عوامل مؤثر درخت کاری در نواحی سردسیر

 آماده کردن چاله های غرس نهال

با وجود آنکه قبلاً به تمام زمین کود حیوانی داده شده ولی در موقع کشت درخت نیز باید مقداری کافی کود حیوانی و کود ماکرو ( فسفر- پتاسیم- گوگرد) که دیر حل هستند با خاک سطحی زمین چاله های حفرشده مخلوط و داخل چاله ها ریخته شود، زیرا همانطور که می دانیم درخت مدت زیادی باید در محل خود بماند.

از طرف دیگر افزودن انواع کودها به اطراف ریشه پس از کاشت کار دشواری است. ثانیاً کودهای فسفره و پتاسی که پس از کشت به درخت داده می شود در اثر قدرت لایه های خاک در جذب و نگهداری در سطح فوقانی باقی مانده و به اعماق ریشه درخت نمی رسد. بنابراین برای داشتن درخت سالم و قوی لازم است در موقع کشت، مواد غذایی کافی در اختیار آن گذاشته شود. در موقع کاشتن نهال در چاله باید توجه داشت که گیاه به همان عمق که در خزانه ی زیر خاک بوده، در خاک محل اصلی کاشته شود زیرا در صورت کاشت عمیق تر قسمتی از ساقه به زیر خاک رفته و پس از مدتی خواهد پوسید و ممکن است موجب خشک شدن درخت شود.

با توجه به این که چون پس از کاشتن نهال با آبیاری پای نهال، خاک چاله کمی نشست می کند، این مسئله ممکن است باعث پایین رفتن ریشه شده و بعد ها در اثر کود دادن و امثال آن به تدریج خاک در اطراف قسمتی از تنه قرار گیرد؛ بنابراین نهال باید زمانی کشت شود که خاک به اندازه ی کافی نشست کرده است تا طوقه و به همان عمقی که در نهالستان بوده زیر خاک قرار گیرد و قسمتهایی از ساقه در خاک فرو نرود. به خصوص باید توجه کرد که محل پیوند در خاک مدفون نشود.

گاهی برای اینکه نشست خاک پس از کاشت مشکلی را پیش نیاورد پس از گودبرداری، کوددهی، پر کردن مجدد گودال ها، آبیاری صورت می گیرد و پس از گاورو شدن، چاله ای را به اندازه ی حجم ریشه ی نهال دوباره برداشته و نهال را در عمق لازم در چاله می گذارند.

نهال ها باید حتی المقدور ظرف مدت کمی پس از بیرون آوردن از خزانه به محل اصلی انتقال داده شود. زیرا ریشه های عریان که در معرض آفتاب یا بارندگی قرار می گیرند به سرعت خشک و از بین خواهند رفت. لذا به منظور جلوگیری از خشک شدن ریشه در فواصل دور این کار باید نهال ها بسته بندی و در کیسه ای که پر از کاه یا پوشال مرطوب است قرار داده شوند و به محل اصلی انتقال یابند.

 غرس نهال

کاشت نهال بهتر است به وسیله ی دو نفر انجام پذیرد که یکی از آنها به طور عمودی در شکاف وسط خط کش کاشت طوری قرار بگیرد که طوقه ی درخت را در سطح فوقانی خط کش مهار نموده و دیگری با بیل خاک مورد نیاز چاله را بریزد. پس از پر شدن چاله با پا فشار مختصری به اطراف درخت داده و پس از کاشت، نهال را با قیم می بندند.

1- عمق کاشت باید طوری باشد که محل پیوند، دست کم چند سانتی متر بالای سطح خاک واقع شود تا از ریشه دار شدن گیاه از بالای پیوند که ممکن است اثر پایه را خنثی کرده و نیز از گود افتادن درخت ( یعنی قرار گرفتن آن درعمق زیاد خاک) که به اصطلاح باعث خفگی آن خواهد شد جلوگیری به عمل آید.

2- در نقاطی که باد منظم می وزد، رشد پیوندک باید رو به باد قرارداشته شود تا از شکسته شدن گیاه در اثر فشار باد جلوگیری گردد. در نقاط بادخیز استفاده از قیم برای نگهداری نهال، در سال های اول، توصیه می شود.

3- پس از انجام کاشت و پرکردن گودال، باید با فشار دادن خاک اطراف نهال با پا یا بیل، خاک اطراف ریشه ها را به طور کامل محکم کرد تا محفظه ی هوا در اطراف ریشه ها باقی نماند و همچنین مقدار نشست خاک که در اثر آبیاری به وجود می آید و باعث گود افتادن نهال می گرددبه حداقل کاهش یابد.

