پلاتین را بهتر بشناسیم

پلاتین که به طور گسترده ای به عنوان کاتالیزور همگن و ناهمگن به کار میرود، فلزی است بسیار گرانقیمت. پلاتین مانند طلا برای ساختن جواهرات قیمتی استفاده می شود، اما کاربردهای عملی پلاتین بسیار بیشتر از طلا است.

مردمان آفریقای جنوبی در اولین قرن بعد از میلاد راههای استفاده از پلاتین در ساختن جواهرات را ابداع کردند، اسپانیولیها در قرن شانزدهم این گنجینه ها و ذخایر پلاتین را در آمریکای جنوبی کشف کردند، در واقع نام این فلز از نام اسپانیولی آن پلاتین یا نقره اندک گرفته شده است.

شنهای رودخانه های سواحل غربی آمریکای جنوبی سرشار از طلاست، پلاتین اغلب همراه با طلا یافت می شود، اما کاشفان اسپانیولی با زحمت زیاد دانه های ریز پلاتین را از خرد و ریزهای طلا بیرون میکشیدند در برخی موارد آنها معتقد بودند که پلاتین همان طلایی است که به قدر کافی مدفون نمانده است تا به طلای زرد تبدیل شده باشد و آنها پلاتین را دوباره در رودخانه میانداختند تا گذشت زمان آن را به طلای زرد تبدیل کند.

پلاتین تا اولیل قرن 18 به اروپاراه نیافت و در سال 1736 یک افسر نیروی دریایی اسپانیا دواولوآ به وجود پلاتین در معادن طلای امریکا جنوبی پی برد، کشتی وی در سال 1745 در راه بازگشت بهاسپانیا مورد حمله کشتیهای جنگی قرار گرفت و سرانجام به اسارت نیروی دریایی انگلستان در آمد.

وی را به همراه نوشته هایش درباره پلاتین به لندن بردند، و درآنجا اعضای انجمن سلطنتی انگلستان از کارهای او مطلع شدند و در واقع دواولوآ را بهعنوان عضو انجمن انتخاب کردند در این اثنا نمونه ای از این فلز را به لندن آوردند و کار بر روی مطالعه خواص آن شروع شد.

پلاتین به دلیل رنگ، زیبایی و ارزش آن تحت عنوان طلای سفید شناخته شد. این نام از طرف کاشفان اولیه اروپایی به کار رفت و در هر حال خیلی زو دمعلوم شد که کار کردن با آن خیلی دشوار تر از طلاست، بخاطر نقطه ذوب بسیار بالایآن 1769 درجه که بسیار بالاتر از بقیه فلزات است و کوششهای زیادی برای ذوب کردن پلاتین صورت گرفتو سرانجام لاوازیه شیمیدان فرانسوی توانست آن را در مقیاس بسیار کم ذوب کند، دراواخر قرن نوزدهم بود که روشهای کار طوری طراحی شدند که امکان ذوب کردن مقدار قابل توجهی پلاتین و تبدیل آن به محصولات بسیار مفید میسر شد.

از نظر میزان فراوانی آن در قشر زمین مانند طلا می باشد و معمولا با فلزاتی دیگری که فلزات گروه پلاتین نام دارد روتنیم، اسمیم، رودیم، ایریدیم، پالادیم و پلاتین  یافت می شود، همه این فلزات از نظر اقتصادی با اهمیت هستند اما اهمیت آنها به اندازه پلاتین نیست.

مصرف سالانه پلاتین در ایالات متحده امریکا در حدود 1300000 اونس تروی یا در حدود 45 تن تخمین میزنند در هر حال، بزرگ ترین بخش از کاربرد آن در کاتالیزورهایی است که برای کنترل گازهای خروجی اگزوز اتومبیلها به کار می رود.

مهم ترین مصرف دیگر آن در صنایع شیمیایی است از قبیل تولید کودهای شیمیایی ارزان که بیشتر این کودها از سنتز آمونیاک و تبدیل آن به کودهای نیترات دار به دست می آیند، دومین مرحله از این فرایند کلی در دستگاههایی انجام می گیرد که در آنجا از توریهای پلاتین -رودیم به عنوان کاتالیزور استفاده می کنند.

پلاتین به دلیل نقطه ذوب بالا و مقاومت در برابر خوردگی، برای ساختن ظروف جهت استفاده از فرایندهای دمای بالا به کار میرود و برای مثال شیشه های نوریبسیار خالص را از ذوب کردن اجزای سازنده شیشه در کروزه های پلاتینی تهیه می کنند، پشم شیشه را نیز از فشردن شیشه مذاب برروی یک صفحه پلاتینی دارای سوراخهای بسیارریز به دست می آورند.

از تازه ترین و هیجان انگیزترین مصرف ترکیب پلاتین می توان به استفاده از آن در معالجه سرطان از طریق شیمی درمانی اشاره کرد در این معالجه ازمعرف سیس پلاتین استفاده می شود.