نگاهی به صنعت خودروسازی روسیه

بعد از فروپاشی شوروی و اتخاذ سیاست های جدید توسط دولت حاکم، کم کم پای برندهای نامی به روسیه باز شد و این آغازی بود بر نفوذ تکنولوژی و تولید محصولات زیباتر. بعد از این اتفاق، آرام آرام باب صادرات نیز باز شد ولی هم چنان می شد تفکر سنتی کمون ها را در چهارچوب اصلی و ساختار درونی اتومبیل سازان آنها مشاهده کرد. البته خودروسازان روسی ازآنجایی که بخش اعظمی از تولیداتشان به صورت بومی مصرف می شوند، هنوز آن نیاز حیاتی برای ورود به بازارهای جهانی را حس نکرده اند؛ اما با تمام این تفاسیر، ظهور برندهایی مانند لادا، گاز و کاماز با شهرتی جهانی، سبک منحصربه فرد روسیه در خودروسازی را بیش از هر چیز به رخ چینی ها کشید. در حال حاضر صنایع خودروسازی در روسیه باعث اشتغال به کار مستقیم بیش از 600 هزار نفر شده است. این عدد معادل یک درصد کل نیروی کار فدراسیون روسیه محاسبه شده است. این کشور در سال گذشته میلادی توانست رتبه پانزدهم کشورهای خودروساز دنیا را از آن خود کند. پایین تر از ترکیه و بالاتر از جمهوری چک. طبق بررسی ها، 11 شرکت خارجی اتومبیل سازی در روسیه فعالیت دارند که اکثر تولیداتشان را به خارج از این کشور صادر می کنند.

پیش از شوروی
ماشین آلات، یکی از مهم ترین دغدغه های امپراتوری روسیه به شمار می رفته است. تمرکز روی کشاورزی و حمل ونقل عمومی، یکی از علل پیشرفت و توسعه این صنعت بوده است. این علاقه به حدی بوده است که اولین خودرو با موتور 2 سیلندر بخار طی قرن 18، در روسیه تزاری تولید شده بود. نقطه عطف خودروسازی پیش از اتحاد جماهیر شوروی، در 1877 رخ داد. زمانی که فناوری استفاده از ترمز، جعبه دنده، یاتاقان و چرخ طیار وارد مهندسی خودروی آنها شد. در 1896 اولین خودروی بنزینی روس ها معرفی شد. باور نخواهید کرد اگر بدانید در 1899 رومانف پنجم یک اتوبوس برقی نیز ساخته بود. استفاده از موتورهای الکتریکی با باتری های قابل شارژ، به طرز گسترده ای تا پیش از انقلاب اکتبر سال 1917 رواج داشته است. روس های اولین تجربه مسابقه ای خود را در سال 1907 تجربه کردند؛ اما در حقیقت نخستین حضور آنها در یک رقابت معتبر به سال 1912 و شرکت در مسابقات رالی مونت کارلو با خودرویی موسوم به بالت بود. جذابیت مونت کارلو به حدی روس ها را تحت تأثیر خود قرار داده بود که تصمیم گرفتند یک رقابت اختصاصی را به اسم رالی سن پترزبورگ ترتیب دهند که اغلب به دلیل بدی آب وهوا از سوی شرکت کنندگان با استقبال روبه رو نمی شد. نیکولای دوم که شیفته خودرو بود، در سال 1916 دستور تأسیس شش کارخانه خودروسازی را دارد. بعدها از دل این کارخانه ها برندهایی هم چون ZIS و ZIL تولید شدند. بعد از انقلاب اکتبر، برند بالت ملی و تا سال 1922 تبدیل به یکی از خودروهای محبوب غالب مردم روسیه شد.

در دوران شوروی
بعد از تأسیس اتحاد جماهیر سوسیالیستی شوروی در 1922، رویکرد رهبران این کشور پهناور نسبت به صنعت خودروسازی تغییر گسترده ای کرد. درست در همان سال، با ورود اولین کامیون فیات ایتالیا به روسیه، رویکرد به صنعت خودروسازی یک شبه تغییر کرد. این کامیون بی اندازه از سوی روس ها با استقبال روبه رو شد. اوضاع به قدری جدی بود که در 1927 مذاکرات برای همکاری با فیات به منظور تولید آغاز شد. در 1929 فورد برای تولید مدل GAZ ابراز تمایل کرد. این برای صنعت کهنه خودروسازی شوروی یک نعمت به حساب می آمد. در سال 1930 اولین برنامه مدون حزب حاکم که به صورت 5 ساله تنظیم شده بود، ابلاغ شد. سیاست های بسته رهبران شوروی، کاری کرده بود که مردم خودروهایی با فناوری متعلق به حداقل 10 سال پیش را سوار می شدند.

