نحوه وصول مالیات

در کتاب ها و مقالات اقتصادی عمدتا از مالیات به عنوان ابزار سیاست مالی و اجرای اهداف اجتماعی، اقتصادی و مالی دولت ها یاد شده است. اما امروزه، نقش مالی و تامین درآمد های دولت را باید مهم ترین ویژگی مالیات به حساب آورد.

نحوه وصول مالیات

مالیات، صرف نظر از جنبه های علمی و آثار اقتصادی و اجتماعی آن، از جهت مطالبه و وصول به دو گروه مالیات های مستقیم و غیر مستقیم طبقه بندی شده اند که به موجب قوانین و مقررات مالیاتی هر دوره بنا به شرایط سهم هر یک در درآمد دولت ها مشخص می شود.

در برخی جوامع، مالیات های مستقیم شامل مالیات بر درآمد و ثروت و در برخی دیگر، مالیات های غیر مستقیم شامل مالیات بر ارزش افزوده، مالیات بر واردات و مصرف)سهم بیشتری از درآمد های دولت را به خود اختصاص داده است.در اغلب کشور های جهان این دو نوع مالیات تواما مورد استفاده قرار می گیرند.

وظیفه جمع آوری و تحقق درآمد های دولت ها عموما به عهده یک سازمان تخصصی دولتی محول شده است.بر اساس ماده 219 ق.م.م، اصلاحیه 1394/4/31، از جمله وظایف مهم سازمان امور مالیاتی شناسایی مودیان مالیاتی و تعیین و تشخیص درآمد مشمول مالیات و مطالبه مالیات و وصول آن است.در ایران تا سال 1382 معاونت درآمد های مالیاتی وزارت امور اقتصادی و دارایی و از سال 1382 سازمان امور مالیاتی کشور عهده دار این وظیفه بوده اند.

روش های وصول مالیات روش های وصول مالیات اعم از مستقیم و غیر مستقیم را در ایران می توان به ترتیب زیر گروه بندی و خلاصه کرد:

روش خود اظهاری و پرداخت مالیات

این روش مبتنی بر تسلیم اظهارنامه مالیاتی به وسیله مودیان در فرصت های قانونی و پرداخت مالیات متعلقه در سر رسید های تعیین شده است.به عنوان مثال، مودیان مالیات بر ارث به موجب مواد 26 و 28 قانون مالیات های مستقیم اصلاحیه مصوب 1394/4/31.

ماده 26

وراث متوفی منفردا یا مجتمعا یا ولی یا امین یا قیم یا نماینده قانونی آنها موظفند به منظور کسر هزینه های کفن و دفن در حدود عرف و عادات و واجبات مالی و عبادی در حدود قواعد شرعی و دیون محقق متوفی از ماترک موضوع ماده 17 این قانون، ظرف مدت یک سال از تاریخ فوت متوفی اظهارنامه ای حاوی کلیه اقلام ماترک با تعیین ارزش روز زمان فوت و تصریح مطالبات و بدهی ها، طبق فرم نمونه مخصوصی که از طرف سازمان امور مالیاتی کشور تهیه می شود به انضمام مدارک زیر به اداره امور مالیاتی صلاحیت دار تسلیم نماید.

ماده 28

مشمولین مالیات بر ارث مکلفند مالیات متعلق را بر اساس اظهارنامه تا سه ماه پس از انقضای مهلت تسلیم اظهارنامه به رسم علی الحساب پرداخت و رسید دریافت کنند.

صاحبان درآمد املاک

به موجب ماده 80 موضوع این فصل مکلفند اظهارنامه مالیاتی خود را از طرف سازمان امور مالیاتی کشور تهیه و در دسترس آنها قرار می گیرد، تنظیم و در مورد حق واگذاری محل و نیز مودیان موضوع ماده (74) این قانون تا سی روز پس از انجام معامله و در سایر موارد تا آخر تیر ماه سال بعد به انضمام مدارک مربوط به اداره امور مالیاتی محل ملک تسلیم و مالیات متعلق را طبق مقررات پرداخت نمایند.و اشخاص حقوقی به موجب ماده 110 قانون مالیات ها مکلف به تسلیم اظهارنامه و پرداخت مالیات متعلق هستند.