4- بلافاصله پس از کاشت، نهال ها را باید آبیاری کرد. در غیر این صورت احتمال نهال های خشک شده بالا خواهد رفت و نیاز به کاشت مجدد یا واکاری خواهد بود.

5- باید نهال های کشت شده را به روش صحیح هرس و شکل دهی کرد.

6- در انتخاب ارقام مناسب، توجه به تطابق با شرایط اقلیمی خاص منطقه، تطابق با شرایط باغ از نظر خاک، تطابق ارقام با همدیگر از نظر تلقیح، مسائل اقتصادی، امکان حمل، انبارنمودن و فروش محصول به قیمت مناسب از مسائل ضروری است.

7- تهیه ی نهال مرغوب از ارقام انتخابی باید مورد توجه قرار گیرد. اگر باغ وسیع باشد می توان نهال ها را با احداث نهالستان در محل فراهم کرد، در غیر این صورت بهتر است نهال ها از یک موسسه ی مورد اعتماد خریداری شود.

8- قبل از خرید نهال باید از حسن شهرت و امانتداری و سوابق تولیدی موسسه ی تهیه نهال اطمینان حاصل کرد و بهتر است انتخاب نهال و خرید آنها با نظر و کمک کارشناس باتجربه انجام گیرد.

9- نهال های مسن هر چند ممکن است زودتر به بار برسند ولی به علت بالا بودن تلفات جابه جایی و امکان اینکه به طرز مطلوب هرس و فرم دهی نشده اند مقرون به صرفه نیست.

10- نهال های انتخابی باید عاری از هرگونه شپشک و تخم حشرات بوده و فاقد بیماری های قارچی، باکتریایی، نماتود ریشه و عاری از امراض ویروسی که با پیوند منتقل می شوند باشند.

11- عمق کاشت مهم ترین موضوع است و باید نهال طوری در چاله قرارگیرد که طوقه در مجاورت سطح خاک واقع شده و محل پیوند بیرون باشد. برای توفیق در این کار حتماً باید از خط کش درختکاری استفاده شود.

12- باید سطح زمین را خوب شخم زده و آماده کرد و حتی الامکان چاله ها را بزرگ گرفت و خاک آن را تعویض نموده و اصول تغذیه کودی را در نظر گرفت.

13- بعد از تصمیم گیری در مورد نقشه ی کاشت، باید آن را به کمک طناب و چند عدد چوب پیاده کرد و بعد از مشخص شدن جای درختان، محل آنها را با میخ های چوبی نشانه گذاری کرد.

14- نهال تازه کاشته شده را باید حتما با بستن قیم محکم در کنار آن، از تکان خوردن و خم شدن حفظ کرد.

15- در حین جابه جایی نهال، باید ریشه از هوا و باد در امان باشد. برای ایجاد تعادل بین ریشه و اندام های هوایی باید قسمتی از سرشاخه ها هرس شود تا جبران ریشه های از دست رفته باشد و تعادل تاج با ریشه برقرار گردد.

16- جهت حفاظت درختان جوان از جویده شدن تنه ی آنها به وسیله ی حیوانات جونده، قرار دادن حفاظ دور تنه درخت الزامی است.

 هرس اولیه بعد از کاشت نهال

در هنگام کاشت بیشتر نهال های میوه، باید ابتدا ریشه را با قیچی تیز هرس کرد تا اولاً سرریشه ی اصلی قطع و گیاه تحریک به تولید ریشه فرعی شود. ثانیا قسمت های انتهایی ریشه ها، که بیشتر در اثر کنده شدن از خاک خزانه زخمی و به طور نامرتب قطع شده، دارای یک سطح صاف شود، زیرا ریشه های زخمی مورد حمله انواع قارچ ها و باکتری ها قرارمی گیرد و از بین می روند، در حالی که اگر محل بریده شده صاف باشد به راحتی ترمیم می گردد و از نفوذ عوامل بیماریزا جلوگیری می کند.

 داشت یا نگهداری از باغ احداث شده

هر درخت نیاز به مراقبت های ویژه ای دارد تا بتواند به نحو مطلوب رشد کرده و تولید محصول کند. این مراقبت ها، به طور کلی عملیات داشت نامیده می شود. از جمله آنها می توان به موارد زیر اشاره کرد:

1- آبیاری 2- کوددهی 3- هرس 4- گرده افشانی 5- تنک کردن 6-کنترل آفات و بیماری ها و علف های هرز 7- سایر عملیات

 آبیاری

آبیاری نهال تازه کشت شده باید بلافاصله پس از کشت آن انجام گیرد تا خاک اطراف ریشه به آن چسبیده و نیاز آبی نهال جوان را برای چند روز تأمین نماید. باید دانست که در آبیاری لزومی ندارد که طوقه ی درخت با آب تماس داشته باشد چون این کار باعث خیس شدن طوقه نهال شده و موجب پوسیدن آن ناحیه و درنتیجه خشکیدن نهال می گردد.

