اضافه کار چیست و چگونه محاسبه می شود

اضافه کاری یکی از مواردی است که هر کارگری در هنگام کار خود با آن زیاد سروکار دارد. پرداخت نشدن دست مزد اضافه کاری یا پرداخت کم آن همیشه جزو مشکلاتی است که کارگران با آن روبه رو بوده اند. با پرداختن به این موضوع و روشن کردن آن، به آگاه سازی افراد به خصوص کارگران می شود کمک کرد.

اضافه کاری و نحوه محاسبه آن

محول کردن کاراضافی یا همان "اضافه کار" به کارگر یک سری شرایط دارد و ماده 59 قوانین کار به آن پرداخته است. درباره ی نحوه محاسبه کار اضافی در این ماده آمده است که در صورت محول کردن اضافه کار به یک کارگر، می بایست 40 درصد مازاد بر دستمزد هر ساعت کارگر در شرایط عادی کار، پرداخت شود.

برای احتساب مبلغ ریالی مزد اضافه کار، باید اول به محاسبه ی یک ساعت کار در شرایط عادی بپردازیم و بعد آن را در یک چهارم ضرب کنیم تا به این صورت دستمزد یک ساعت اضافه کاری که باید به کارگر پرداخت شود را به دست آوریم. ممکن است سوالاتی در خصوص ساعات کاری عادی برایتان پیش آید، در ادامه به این موضوع نیز خواهیم پرداخت.

میزان ساعات اضافه کاری که یک کارگر در طول یک روز می تواند انجام دهد، 4 ساعت است. البته در موارد خاص و بنا بر توافق کارگر و کارفرما بیش از این مقدار هم مجاز خواهد بود.

طریقه ی قانونی احتساب این دستمزد ها در مراجع حل اختلاف با نحوه اجرایی آن توسط کارفرمایان هماهنگ است. برای احتساب مزد روزانه باید مزد ماهیانه ای که برای کارگر در نظر گرفته شده بر 30 تقسیم شود. برای احتساب دستمزد ساعتی (کار عادی) باید هفت ساعت و بیست دقیقه را بر مزد روزانه ی کارگر تقسیم کنیم.

حالا چرا 7 ساعت و 20 دقیقه؟

زیرا در قانون کار، حداکثر هر کارگر (جز موارد خاص) باید در طول هفته 44 ساعت مشغول به کار باشد و زمانی که 44 ساعت را به 6 روز که کارگر در آن به کار کردن پرداخته (جز روز تعطیلی که عموما جمعه است) تقسیم کنیم، به این نتیجه خواهیم رسید که در هر روز کاری، کارگر هفت ساعت و بیست دقیقه از زمان خود را مشغول به کار است.پس اصولا نحوه محاسبه اضافه کاری بر اساس دستمزد یک ساعت به اضافه 40 درصد می باشد.

توضیحی در خصوص ساعات کاری

در قوانین کار، ماده 51 و تبصره هایی که دارد، آمده است؛ ساعات کاری مقدار زمانی می باشد که یک کارگر وقت و نیروی خود را برای انجام کار، در خدمت فرد کارفرما قرار می دهد.در ماده 51، به صورت کلی نباید ساعات کاری یک کارگر از 8 ساعت در طول شبانه روز و 44 ساعت در طول هفته بیشتر باشد. البته موارد خاص نیز وجود دارند. در ماده 52 قوانین کار گفته شده در کارهای زیان آور و دشوار و زیرزمینی، ساعات کاری نباید از 6 ساعت در طول شبانه روز و 36 ساعت در طول هفته بیشتر شود. 

در تبصره ماده 51 آمده است که طرفین (کارفرما، کارگر و قائم مقام این دو) اجازه دارند که ساعت کاری را به صورت توافقی در بعضی روز ها کمتر و در بعضی روزها بیشتر تعیین کنند اما در یک هفته نباید از 44 ساعت، ساعات کاری بیشتر شود.

ساعات کاری باید در اوایل شروع فعالیت کارگاه، تنظیم شود و کارفرما و کارگر بر سر آن به توافق برسند. اگر زمانی کارفرمای یک کارگاه، که کارگاهش صبح فعالیت داشته است بخواهد این ساعت را به شب یا عصر انتقال دهد، می بایست دوباره بر سر این موضوع اعضای آن (کارگران و کارفرمایان) به توافق برسند. در شرایطی که یک کارفرما دلایل توجیه کننده کافی داشته باشد می تواند بر اساس ماده 26 قوانین کار، ساعات کاری را تغییر دهد.