ماده 110

اشخاص حقوقی مکلف اند اظهارنامه و ترازنامه و حساب سود و زیان متکی به دفاتر و اسناد و مدارک خود را حداکثر تا چهار ماه پس از سال مالیاتی همراه با فهرست هویت شرکا و سهامداران و حسب مورد میزان سهم الشرکه با تعداد سهام و نشانی هر یک از آنها را به اداره امور مالیاتی که محل فعالیت اصلی شخص حقوقی در آن واقع است تسلیم و مالیات متعلق را پرداخت نمایند.پس از تسلیم اولین فهرست مزبور، تسلیم فهرست تغییرات در سنوات بعد کافی خواهد بود.

و اشخاص حقیقی مودیان موضوع این فصل قانون مکلفند اظهار نامه مالیاتی مربوط به فعالیت های شغلی خود را در یک سال مالیاتی برای هر محل جداگانه طبق نمونه ای که وسیله سازمان امور مالیاتی کشور تهیه خواهد شد، تنظیم و تا آخر خرداد ماه سال بعد به اداره امور مالیاتی محل کار خود تسلیم و مالیات متعلق را به نرخ ماده 131 این قانون پرداخت نمایند.

مالیات بر ارزش افزوده

به موجب ماده 21 مودیان مالیاتی مکلفند، اظهار نامه هر دوره مالیاتی را طبق نمونه و دستور العملی که توسط سازمان امور مالیاتی کشور تعیین و اعلام می شود، حداکثر ظرف پانزده روز از تاریخ انقضا هر دوره، به ترتیب مقرر تسلیم و مالیات متعلق به دوره را پس از کسر مالیات هایی که طبق مقررات این قانون پرداخت کرده اند و قابل کسر می باشد، در مهلت مقرر مذکور به حسابی که توسط وزارت امور اقتصادی و دارایی خزانه داری کل کشور تعیین و توسط سازمان امور مالیاتی کشور اعلام می گردد، واریز نمایند.

روش وصول مالیات به وسیله ماموران سازمان مالیاتی

طبق این روش وصول مالیات وظیفه اصلی سازمان مالیاتی است و روش های دیگر با نقش پشتیبانی در این ماموریت مورد استفاده قرار می گیرند.ماده 219 شناسایی و تشخیص درآمد مشمول مالیات، مطالبه و وصول مالیات موضوع این قانون به سازمان امور مالیاتی کشور محول می شود که به موجب بند الف ماده 59 قانون برنامه سوم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران ایجاد گردیده است.

در این روش، پس از صدور برگ تشخیص مالیات و رسیدگی به اعتراضات احتمالی مودی و طی مراحل قانونی و قطعیت آن، مودی با تمکین به مالیات نهایی و یا پیگیری ماموران، وجه آن را به حساب دولت واریز می کند.تردیدی نیست که چنان چه به طرق یاد شده دیگر قبل مالیاتی پرداخت شده باشد به موجب مقررات مالیاتی قابل کسر خواهد بود.

روش پرداخت داوطلبانه
گاهی دولت ها بنا به شرایط اضطراری و با انگیزه های مختلف، مردم را مخیر به پرداخت تمام یا قسمتی از بدهی مالیاتی خود می کنند.

روش وصول مالیات از طریق تخفیف و بخشودگی عمومی مالیاتی

در مقاطعی از زمان، دولت برای ترغیب مودیان به پرداخت بدهی های مالیاتی معوق، با تصویب اعطای تخفیف یا بخشودگی اعم از اصل و جرایم ضمن دست یابی به مطالبات خود و تامین منابع مالی پرونده های مالیاتی را مختومه اعلام می کند.مالیات های معوق عمدتا پس از تغییر و یا اصلاح قوانین، تحت عنوان بقایای مالیاتی مورد بخشودگی قرار می گیرد.

ماده 130
بدهی های گذشته موضوع مواد 3 تا 16 و تبصره 3 ماده 59 ماده 129 قانون مالیات های مستقیم مصوب 1366/12/3 و اصلاحیه های بعدی آن قابل مطالبه و وصول نخواهد شد.

