 3 تا 6 ماه).

3٫ آماده سازی بذرها برای جوانه زنی:
برای کاشت برنج حداقل 55-30 گرم بذر را آماده کنید.

بذرها را در آب خیس کنید تا برای کاشت برنج آماده شوند.

اجازه دهید حداقل 12 ساعت خیس بخورند اما بیشتر از 36 ساعت نشود.

سپس بذرها را از آب خارج کنید.

 آماده سازی زمین برای کاشت برنج:
بسیاری از کشاورزان ترجیح می دهند بذرها را به صورت ردیفی بکارند تا کنترل آب و کندن علفهای هرز راحت تر شود.

می توانید در محل کاشت برنج سنگرها را طوری آماده کنید که انتهای آن مسدود باشد تا آب در آن سد شده و سطح زمین را بپوشاند.

 کاشت برنج در خاک:
در طول فصل پاییز یا بهار، بذرهای برنج را در سرتاسر خاک بکارید.

به خاطر داشته باشید که محل کاشت برنج نیاز به آب زیادی دارد.

پرآب کردن فضاهای کوچک تر از فضای بزرگ تر بسیار ساده تر است.

اگر در زمین بزرگی کاشت برنج انجام می دهید استفاده از تقسیم بندی زمین برای مدیریت و نگهداری آب راحت تر خواهد بود.

اگر فصل پاییز را برای کاشت برنج انتخاب می کنید، حتما بهار علفهای هرز را در بیاورید.

بذرهای برنج به تمام مواد مغذی و فضای رشد نیاز دارند پس نباید توسط علف های هرز مصرف شود.

مرحله دوم: داشت و نگهداری

 آبیاری:
سعی کنید حداقل تا 5 سانتی متر سطح زمین کاشت برنج پوشیده از آب باشد.

البته بعضی اعتقاد دارند که مرطوب نگه داشتن خاک کافی است و لزوماً نیازی به غرقابی کردن نیست.

کمپوست را به خاک اضافه کنید تا کمی روی بذرهای برنج را بپوشاند.

اینکار همچنین باعث می شود دانه ها به داخل خاک منتقل شوند.

کمپوست آلی رطوبت را در خود نگه می دارد، بنابراین در مناطق خشک انتخاب مناسبی است.

 نگهداری:
سعی کنید تا سطح آب همیشه تا 5 سانتی متر باقی بماند و خاک به طور مداوم مرطوب باشد.

شاخه های غلات بعد از گذشت حدود 1 هفته رشد می کنند. سپس در فصل گرما برنج شکوفا می شود.

بعد از رشد و بلند شدن ساقه های گیاه می توانید سطح آب را بالاتر ببرید.

 نشا کاری:
بعد از اینکه بذرهای برنج کمی رشد کرده و اصطلاحا نشا دادند. باید نشاها را بکارید.

نشاها در فاصله حدودا 10 سانتی متر از همدیگر و در ردیف هایی که 30-25 سانتی متر از هم فاصله دارند، کاشته می شوند تا فضای کافی برای رشد داشته باشند.

نشاها تا یک ماه بعد حدود 18-17 سانتی متر قد می کشند.

صبر کنید:
صبر کنید تا برنج ها بالغ شوند. تقریبا 3 تا 4 ماه طول خواهد کشید تا برنج رشد کند در این مدت طول گیاه به حدود 45-43 سانتی متر خواهد رسید.

در این زمان بگذارید آب زمین خشک شود یا آب اضافی کشت را قبل از برداشت برنج تخلیه کنید.

طی دو هفته گیاه از سبز به طلای تغییر رنگ می دهد، این زمانی است که آنها آماده برداشت هستند.

مرحله سوم: برداشت
 برداشت برنج:
ساقه های طلایی برنج را بریده، آنها را دسته کنید و بگذارید خشک شوند.

ساقه ها را باید درست از زیر جایی که دانه های برنج قرار می گیرند، برش دهید.

ساقه ها 2 الی 3 هفته در جای خشک و آفتابی نگه دارید تا خشک شوند.

 فرآوری دانه های برنج:
دانه های برنج را به مدت یک ساعت در دمای 82 درجه سانتی گراد حرارت دهید تا بتوان پوسته برنج را به راحتی جدا کرد.

بعد از این رنگ پوسته دانه ها کمی تیره تر خواهد شد.

