نقش فلوئور در بدن چیست؟

در اوایل قرن نوزدهم برای اولین بار فلوئور در بدن حیوانات کشف شد. اگر چه نقش فلوئور در کنترل پوسیدگی دندان مدتها است که شناخته شده، ولی فقط در چند سال اخیر به ضرورت این عنصر پی برده شده است. مقادیر نادری از این عنصر در بافتهای بدن انسان به خصوص در استخوانها و دندانها، غده تیروئید و پوست نیز وجود دارد.ضرورت وجود مقادیر کمی از فلوئور به منظور محافظت از دندانها در برابر پوسیدگی و نیاز بدن حیوانات آزمایشگاهی جهت رشد طبیعی آنان به خوبی روشن شده است.

توجه به نقش غذایی فلوئور در سال 1310  شروع شد و این زمانی بود که مشخص شد که در افرادی که از آب فلوئوردار استفاده می کنند پوسیدگی دندان یا کم است و یا اصلاً وجود ندارد ولی در عوض دندانهایشان دارای لکه های قهوه ای رنگ می باشد. کوشش برای مشخص کردن این لکه های قهوه ای به وسیله یک دندانپزشک در کلورادو، در سال 1281 شروع شد.

وقتی که نقش فلوئور در پیدایش این لکه های قهوه ای و همچنین کاهش دادن پوسیدگی دندان شناخته شد، مطالعات دیگر نشان داد که مقدار کم فلوئور در آب در حالی که باعث کاهش پوسیدگی دندان خواهد شد، اثری از لکه های قهوه ای به جا نخواهد گذاشت.

در سال 1321 ارتباط بین فلوئور در آب و میزان پوسیدگی دندان معلوم شده و نشان داده اند که آبی که حاوی یک قسمت در میلیون، فلوئور باشد سبب می شود که پوسیدگی دندان در حدود 50 تا 60 درصد کاهش یابد و اثری از لکه های قهوه ای نیز مشاهده نشود. در برخی از کشورهای پیشرفته شیوع پوسیدگی دندان در 20 15 سال اخیر، به علت فلوریده کردن آب آشامیدنی 50% کاهش داشته است.

اخیرا گزارشهایی در مورد زیاد شدن پوسیدگی دندان در نواحیی که فلوریده شدن آب قطع شده، داده شده است. از مجموعه نتایج گزارشهایی که اضافه کردن فلوئور به آب را سبب کم شدن پوسیدگی و قطع آن را سبب افزایش پوسیدگی دندان می دانند، می توان دلیلی بر نقش فلوئور، و نه عنصر یا عناصر دیگر، در محافظت از پوسیدگی دندان دانست.

سرنوشت فلوئور در بدن

فلوئور محلول در آب به آسانی از روده جذب می شود و مقداری نیز ممکن است از معده جذب گردد. در حدود 75 درصد فلوئور مصرفی در حدود یک ساعت و 90 درصد آن در حدود 8 ساعت در خون ظاهر می شود. از این مقدار 50 درصد پس از 24 ساعت از راه ادرار دفع می شود و نیمی دیگر به دندانها و استخوانها، جایی که قسمت مهمی از ساختمان آنها را تشکیل می دهد، وارد می شود.

صرف نظر از مقدار مصرفی، میزان آن در خون ثابت می ماند و این نشان دهنده قدرت کلیه در کنترل میزان فلوئور در بافتهای بدن است که این عمل را از طریق دفع مقدار اضافه بر احتیاج بدن انجام می دهد. سرعت دفع فلوئور در ادرار، در افرادی که مبتلا به بیماریهای شدید کلیوی هستند، به مراتب بیشتر از افراد سالم است. با این وجود، ارتباط بین میزان دفع ادراری آن با کل دریافت فلوئور، بسیار پیچیده است، زیرا این ارتباط به وضعیت استخوانها نیز بستگی دارد.