ساعاتی که صرف خوردن صبحانه و ناهار می شود، شامل ساعات کاری نیست. ولی شایان ذکر است که اگر در یک کارگاه قبل از شروع فعالیت، روند دیگری در پیش گرفته باشند و قرار بر احتساب ساعاتی که صرف خوردن صبحانه و یا ناهار و شام می شود در ساعات کاری باشد، باید این روند و نحوه محاسبه استمرار یابد و به مرحله اجرا برسد.

جالب است بدانید که آن دسته از شغل هایی که بعد از انجام کار عرفا به تعویض لباس و استحمام احتیاج دارند، این امور نیز برای آن ها جزو ساعات کاریشان محاسبه خواهد شد.

ساعات کاری در ماه رمضان

ماده 150 قوانین کار یک نکته در مورد ساعات کار در ماه رمضان دارد که مربوط به اختصاص دادن یک زمان توسط کارفرما به کارگران جهت انجام فرایض دینی و یا خوردن سحری و افطاری است. این مدت زمان تعیین شده شامل ساعت کار می شود و در روند احتساب ساعات کاری، این زمان هم محاسبه می شود.

دستمزد کار در روزهای تعطیلی

در روز های تعطیلی دستمزد کار از همان ابتدا مانند اضافه کار محاسبه خواهد شد. به این صورت که دستمزد هر ساعت کار به علاوه ی 40 درصد اضافه بر دستمزد کار عادی پرداخت می شود. البته در برخی کارگاه ها از ابتدای فعالیت، این میزان اضافی (40 درصد) بیشتر تعیین شده است که اشکالی ندارد و این روال نیز معتبر است.روش دیگری که با آن می توان اضافه کار را محاسبه کرد، محاسبه کار اضافی بر اساس مزد ماهیانه است که بر 192 ساعت تقسیم می شود و مزایای بیشتری را برای کارگران در بر دارد. این نحوه محاسبه با قانون مغایرت نداشته و مجاز است.

مرجعی که ضرورت اضافه کار و مدت زمان آن را تعیین می کند، اداره امور اجتماعی کار است. زمانی که کارگر با تمایل خودش مشغول به انجام اضافه کار شود، نیاز نیست فرد کارفرما پس از 48 ساعت موضوع را به نزدیک ترین اداره کار اطلاع دهد. فقط در شرایطی که کارفرما بر طبق لازم دانستن کار اضافی، به کارگران خود اضافه کار محول کند، این عمل (اطلاع به اداره کار) الزامی است.

چند نکته و تبصره در خصوص اضافه کار

بر اساس قانون 83 هر گونه دادن کار اضافی (چه با تمایل خود کارگر یا چه بنا به ضرورت) به افراد نوجوان کمتر که از 18 سال سن دارند، غیر مجاز است و با کسانی که تخلف کنند قانون برخورد خواهد کرد.کار اضافی برای کارگرانی که همه یا بیشتر از نصف ساعت کاری آن ها در ساعات 22 الی 6 بامداد است، بر طبق ماده 61 قوانین کار غیر مجاز است. در این قانون دادن کار اضافی به تمامی کارگرانی که کارهای سخت و خطرناک و شبانه دارند، ممنوع است.

توجه کنید که چون مزد یک ساعت کار اضافی 40 درصد بیشتر از مزد همان میزان کار معمولی است، پس نمی توان ساعاتی را که کارگر با تاخیر شروع به کار کرده و یا زودتر از زمان مقرر شده، از کارگاه خارج شده است را با کار اضافی تهاتر کرد. هر کدام از آن ها را باید به شیوه جداگانه محاسبه کرد.

در هنگام ضرورت، اگر کارگرانی که در حالت عادی شیفت صبح و عصر بوده اند، برای مشغول شدن به کار اضافی در شب طلبیده شوند، باید به این کارگران علاوه بر 40 درصد اضافی برای اضافه کار، 35 درصد هم جهت کار در هنگام شب پرداخته شود.