 جدا سازی پوسته:
بعد از حرارت دادن دانه ها بگذارید خنک شوند. سپس دانه ها را بین دستان خود بمالید تا دانه برنج از پوسته جدا شود.

اکنون دانه های برنج قهوه ای قابل مصرف آماده است. ( برای فرآوری برنج می توانید از ابزارهای صنعتی نیز استفاده کنید.)

زمان کاشت برنج و برداشت آن:
انتخاب زمان کاشت برنج بسیار مهم است.

کاشت به موقع بذر در یک بستر که به خوبی آماده شده است به تولید یک محصول با رشد یکنواخت کمک می کند که بازدهی بیشتری خواهد داشت و رقابت بهتری در برابر علفهای هرز و سایر آفات می تواند داشته باشد.

بهترین زمان برای کاشت برنج بستگی به محل، تنوع آب و هوایی، در دسترس بودن آب و… دارد.

مدت زمان رشد برنج حدود 190 روز چیزی معادل تقریبا 6 ماه است.

در شمال ایران شالیکارها در اردیبهشت ماه شروع به کاشت برنج می کنند و در گرمای مرداد ماه فصل برداشت برنج شروع می شود.

-کاشت برنج در گلخانه بیشتر جنبه تحقیقاتی دارد.

جنبه های مطالعاتی آن عبارتند از:

• مطالعات در مورد انواع برنج
• تحقیقات در مورد اثر عوامل مختلف (زنده و غیر زنده) بر روی برنج
• مطالعات مرتبط با کشت غرقابی
• میزان آبدهی
• تنوع ژنتیکی
• اثرات آفات
• اثرات نور و دما
• اثر تغییرات آب و هوایی (تغییرات اقلیمی) بر روی کاشت
• بررسی کاشت برنج در تنش های محیطی
• سیستم فتوسنتز برنج
• تولید بذر مرغوب
• مطالعه چرخه زندگی گیاه برنج

البته در بعضی مناطق جنوب و جنوب شرقی آسیا که هرساله متحمل سیلاب های شدید می شوند می توان با کاشت برنج در گلخانه از اثر منفی سیلاب ها بر مناطق زیر کشت جلوگیری کرد.

برای کاشت برنج در گلخانه باید شرایط مناسب را برای رشد گیاه فراهم کرد.

عوامل مهم در کاشت برنج گلخانه ای:
ایجاد شرایط آب و هوایی مناسب: رطوبت فراوان در طول چهار ماه رشد برنج ضروری است و بعد از آن در دوران بلوغ و رسیدن، گیاه به آفتاب فراوان نیاز دارد.
تنظیم دما: متوسط دما در طول فصل رشد بین 20 تا 27 درجه سانتی گراد است. دما نباید از 15 درجه سانتیگراد پایین تر رود.
تنظیم رطوبت: رطوبت نسبی مناسب جهت کاشت برنج 60-80٪ است. به هنگام ثمر دادن گیاه هوای خشک و آفتابی مطلوب ترین حالت است.
تنظیم نور: کاشت برنج به طور طبیعی به 45-35 روز پر آفتاب احتیاج دارد. این روند منجر به تولید کربوهیدارتهای موجود در دانه می شود.
میزان آبدهی: در طول رشد برنج به چیزی حدود 1800-1400 میلی متر آب نیاز هست. اما در فصل رسیدن برنج به بارندگی نیاز نداریم. میزان آبدهی را می توانید به صورت کامپیوتری و خودکار مدیریت کنید.
سرعت باد: باد ملایم برای کاشت برنج مناسب است زیرا باعث پراکنده شدن و عرضه مناسب گاز دی اکسید کربن لازم برای فتوسنتز در بین گیاهان می شود. باد شدید اصلا مطلوب نیست چون ممکن است باعث خرد شدن ساقه های ظریف برنج شود.
تابش خورشید: برای بلوغ و رسیدن گیاه نیاز به آفتاب داریم. در این هنگام اگر تابش خورشید کم باشد محصول کمی خواهیم داشت و بیشتر حجم گیاه تبدیل به کاه خواهد شد.
میزان ساعت تابش آفتاب: برنج باید بیش از 300 ساعت آفتاب در طی 45 روز قبل از برداشت محصول دریافت کند.