نحوه عمل فلوئور در بدن

برای آشنایی با عمل فلوئور در پیشگیری از پوسیدگی دندانها و افزایش مقاومت آنها لازم است ابتدا با ساختمان دندانها آشنا شویم.مینای دندانها حاوی ماده کریستالی به نام «هیدروکسی آپاتیت» است. زمانی که فلوئور کافی در دسترس باشد، کریستالهای جدیدی به نام «فلوئورو آپاتیت» جانشین کریستالهای قبلی می شوند. برخی از دانشمندان اظهار داشته اند که این عمل در دندانهای در حال رشد و تشکیل صورت می گیرد.

جالب اینجاست که این کریستال جدید نسبت به اعمال اسیدها مقاومت بیشتری دارد. میزان فلوئور لایه خارجی مینا بسیار بیشتر از لایه داخلی آن است، چرا که شروع فعالیت در ایجاد پوسیدگی در لایه داخلی دارای احتمال کمتری است.

نقش احتمالی دیگری که به فلوئور نسبت داده شده است این است که این عنصر با حضور خود در ساختمان دندانها محیط نامناسبی برای رشد باکتریهای مخرب دندان فراهم می سازد. این میکروبها از غذاهای قندی برای رشد خود استفاده کرده و تولید اسید می کنند که برای دندانها مضر است. سطح مینای دندان کمی بعد از ظاهر شدن و در هنگام آخرین مراحل آهکی شدن دندانها قادر به برداشتن فلوئور می باشد.

احتمال می رود که فلوئور موجود در بزاق از سطح دندان جذب شود و این سبب استحکام و مقاومت بیشتر دندان می گردد. به علاوه شواهدی در دست است که نشان می دهند فلوئور سبب پیشرفت رسوب «فسفات کلسیم» از بزاق می شود، بدین ترتیب فلوئور ممکن است در مراحل اولیه پوسیدگی و پس از اینکه دندانها املاح خود را در محیط دهان از دست می دهند، سبب تسهیل آهکی شدن مجدد آن گردد.

نقش دیگر فلوئور پیشگیری از استئوپروز و اختلالات استخوانی است. شواهدی وجود دارد مبنی بر اینکه مصرف فلوئور در مقادیر زیاد در دوران بزرگسالی، بدون داشتن اثرات سوء، سبب حفاظت استخوانها در مقابل پوکی استخوان در دورانهای بعدی زندگی می شود.

فلوئور همچنین سبب استحکام استخوان فک که پس از، از دست دادن دندان احتمال شکستن آن زیاد است می گردد. بدون شک این اثرات در نتیجه ممانعت از جذب استخوان از طریق کاهش حلالیت املاح در استخوان می باشد.

منابع غذایی فلوئور

منبع عمده فلوئور عمدتا آب آشامیدنی است؛ به طوری که اگر آب حاوی یک قسمت در میلیون، فلوئور باشد، روزانه یک تا دو میلی گرم از این عنصر در بدن تأمین می گردد. حدود 25% میلی گرم دیگر نیز از طریق چای و غذاهای جامد به بدن می رسد. ماهی نیز منبع خوبی از فلوئور است.

برخی مطالعات نشان می دهند که مقدار فلوئور غذاهای آماده شده یا پخته ممکن است 2 تا 3 برابر بیش از غذاهای تازه باشد و البته این در صورتی است که غذا با آب فلوریده شده تهیه شده باشد. فلوئور موجود در سبزیجات نیز بستگی به فلوریده شدن آب آن منطقه دارد که در آن صورت میزانش افزایش می یابد. مقدار فلوئور رژیم غذایی جوامع ساکن در این مناطق حدود 3 تا 4 برابر بیش از جوامعی است که آب منطقه شان فلوریده نشده است.

جالب است بدانید که یک لیوان چای حاوی یک میلی گرم فلوئور است. غذاهای حیوانی مانند انواع گوشت، جگر و غذاهای دریایی مقادیر قابل توجهی فلوئور به ما می رسانند. پختن غذاها در ظروف تفلون (یک پلیمر حاوی فلوئور) میزان دریافت آن را افزایش می دهد.