تبصره
وزارت امور اقتصادی و دارایی می تواند بدهی مالیات هایی که سال تحصیل درآمد مربوط یا تعلق آنها حسب مورد قبل از سال 1381 باشد را تا سقف ده میلیون ریال ریال برای هر مودی در نقاطی که مقتضی بداند کلی و جزئی مورد بخشودگی قرار دهد.

ماده 174
مالیات بر درآمد هایی که تاریخ تحصیل درآمد و سایر مالیات های مستقیم موضوع این قانون که سبب تعلق آنها قبل از سال 1368 و بعد از سال 1345 می باشد، به عنوان بقایای مالیاتی تلقی و از نظر تعیین و تشخیص درآمد مشمول مالیات و نرخ های مالیاتی و تکالیف مودیان و مرور زمان تابع احکام قانونی و زمان تحصیل درآمد و از لحاظ رسیدگی و ترتیب تصفیه تابع مقررات این قانون خواهد بود.

تبصره 1
مالیات هایی که سال تحصیل درآمد مربوط یا تعلق آنها حسب مورد قبل از سال 1366 می باشد و تا تاریخ تصویب این قانون پرداخت نشده باشد، قابل مطالبه نخواهد بود.

روش وصول مالیات از طریق مالیات های تکلیفی

در ادبیات مالیاتی، مودی به معنی شخص اعم از حقیقی یا حقوقی است که به دلایل مختلف از جمله برخورداری از امکانات مالی به موجب قوانین مالیاتی مشمول پرداخت مالیات است.لیکن در مواردی اشخاص به لحاظ ارتباط اقتصادی و تعامل با مودیان و دسترسی به اطلاعات ثروت و درآمد آنها به موجب قانون عهده دار تامین درآمد های مالیاتی خواهند بود.

به عنوان مثال، پرداخت کنندگان وجوه به مودیان مالیاتی، خود در حکم مودی تلقی و موظف به کسر بخشی از مالیات متعلق و واریز به حساب درآمد مالیاتی می باشند.

عدم انجام وظیفه قانونی یاد شده، موجب اخذ جرایم عدم کسر و عدم پرداخت و نیز جریمه تاخیر و همچنین مسئولیت تضامنی متخلف در پرداخت اصل مالیات خواهد بود.گفتنی است مالیات های تکلیفی به عنوان مالیات علی الحساب مودی محسوب و جنبه قطعیت ندارد، لیکن در حساب مالیات قطعی مودیان قابل کسر خواهد بود.

مزیت ها و آثار مالیات های تکلیفی

1. دریافت و وصول مالیات تکلیفی مانع از کاهش قدرت خرید دولت ناشی از شرایط تورمی خواهد بود.
2. جمع آوری مالیات از طریق مالیات های تکلیفی در شرایط تورمی به کاهش نقدینگی کمک می کند و آثار ضد تورمی به همراه دارد.
3. دریافت مالیات به صورت تکلیفی، به نوعی مشارکت مردم است و بنگاه های اقتصادی را در جمع آوری مالیات و تحقق درآمد های با حداقل هزینه ممکن می سازد.
4. مالیات های تکلیفی، تحقق درآمد های مالیاتی و پرداخت هزینه های دولت را در یک سال مالی هماهنگ ساخته و انجام پروژه های اقتصادی و حصول اهداف دولت را فراهم می کند.
5. در اجرای مالیات های تکلیفی به لحاظ دسترسی به درآمد و امکانات مودیان، امر وصول، تسهیل، موجب کاهش فشار مالیاتی وارده به مودیان و نیز تخفیف دغدغه مالیاتی آنها خواهد بود.
6. سهولت در شناسایی مودیان، فعالیت و درآمد آنها، تسریع در مراحل تشخیص و مطالبه مالیات توسط سازمان مالیاتی، کاهش هزینه های وصول، نهایتا کمک به بانک اطلاعاتی مودیان، از ویژگی های مالیات تکلیفی است.
7. در نتیجه وصول مالیات های علی الحساب، مطالبات معوق مالیاتی و نهایتا بخش قابل توجهی از مشکلات و هزینه های اداری سازمان مالیاتی کاهش می یابد.
8. حاصل مالیات های تکلیفی، در تجزیه و تحلیل درآمد های مالیاتی و ارزیابی کارایی مالیاتی دولت تأثیر مثبت دارد.

