دانستنی های جالب درباره فلز جیوه

جیوه ذاتا ماده جالبی است. این ماده از نظر ظاهری شبیه نقره، اما در دمای اتاق مایع است. اگرچه انسان از دوران باستان با این ماده آشنا بوده، اما همیشه افرادی به دنبال کشف راز های بیشتر درباره عناصر هستند. جیوه برخلاف ظاهر فریبنده اش، باطن تیره ای دارد. در اینجا با حقایق سمی و شگفت انگیزی درباره جیوه آشنا می شوید.

قرص جیوه

در گذشته جیوه یک افزودنی رایج به دارو ها بود، چون تأثیر قابل توجهی روی بدن داشت. دکتر بنجامین راش، یکی از کسانی بود که علاقه زیادی به تجویز قرص های حاوی مقادیر بالای جیوه داشت. امروزه مورخان از این کار او بسیار خوشحال هستند.

وقتی لوئیس و کلارک به سفر اکتشافی مناطق غربی آمریکای شمالی رفتند، دکتر راش یکی از مشاوران ماجراجویی آن ها بود. چون آن ها در طبیعت و بیابان ها سفر می کردند، باید هرچیزی را که احتمال داشت لازمشان شود، با خود می بردند. یکی از دارو های ضروری که به آن ها گفته شد بردارند قرص های دکتر راش بود.

این قرص ها برای باز کردن روده ها و درمان همه چیز از یبوست تا خستگی طراحی شده بودند و این کار را مقدار زیاد کلریدجیوه در قرص ها انجام می داد.

هرچند مشخص نیست که این قرص ها واقعا به اعضای اعزامی این اکتشاف کمک کرده باشند، اما قطعا به مورخان کمک کرده اند. یکی از روش های ردیابی مسیر گروه لوئیس و کلارک، بررسی اردوگاه های احتمالی آن ها براساس جیوه هایی بود که از آن ها به جای مانده بود.

مقبره امپراتور چین

مقبره اولین امپراتور چین، چین شی هوانگ، امروزه یکی از بزرگ ترین شگفتی های گذشته است. هزاران سرباز سفالی در کنار او دفن شده اند تا بعد از مرگ از او محافظت کنند.اما ممکن است شگفتی های بیشتری داخل خود مقبره وجود داشته باشد. احتمالا این امپراتور در اثر مصرف جیوه در تلاش برای جاودانه شدن مُرده و محل دفن او هم با خندقی از جیوه احاطه شده است.

امپراتور در یک تپه حفاری نشده دفن شده است، اما اشاراتی وجود دارد که چه چیزی داخل آن در انتظار ماست. ظاهرا ماکتی از قلمروی پادشاهی او برای مقبره اش ساخته شده که زیر گنبدی مزین به مروارید قرار دارد که نشان دهنده موقعیت ستارگان هستند. رود هایی از جیوه روی زمین جاری هستند و اقیانوسی از جیوه آن را احاطه کرده است.

محققان دریافتند که جیوه در خاک این تپه 50 برابر بیشتر از حد انتظار است. شاید واقعا دریاچه هایی از جیوه در مقبره هستند، اما بعید به نظر می رسد که به این زودی ها مطمئن شویم. چون دولت چین به باستان شناسان اجازه ورود و حفاری نمی دهد.

شنگرف یا سینابار

یکی از منابع اصلی فلز جیوه، ماده معدنی شنگرف است. با گرم کردن این ماده معدنی در هوا، بخار جیوه تولید می شود که می توان آن را جمع آوری و به شکل فلز متراکم کرد. به دلیل ماهیت سمی بخار جیوه، این فرآیند باعث آسیب جدی به کارگرانی می شود که قرن هاست که این کار را انجام می دهند.

شنگرف یک ماده معدنی قرمز رنگ است که اغلب در مناطق آتشفشانی یافت می شود و به دلیل ظاهر جذابش، از هزاره دهم پیش از میلاد جمع آوری می شده است. نقاشی غار ها به پودر شنگرف آغشته می شدند و جمجمه ها به دلایل ناشناخته با شنگرف پوشیده می شدند.

اگرچه بیشتر فرهنگ ها از این رنگدانه قرمز استفاده می کردند، اما رومی ها بیشتر به آن علاقه داشتند و علاوه بر اینکه از آن در نقاشی و نقاشی استفاده می کردند برایشان اهمیت مذهبی هم داشت. اما رومی ها می دانستند که این ماده یک سم کشنده است. به همین دلیل فقط بردگان بیچاره و مجرمین در معادن جیوه آن ها کار می کردند.