کیفیت خاک: خاکهای کمی اسیدی که مقدار pH آنها بین 6 تا 7 است برای کاشت برنج بهتر هستند. خاک آبرفتی و یا خاک حوضه های حاصلخیز رودخانه ها مناسبترین خاک می باشد.
بستر مناسب: سطح صاف برای کاشت برنج بهتر است زیرا توزیع یکنواخت و مساوی آب را تسهیل می کند. آب راکد برای کاشت ضروری است.
زمان کاشت برنج: از آنجاکه شرایط مناسب در گلخانه قابل تنظیم است پس می توان هر موقع از سال برنج را در گلخانه کشت داد.
مدیریت مواد مغذی:برای تامین مواد باید از کودهای آلی استفاده کرد.

کاشت برنج به روش خشکه کاری:
به طور کلی خشکه کاری روشی است که با مدیریت و کنترل آبیاری منجر به صرفه جویی و کاهش مصرف آب می شود.

خشکه کاری شامل روشهای متنوعی از جمله آبیاری قطره ای و یا باران مصنوعی است.

برای اطلاعات بیشتر در این زمینه می توانید مقاله خشکه کاری برنج راهی برای کاهش مصرف آب شالیزار را بخوانید.

کاشت برنج به روش قطره ای:
این فرض 5000 ساله که کاشت برنج به روش بی هوازی و غرقابی کردن بهترین روش است، اکنون مورد تردید قرار گرفته است.

درحالی که بسیاری از کشاورزان از روش سنتی استفاده می کنند اما به تازگی عده ای بر این باورند که این روش ضرورتی ندارد و می توان با آبیاری قطره ای در مصرف آب صرفه جویی کرد.

برنج هایی که با آبیاری قطره ای رشد می کنند، نه تنها از برنجهای معمولی بهتر هستند، بلکه از 70 درصد آب کمتری استفاده می کنند.

انتشار متان را تقریباً به صفر می رساند و جذب آرسنیک را تا 90 درصد کاهش می دهد.

با وجود اینکه برنج توانایی رشد در شرایط بی هوازی را دارد اما بهترین شرایط برای کاشت برنج شرایط هوازی است.

در طول سالیان گذشته کشاورزان ترجیح میدادند برای کنترل علف های هرز از کشت غرقابی برنج استفاده کنند اما امروزه با پیشرفت اصول و روش های کشاورزی می توان علفهای هرز را به راحتی کنترل کرد و لزومی به کاشت برنج به روش بی هوازی نیست.

برای کاشت برنج به روش غرقابی چیزی حدود 40-35% آب شیرین جهان مصرف می شود. از طرف دیگر روش غرقابی کردن باعث بسته شدن منافذ خاک و نرسیدن هوا به ریشه ها می شود.

مطالعات زیادی در مورد کاشت برنج با آبیاری قطره ای انجام شده که در زیر به مزایای این روش اشاره می کنیم:

در کشت غرقابی، ریشه های برنج در آب غوطه ور می شوند و فلزات سنگینی از جمله آرسنیک توسط ریشه ها بیشتر جذب می شود اما با آبیاری قطره ای ریشه ها در زیر آب قرار نمی گیرند و میزان جذب آرسنیک را تا 90% کاهش می دهند.
در روش قطره ای به آب کمتری نیاز دارد و تا 50% در مصرف آب صرفه جویی خواهد شد.
کنترل آب و کود مایع آسان تر است.
با این روش باعث افزایش بازدهی 29% در تولید محصول شده است.
طول و تراکم ریشه ها را افزایش می دهد و باعث استحکام ریشه گیاه در خاک می شود.
باعث افزایش 2% بهره وری از کشت برنج می شود.

نقش شلتوک در کاشت برنج:
واژه شلتوک به دانه برنج همراه با پوست آن گفته می شود که از کلمه هندی (چلتو) گرفته شده است.

در هنگام کاشت برنج برای جلوگیری از خورده شدن دانه های برنج توسط جانوران و موشها، آن را با شلتوک و در جای خشک نگهداری می کنند.

برای جوانه زنی نیز شلتوک ها را در آب ریخته آنهایی که سبک هستند روی سطح آب قرار می گیرند و سنگین تر ها به زیر آب می روند. شلتوک های سبک را دور ریخته و مابقی را برای جوانه زنی نگه می دارند.