متخصصان حفظ نباتات عقیده دارند در آبیاری اگر طوقه در آب فرورود موجب شیوع آفات و بیماری ها به خصوص آفات چوبخوار و بیماری های قارچی می شود.

در شرایط مساعد، ریشه ی درختان تا عمق زیاد نفوذ می کند و در جهت افقی نیز بر حسب بافت خاک و نوع درخت از هر طرف 5/1 تا 3 برابر شعاع شاخساره و یا سایه انداز درخت پخش می گردد. ولی بررسی ها نشان داده که قسمت اعظم ریشه های فعال یک درخت در زیر شاخساره ی آن، تا ژرفای 60 سانتی متری زمین، قراردارند. بنابراین گیاه عمده ترین قسمت آب و مواد غذایی مورد نیاز خود را از این قسمت خاک جذب می کند. در نقاطی که بارندگی سالیانه، کمتر از 700 میلی متر و با پراکنش مناسب نباشد، باید در ایام خشک، آب مورد نیاز درخت به وسیله ی آبیاری تامین گردد. درحال حاضر چهار روش آبیاری عمده، مرسوم است:

الف - روش کرتی یا غرقابی

ب - روش نشتی

پ - روش بارانی

ت - روش قطره ای

که البته روش بارانی مطلوب برای درختان نیست.

کوددهی

الف - از میان مواد غذایی اصلی ( نیتروژن- فسفر- پتاسیم) درختان میوه، به طور معمول تا آغاز باروری، تنها به نیتروژن اضافی نیاز دارند و مقدار فسفر و پتاسیم موجود در خاک برای تأمین نیازهای آنها تا آن زمان کافی است، مگر این که خاک از نظر این دو عنصر، کمبودی داشته باشد.

مناسب ترین روش برای تعیین میزان کود، آزمایش خاک است که بعد از انجام آزمایش خاک می توان با دقت میزان کود را تعیین و به مصرف گیاه رساند. ولی در حالت معمول برای اضافه کردن نیتروژن به خاک فرمول کلی و بسیار تقریبی به وسیله ی باغداران به کار گرفته می شود. طبق این فرمول، باید برحسب میزان رشد، در هر سال 60 تا90 گرم نیتروژن خالص به ازای هر سال سن درخت تا حداکثر 500 تا 1000 گرم، به هر درخت داده شود. بدین ترتیب، یک درخت پاکوتاه به ازای هر سال، 60 گرم و یک درخت قوی و با رشد خوب به ازای هر سال سن خود 90 گرم نیتروژن در سال دریافت خواهد کرد و پس از رسیدن به میزان حداکثر، مقدار کود دریافتی سالیانه ی آنها به ترتیب در 500 و 1000 گرم ثابت خواهد ماند که باید در دو یا سه نوبت، یک بار در اول بهار و یک تا دو بار در طول فصل رویش، به درخت داده شود.

میزان مصرف کودهای فسفره و پتاسه، برحسب نوع گیاه و مقدار این کودها در خاک، 50 تا 150 کیلو در سال در هکتار است. بدین منظور، باید کودها با خاک زیر سایه انداز درخت مخلوط گردند و در صورت امکان، بیدرنگ آبیاری شود.

ب - عناصر کم مصرف مانند: آهن، روی، منیزیم و غیره را باید تنها در صورتی به خاک اضافه کرد که علایم خاص کمبود آنها در باغ دیده شود. برای تعیین مقدار موردنیاز از عناصر یاد شده، بهترین راه تجزیه ی برگ و اندازه گیری مقدار عنصر مورد و مقایسه ی آن با مقدار یک گیاه سالم و با اعداد جداول خاصی که برای این کار وجود دارد، است.

پ - کودهای حیوانی دارای ارزش غذایی کمتری هستند و بیشتر به خاطر بهبود خواص فیزیکی خاک و بالابردن قدرت نگهداری آب، مورد مصرف قرار می گیرند.

برحسب میزان مواد آلی موجود در خاک، مصرف 10-40 سال تن کود دامی پوسیده در سال در هر هکتار باغ توصیه شده است.

ت- در بسیاری از موارد، کشت کود سبز، به ویژه گیاهان یکساله تیره لوبیاسانان که قدرت تثبیت نیتروژن هوا را دارند، در بین درختان باغ توصیه می شود. این گیاهان، هنگامی که در آخر فصل رشد با شخم زدن با خاک مخلوط شوند، اولاً مانند کودهای دامی، خواص فیزیکی خاک را بهبود می بخشند، ثانیا با رها کردن نیتروژن تثبیت شده خود در خاک حاصلخیزی آن را بالا می برند.