بعد از شوروی
پس از انحلال اتحاد جماهیر شوروی در دسامبر 1991، گروهی موسوم به خودروسازان کشورهای مشترک المنافع شکل گرفت. مجموعه ای از خودروسازان شکست خورده و یا در آستانه ورشکستگی که ضربه سختی از فروپاشی درده بودند. از دست دادن حمایت های مالی و بروز بحران های اقتصادی، سیاسی و اجتماعی، دهه 90 را برای خودروسازان روسی بسیار تلخ و دردناک کرده بود؛ اما برخی از برندها مانند آوتوواز که از قبل همکاری خوبی را با جنرال موتورز استارت زده بودند، سر پا ماندند. با بهبود گام به گام اوضاع، در 1997 صنعت خودروسازی این کشور برای اولین بار یک رشد 13.2 درصدی را تجربه کرد. برند UAZ در همین دوران توانست در خارج از مرزهای روسیه به اقبال چشم گیری دست پیدا کند. فروش کامیون های کاماز به لطف برنامه های سازندگی دولت 52 درصد افزایش پیدا کرد. در سال 2000 این شرکت رکورد زد و فروشی بیش از 148 هزار دستگاهی را تجربه کرد. شاید دراین بین، موفق ترین برند، لادا بوده باشد. خودروسازی که به لطف همکاری سایه به سایه با فیات ایتالیا، راه و رسم خودروسازی به سبک اروپایی ها را خوب فراگرفته بود. این برند حتی در آن بحبوحه دهه 90 نیز توانسته بود صادرات قابل قبولی را انجام دهد. دولت فدرال روسیه در سال 1998 کلیات طرح توسعه صنعت خودروی کشور تا سال 2005 را موردبررسی و تصویب قرار داد. براساس این طرح، میزان عرضه خودرو به بازار داخلی روسیه در سال 2005 باید به رقم 85.1 میلیون دستگاه در سال می رسید که سهم خودروهای خارجی بین 25 تا 30 درصد اعلام شد. همچنین می بایست 65 هزار دستگاه اتوبوس به بازار عرضه می شد که سهم واردات 10 هزار دستگاه و سهم تولید داخلی 55 هزار دستگاه در نظر گرفته شده بود. به اعتقاد کارشناسان، مهم ترین هدف از تصویب طرح مذکور ارتقای سطح رقابتی صنعت خودروی روسیه برای حضور مؤثرتر در بازارهای داخلی و بین المللی بوده است. صنایع خودروسازی روسیه متشکل از هفت شرکت اصلی و بزرگ است که درمجموع 3666 شرکت و کارخانه تولیدی را در برمی گیرد. تولیدکنندگان داخلی خودرو از دولت خواسته اند سطح عوارض واردات خودرو را بین 25 تا 30 درصد نگه دارد تا به این ترتیب حمایت های لازم از صنایع داخلی صورت گیرد. براساس آمار منتشرشده، به دلیل وجود تقاضای چشمگیر برای انواع خودرو در روسیه، این کشور در سال 2004 به عنوان یکی از 10 بازار بزرگ خودرو در جهان مطرح بوده است. در همین سال بالغ بر 3.1 میلیون دستگاه به بازار این کشور عرضه شد.

ایام فعلی
روسیه به منظور نجات صنعت خودروسازی خود، تصمیم دارد تا 20 میلیارد روبل معادل 275 میلیون دلار را در نیمه نخست سال 2020 میلادی به این بخش اختصاص دهد. پس از کاهش قابل توجه فروش خودرو در روسیه به دلیل کاهش ارزش روبل و هم چنین در پی کاهش شدید قیمت نفت در بازارهای جهانی و اعمال تحریم های غرب علیه مسکو در ارتباط با جنگ داخلی اوکراین، دولت تصمیم گرفته تا در قالب بسته کمک های مالی از صنعت خودروسازی در روسیه حمایت کرده و از سقوط بیشتر آن جلوگیری کند. دولت قصد دارد با ارائه تسهیلات مناسب به خریداران تقاضا را تحریک کرده و رکورد حاکم بر بازار خودروی روسیه را از بین ببرد. ارائه بسته حمایتی دولت روسیه در حالی اتفاق می افتد که براساس اطلاعات منتشرشده از سوی انجمن کسب وکار اروپا، بیشترین رکود در بازار خودروی روسیه در دو سال گذشته اتفاق افتاد و فروش خودرو در این کشور با افت 43 درصدی مواجه شده است. لازم به ذکر است که براساس گزارش های منتشرشده، چنانچه اقتصاد روسیه در پی کاهش شدید قیمت نفت خام در بازارهای جهانی و تحریم های اقتصادی آمریکا و اتحادیه اروپا علیه این کشور، وارد دومین سال رکود شود ممکن است صنعت خودروی این کشور با افت فروش بیشتری مواجه شده و 14 درصد دیگر از آمار فروش خودرو کاسته شود. او درباره راهکارهای روسیه برای تقویت خودروسازان داخلی تصریح کرد: دولت این کشور با وضع تعرفه 25 درصدی بر واردات خودرو و حذف مالیات از تولیدکنندگان داخلی درصدد حمایت از این صنعت استراتژیک برآمد. موضوعی که تمایل خودروسازان خارجی برای سرمایه گذاری مشترک در این کشور را تقویت کرد، زیرا تولید محصولات شرکتی مانند رنو با این شرایط در روسیه ارزان تر و این موضوع به ایجاد سایت های مشترک ختم شد. بااین حال صنعت خودروسازی روسیه با آغاز تحریم های غرب علیه این کشور بار دیگر به چالش افتاد. از طرف دیگر کاهش ارزش روبل در مقابل دلار، به شرکت های خارجی حاضر در این بازار ضررهایی را متحمل کرد. کشوری مانند چین نزدیک به 60 درصد از قطعات موردنیاز خودرو را داخلی سازی کرده و همین مسئله در رونق این صنعت مؤثر بوده است؛ بنابراین روسیه برای توسعه موفقیت آمیز در خودروسازی باید در 2 بخش پلتفرم و قطعه سازی فعال تر شود و از وابستگی خود به شرکت های اروپایی بکاهد تا بتواند از ضررهای ناشی از رویکردهای سیاسی اروپایی جلوگیری کند. در این راستا، کارشناسان و فعالان حوزه خودرو پیش ازاین اعلام کرده بودند، در صورت ادامه یافتن وضعیت رکود در اقتصاد روسیه و عدم حمایت دولت روسیه از صنعت خودروسازی این کشور، تولید خودرو در روسیه کاهش خواهد یافت و ممکن است تنها یک میلیون و 100 هزار خودرو در بازار به فروش برسد.