بعد از 2 یا 3 روز جوانه زنی انجام می شود و از شلتوک های جوانه دار برای کاشت برنج استفاده می شود.

مراحل سنتی کاشت برنج در شالیزار:
سابقه کاشت برنج در ایران به پایان دوره ساسانیان می رسد.

برخی معتقدند که شلتوک برای اولین بار در زمان خسرو انوشیروان از هند به ایران آورده شده است و پس از حمله اعراب به ایران کاشت برنج رونق یافت.

مراحل سنتی کاشت برنج در گیلان مراسم خاص خود را دارد که به زبان محلی در زیر آورده شده است:

پورگیری: شخم اول زمین را پورگیری می گویند که در قدیم با گاو و در بعضی جاها خصوصا غرب گیلان با اسب نیز انجام می شده است.
واکار: شخم دوم زمین است که کلوخ های زمین را ریز و خرد می کند.
لت زنی: هموار کردن و آماده سازی زمین برای کاشت برنج، تا ریشه نشا بتواند رشد کند. شالیکارها اعتقاد دارند که هرچه لت زنی و واکار بیشتری روی زمین انجام شود علف های هرز کمتری رشد می کنند.
دمرده زنی: هموار کردن بهتر زمین با ماله دستی که بعد از لت زنی انجام می شود تا زمین کاملا هموار شده و آب به طور یکسان در زمین قرار گیرد.
سم علف کش: سمپاشی علف های هرز را از بین می برد. معمولا کرت ها را از آب پر کرده و سم را به طور یکنواخت در آن می پاشند و تا 3 روز صبر می کنند.
وی جین: 20 روز بعد از نشا کاری و کاشت برنج علف های هرز را با دست از زمین در می آورند.
وجین دوم: بعد از 10 روز از وجین اول دوباره مابقی علف های هرز را از زمین در می آورند.
آبیاری: کشاورزان بعد از کاشت برنج سعی می کنند تا همواره 5-3 سانتی متر از سطح زمین پوشیده از آب باشد.

آفات برنج:
کشاورزان سالانه به طور متوسط 37٪ محصول برنج خود را در برابر آفات و بیماری ها از دست می دهند.

برنج آفات زیادی دارد از حشرات گرفته تا جوندگان، قارچ ها و بیماری های مختلف که در ادامه به تعدادی از آنها اشاره کرده ایم:

بیماری ها:
از جمله بیماری هایی که می تواند به کاشت برنج آسیب بزند، بیماری های باکتریایی، قارچی و یا حتی ویروسی هستند.

Bacterial blight
Bacterial leaf streak
Blast (leaf and collar)
Brown spot
False smut

حشرات:
حشرات زیر بیشترین مشکل را در کاشت برنج ایجاد می کنند:

ساس سیاه (Black bug)
کرم حلقوی برنج (Rice whorl maggot)
مورچه ها
کاترپیلار شاخدار سبز (Green Horned caterpillar)
ملخ ها
شته ریشه برنج (Root aphid)
پرندگان:
هنگام کاشت برنج پرندگان زیادی می توانند به محصول نهایی آسیب بزنند.

بیش از 70 گونه پرنده از برنج می توانند تغذیه کنند.

پرندگان مانند گنجشک درختی از دانه برنج تغذیه می کنند و ساقه و برگ گیاه را نیز برای لانه سازی استفاده می کنند و می توانند خسارت بسیار زیادی به محصول بزنند.

سایر آفات:

• موشها
• حلزونها (ساقه برنج را در پایه بریده و کل گیاه را از بین می برند.)
• نماتدها

یک هکتار کاشت برنج چقدر محصول می دهد؟
در برخی از کشورهای آسیایی متوسط برداشت برنج در حدود 4 تن در هر هکتار است.

پس از برداشت، برنج حدود 10٪ از وزن خود را از طریق فرآیند خشک کردن از دست می دهد و پس از آسیاب کردن چیزی حدود 70٪ وزن اولیه برنج باقی می ماند.

فاصله بین کرت ها باید حدود 20 سانتی متر است. طبق محاسبات در یک هکتار کاشت برنج می توان حدود 250000 گیاه را کشت داد.

وزن برنج برداشت شده از هر هکتار کاشت برنج 2500 کیلوگرم است.

با یک حساب سرانگشتی می توان محاسبه کرد که هر گیاه برنج چیزی حدود 10 گرم برنج تولید می کند.