 هرس

برحسب نیاز به هرس می توان درختان میوه را به سه گروه تقسیم کرد:

گروه اول شامل درختانی مانند مرکبات است که در دوران زندگی خود نیازی به هرس ندارند و بدون آن، به طور طبیعی، شکل ویژه خود را پیدا کرده و میوه کافی تولید می کنند.

گروه دوم شامل درختانی مثل سیب، گلابی، بادام، گیلاس و گردو است که بایستی در چند سال اول به آنها، از طریق پیرایش، شکل مناسب داد ولی وقتی رشد کردند و به بار نشستند، باید هرس را به حداقل رساند.

گروه سوم شامل میوه هایی مانند هلو، انجیر و انگور است که علاوه بر پیرایش و شکل دهی، در دوران بلوغ نیز مرتباً باید هرس شوند، تا با تولید شاخه های جوان، میزان محصول آنان افزایش یابد.

گرده افشانی

تمام درختان میوه ی ایران، به غیر از خرمالو و ارقام بدون هسته انجیر و گلابی و مرکبات برای تولید میوه به گرده افشانی نیاز دارند. از نظر عامل انتقال گرده می توان میوه ها را به سه گروه تقسیم کرد:

گروه اول شامل دو درخت خرما و انجیرهای هسته دار است که هرچند به طور طبیعی می توانند مقدار بسیار کمی میوه تولید کنند ولی برای تولید محصول اقتصادی باید گرده افشانی به وسیله ی انسان انجام گیرد.

گروه دوم شامل گردو، پسته، فندق، توت و انار است که در آنها گرده افشانی، به وسیله ی باد انجام می گیرد و نیازی به دخالت انسان نیست.

گروه سوم شامل سایر میوه ها به ویژه انواع دانه دار و هسته دار است که گرده افشانی آنها با حشرات، به ویژه زنبور عسل، انجام می شود و بنابراین کندوگذاری در باغ برای تولید محصول ضروری است.

 تنک کردن

بیشتر درختان میوه بیش از حد توانایی باردهی خود، گل تولید می کنند که اگر همگی این گلها تبدیل به میوه شوند، درخت ضعیف و میوه ها ریز و نامرغوب خواهند شد و ممکن است درخت دچار سال آوری (باردهی متناوب) شود. به همین دلیل، باید بیشتر گل ها و میوه های جوان را حذف کرد. شدت تنک کردن(درصد گل ها و میوه های حذف شده) بستگی به نوع درخت، میزان رشد آن و تعداد میوه های تشکیل شده دارد. برای سیب و هلو به طور معمول توصیه می شود که به ازای هر 30 برگ درخت و یا هر 10 سانتی متر طول شاخه بارور، یک میوه نگهداری و بقیه حذف هستند.

 توصیه های پایانی

• اگر از ابتدا، در انتخاب محل، آب و موقعیت درخت دقت نکنیم و درختان را با روش صحیح نکاریم، ضرر و خسارت حاصل از هر کدام از اشتباهات، قابل جبران نخواهد بود و یا به بهای از دست دادن چندین سال زحمت و مبالغ هنگفتی سرمایه تمام خواهد شد.

• طرح ریزی باغ برحسب اینکه در دامنه یا زمین شیب دار یا جلگه مسطح قرار گرفته باشد متفاوت است. در دامنه و اراضی شیب دار باید از خطوط میزان تبعیت کرد و با ساختن سکوهایی، طبقات مسطحی به وجود آورد که آب به خوبی در آنها جریان پیدا کند و بدین ترتیب زمین را برای کاشت درخت آماده نمود.

• بعداز طرح ریزی باغ روی کاغذ و مشخص کردن قطعات، خطوط کشت، جوی ها و نهرها، باید نقشه را روی خاک پیاده کرد. این کار با استفاده از گونیا و طناب یا زنجیر های خاص امکان پذیر می باشد.

• تسطیح زمین در ارضی مسطح و روی سطوح سکوها در دامنه ها از ضروریات است درغیر این صورت آبیاری درختان به خوبی انجام پذیر نبوده و فرسایش و از بین رفتن خاک حتمی است.

اطمینان از وضعت خاک تحت الارض و اصلاح آن در صورت نیاز، قبل از هرگونه درختکاری از ضرورت حتمی است.

• کاشت بادشکن در سمت عمود به جهت بادهای اصلی محلی قبل از کاشتن درختان میوه باید به فاصله ی حداقل 5 متر از اولین ردیف انجام گیرد.

• خیابانها باید طوری طرح ریزی شوند که ضمن امکان استفاده از حداکثر زمین، دسترسی به قطعات برای انجام خدمات فصلی و جمع آوری محصول به آسانی میسر باشد.