سم کشنده

جیوه هم جذاب و هم سمی است. هرچند خود فلز نسبتا بی خطر است، اما بخار آن باعث مسمومیت مزمن می شود. اما این ترسناکترین شکل مسمومیت با جیوه نیست. مثلا در یک مورد خاص، دو قطره از ترکیب جیوه باعث مرگ وحشتناک یک دانشمند شد.

پروفسور کارن واترهان در حال آزمایش با دی متیل جیوه بود که یکی دو قطره از این ماده شیمیایی روی دستکشش ریخت. او زیاد نگران نبود، چون همه اقدامات ایمنی را رعایت کرده بود. اما نمی دانست که دی متیل جیوه به راحتی می تواند از دستکش های آزمایشگاهی لاتکس به پوست نفوذ کند و چون این مولکول نسبتا کوچک است، وارد بدن می شود و اعصاب را از بین می برد.

طی چند ماه پروفسور واترهان به شدت بیمار شد. او استفراغ می کرد، به سختی حرف می زد، حس تعادلش را از دست داده بود و بینایی اش کم شده بود. وقتی پزشکان متوجه مسمومیت او با جیوه شدند، دارو هایی دادند که جیوه را از بدنش خارج کند. اما خیلی دیر شده بود. او به کما رفت و درگذشت.

خوردن جیوه

دی متیل جیوه یکی از ترسناک ترین مواد شیمیایی است که یک دانشمند ممکن است از آن استفاده کند. در مقایسه با آن جیوه فلزی کاملا بی خطر به نظر می رسد. در آسیای باستان، جیوه مایع برای درمان یبوست به مردم داده می شد. جیوه فلزی به خاطر چگالی اش روده ها را پاکسازی می کند، چون وزن آن همه چیز را به بیرون هل می دهد.

جیوه بعد از نوشیدن به سختی در بدن می ماند، چون این فلز زیست فراهمی کمی دارد. زیست فراهمی درصدی از دارو یا سم است که وارد گردش خون می شود. خطر اصلی استنشاق بخار جیوه است، چون بخار توسط بدن جذب می شود.

به عنوان نمونه، یک کودک سه ساله 750 گرم جیوه را بعد از پیدا کردن بطری آن در خانه خورد. مقداری جیوه به دستگاه گوارش او رسیده بود. عکس اشعه ایکس توده های جیوه را در روده هایش نشان می داد و قطرات جیوه در پوشک او مشاهده شد. اما بعد از هفت روز همه جیوه ها از بدن کودک خارج شد. آزمایش های خون افزایش سطح جیوه را نشان می دادند، اما بدون درمان، مقدار آن به حالت عادی بازگشت و هیچ اثری از بیماری مشاهده نشد.

تزریق جیوه

تزریق جیوه را هرگز نباید امتحان کنید. بیشتر افراد با هدف خودکشی این کار را می کنند. اما به دلیل زیست فراهمی کمی که جیوه دارد، مرگ قطعی نیست و باعث درد و رنج طولانی مدت می شود. اما دلایل دیگری هم برای تزریق جیوه وجود دارد. مثلا یک دختر نوجوان این کار را کرد، اما نه با هدف خودکشی، او فقط صحنه ای مشابه را در یک فیلم دیده بود. او دیده بود که یک فرد با تزریق این فلز استخوان هایی به قدرت فلز پیدا می کند.

این دختر دچار تب و بثورات شدید شد. والدینش او را به بیمارستان بردند و پزشکان با دارو و جراحی جیوه را خارج کردند. سایر موارد تزریق جیوه هم برای تقویت نیروی جنسی بوده است. اگرجیوه تزریق شده به سرعت از بین نرود، باعث انسداد کشنده رگ ها و شریان ها و مرگ سلولی یا حتی مرگ فرد می شود.

کیمیاگری

جیوه ماده موردعلاقه کیمیاگران بود. چون جیوه یک مایع فلزی است، کیمیاگران فکر می کردند شکاف بین حالات مختلف ماده را پر می کند؛ سرنخی است که برای ساخت طلا از مواد پایه نیاز داشتند. واکنشی که کیمیاگران برای نمایش قدرتشان استفاده می کردند با ترکیب کردن جیوه و اسیدنیتریک بود. یک بخار قرمز بالای مخلوط شکل می گرفت و کریستال های قرمز تولید می شد.