در وضع هر یک از انواع مالیات ها اعم از مستقیم و غیر مستقیم شامل مالیات بر درآمد، مالیات بر دارایی، مالیات بر مصرف به منظور تحقق درآمد های مالیاتی قانون گذار با بهره گیری از راهکار مالیات های تکلیفی حسب مورد مقررات ویژه ای را پیش روی مودیان قرار داده است.

روش های قهر آمیز وصول مالیات

در این روش مالیات های قانونی و قطعی شده مودیان متخلف و بد حساب که از پرداخت مالیات های قانونی مورد مطالبه خوداری می کنند و باعث اتلاف وقت و منابع می شوند از طریق توقیف اموال یا مسدود کردن حساب های بانکی به حیطه وصول در می آید.

ماده 210
هرگاه مودی مالیات قطعی شده خود را ظرف ده روز از تاریخ ابلاغ برگ قطعی پرداخت ننماید اداره امور مالیاتی به موجب برگ اجرایی به او ابلاغ می کند ظرف یک ماه از تاریخ ابلاغ کلیه بدهی خود را بپردازد یا ترتیب پرداخت آن را به اداره امور مالیاتی بدهد.

ماده 211
هرگاه مودی پس از ابلاغ برگ اجرایی در موعد مقرر مالیات مورد مطالبه را کلا پرداخت نکند یا ترتیب پرداخت آن را به اداره امور مالیاتی ندهد به اندازه بدهی مودی اعم از اصل و جرایم متعلق به اضافه ده درصد بدهی از اموال منقول یا غیر منقول و مطالبات مودی توقیف خواهد شد.

روش وصول مالیات از طریق ابطال تمبر

در مقاطعی وصول مالیات به منظور جلوگیری از مراجعات و سرعت بخشیدن به آن با ابطال تمبر انجام می شود  قانون مالیات های مستقیم به حق تمبر و مقررات اجرایی آن و همچنین ماده 103 این قانون به موضوع حق تمبر وکلا اختصاص دارد.

روش تقسط بدهی مالیات

در این روش دولت به مودیانی که قادر نیستند بدهی مالیاتی خود را به طور نقد و یکجا پرداخت کنند ساعدت نموده، به تقسیط بدهی آنها مبادرت می کند.به موجب ماده 167 وزارت امور اقتصادی و دارایی یا سازمان امور مالیاتی کشور می تواند نسبت به مودیانی که قادر به پرداخت بدهی مالیاتی خود اعم از اصل و جریمه به طور یکجا نیستند از تاریخ ابلاغ مالیات قطعی بدهی مربوط را حداکثر به مدت سه سال تقسیط نماید.

روش بخشیدن جرایم مالیاتی

این روش برای ایجاد انگیزه و ترغیب و تشویق مودیان به پرداخت مالیات به کار می رود، به عنوان مثال، به موجب مقررات ماده 191 قانون مالیات های مستقیم تمام یا بخشی از جرایم مودیان قابل بخشیدن است.

ماده 191
تمام یا قسمتی از جرایم مقرر در این قانون بنا به درخواست مودی با توجه به دلایل ابرازی مبنی بر خارج از اختیار بودن عدم انجام تکالیف مقرر و با در نظر گرفتن سوابق مالیاتی و خوش حسابی مودی به تشخیص و موافقت سازمان امور مالیاتی کشور قابل بخشودن می باشد.

روش ایجاد محدودیت برای مودیان مالیاتی

در این روش، مودیان بدهکار با پرداخت بدهی خود ممنوع الخروج می شوند ماده 202 قانون مالیات ها همچنین به موجب مقررات ماده 186 قانون مالیات ها، اعطای تسهیلات توسط بانک ها به این گونه مودیان موکول به پرداخت بدهی های مالیاتی متقاضی است.