فلز ایریدیم

ایریدیم یکی از عناصر شیمیایی جدول تناوبی است که دارای نشان Ir و عدد اتمی 77 می باشد. ایریدیم عنصری سنگین، بسیار سخت، شکننده و فلز واسطه سفید رنگ از خانواده پلاتین می باشد که در آلیاژهای بسیار محکم که تحمل حرارتهای بالا را دارد، به کار می رود. این عنصر در آلیاژهای طبیعی با پلاتین و اسمیم وجود دارد.

ایریدیم چون مقاوم ترین عنصر در برابر فرسایش بوده، نیز به علت ارتباط آن با انقراض دایناسورها از اهمیت خاصی برخوردار است. این عنصر در دستگاههای پُرحرارت، اتصالات برقی و به عنوان عامل سخت کننده برای پلاتین مورد استفاده قرار می گیرد.

تاریخچه

ایریدیم را Smithson Tennant سال 1803 در لندن به همراه اسمیم در پس مانده تیره رنگ پلاتین خام محلول در تیزاب سلطانی مخلوط هیدروکلریک و اسید نیتریک کشف نمود. نام این عنصر از نام لاتین واژه رنگین کمان اقتباس شده، چون نمکهای آن بسیار رنگارنگ هستند.

بنا بود در پاریس میله متر استاندارد از این فلز ساخته شود که آلیاژی 90% پلاتین و 10% ایریدیم است. در سال 1960، نوار اندازه گیری پاریس، جایگزین تعریف واحد پایه درازا شد؛ به کریپتون مراجعه کنید. حادثه KT که مرز زمانی بین دوران کرتاسه و دوران سوم زمین شناسی را مشخص می کند، به وسیله لایه نازک ایریدیم شناسایی شد.

به عقیده بسیاری از دانشمندان از جمله Luis Alvarez از برکلی کالیفرنیا، این ایریدیم منشاء فرا زمینی دارد و به یک اخترچه یا ستاره دنباله دار منتسب می شود که احتمالا نزدیک جایی که امروزه شبه جزیره یوکاتان نامیده می شود، سقوط کرده است. با اینهمه دانشمندان دیگری از جمله M. McLean از موسسه پلی تکنیک ویرجینیا معتقدند که ایریدیم منشا آتشفشانی دارد. هسته زمین غنی از اریدیم می باشد.

پیدایش

ایریدیم در طبیعت به صورت غیر ترکیب با پلاتین و سایر فلزات گروه پلاتین در ذخائر آبرفتی یافت می شود. آلیاژهای طبیعی این عنصر شامل Osmiridium و Iridiosmium است که هر دوی آنها مخلوطی از ایریدیم و اسمیم می باشند. ایریدیم به صورت تجاری به عنوان محصول فرعی از استخراج و پردازش نیکل بازیافت می شود.

خصوصیات قابل توجه

ایریدیم که فلزی از خانواده پلاتین می باشد، مانند پلاتین سفید رنگ است، اما اثری از زرد کم رنگ در آن وجود دارد. به سبب سختی و شکنندگی بسیار زیاد این عنصر، برش، شکل دادن و کار با آن دشوار است. ایریدیم مقاوم ترین فلز شناخته شده در مقابل فرسایش به حساب می آید.

ایریدیم تحت تأثیر هیچ اسید یا تیزاب سلطانی قرار نمی گیرد، ولی مورد حمله نمکهای مذاب مثل NaCl و NaCN قرار می گیرد. چگالی این عنصر تنها کمی از اسمیم که سنگین ترین عنصر شناخته شده به حساب می آید، کمتر است.

بنابراین احتمالا محاسبه چگالی از روی شبکه فضائی، نسبت به اندازه گیری واقعی، اطلاعات دقیق تری در مورد این عناصر ارائه می کند و چگالی 22650 را برای ایریدیم در مقابل 22661 برای اسمیم تعیین می کند. لذا انتخاب قطعی بین این دو در حال حاضر ممکن نمی باشد. ولی دستیابی به آن بسیار نزدیک است.