نیوتن یک کیمیاگر مشتاق بود که فکر مر کرد به کشف راز کیمیاگری نزدیک است و راه آن استفاده از جیوه است. در واقع تنها یک روش تبدیل جیوه به طلا وجود دارد که در دهه 1960 کشف شد. یک فیزیکدان اتم های جیوه را با نوترون بمباران کرد که باعث می شود یک پروتون در هسته یک الکترون به خود بگیرد و خودش نوترون شود. اگر این کار را با جیوه انجام دهید می توانید به طلا برسید.

اما کیمیاگران مدرن باید بدانند که این فرآیند به شدت ناکارآمد است. تخمین نشان می دهد که برای تولید یک تکه طلا به ارزش یک پنی از جیوه، به 1,000,000,000,000,000,000,000,000 سال زمان نیاز دارد.

درمان سفلیس

اگر امروزه به سفلیس مبتلا شوید احتمالا با آنتی بیوتیک درمان می شود. اما مردم گذشته اینقدر خوش شانس نبودند. سفلیس یک بیماری وحشتناک بود که سال ها نهفته بود و بعد موجی از علائم وحشتناک را به راه می انداخت. بخش هایی از بینی و صورت فرد مبتلا به سفلیس قبل از رسیدن به جنون، پوسیده می شد؛ بنابراین جای تعجب نیست که مردم هرکاری می کردند تا درمانی برای آن پیدا کنند.

یکی از روش های آن ها استفاده از جیوه بود. مردم بخار جیوه را استنشاق می کردند، کِرِم جیوه به بدنشان می مالیدند و قرص جیوه مصرف می کردند. جیوه برای میکروب های عامل سفلیس، سمی بود. اما به همان اندازه برای بیمار هم سمی بود. چون سفلیس می توانست به همسران و کودکان منتقل شود، تجارت نوشیدنی شکلاتی حاوی جیوه رونق گرفت. با این روش مخفی، شوهران آلوده می توانستند سایر اعضای خانواده را درمان کنند بدون اینکه به آن ها بگویند بیمار هستند.

پر کردن دندان

توانایی درمان حفره های دندان قبل از اینکه منجر به از بین رفتن دندان ها شود، یکی از معجزات دندانپزشکی مدرن است. امروزه این امکان وجود دارد که بیشتر دندان ها تا آخر عمر در دهانتان بمانند. اما در گذشته بیشتر دندان ها در اثر عفونت و پوسیدگی از بین می رفتند. بسیاری از دندانپزشکان برای ترمیم دندان ها از خواص شگفت انگیز آلیاژهای جیوه به نام آمالگام استفاده می کنند.

برای تهیه آمالگام دندانی، پودری از چند فلز، اغلب قلع و نقره، با جیوه مایع ترکیب می شود. جیوه با سایر فلزات یک خمیر غلیظ ایجاد می کند. دندانپزشک این خمیر را روی حفره های دندان گذاشته و آن را شکل می دهد. سپس خمیر سفت می شود و کمی منبسط می شود تا مطمئن شویم سر جای خود می ماند.

متاسفانه این روش اشکالاتی هم دارد. وقتی دندانپزشکان آمالگام را با دست مخلوط می کردند، خودشان و بیمارشان را در معرض بخار جیوه قرار می دادند. اکنون دندانپزشکان با دستگاه این مخلوط را آماده می کنند. اما آیا باید نگران جیوه در دهان باشیم؟ طبق تحقیقات اخیر نه. به نظر نمی رسد پرکردن دندان با جیوه سطح جیوه بدن را بالا ببرد.

سندروم کلاهدوز دیوانه

کلاهدوز دیوانه در داستان لوئیس کارول احتمالا از بیماری ارتیسم رنج می برده است. دیوانه شدن در میان کسانی که در صنعت کلاهدوزی کار می کردند آنقدر شایع بود که مسمومیت جیوه عصبی را سندروم کلاهدوز دیوانه نامیدند.

برای نرم کردن خز حیوانات برای ساخت کلاه، اغلب از مایع نارنجی رنگی استفاده می کردند که حاوی جیوه بود. کارگران هر روز بخار جیوه را تنفس می کردند و روز به روز این جیوه در سیستم عصبی آن ها جمع می شد. کلاهدوز ها تغییرات شخصیتی مثل کمرویی شدید، تحریک پذیری و زودرنجی را تجربه می کردند. وقتی جیوه در مغز پیشروی می کرد، کلاهدوز ها دچار هذیان، لرزش، افکار خودکشی و حتی توهم می شدند.