بحران صندوق های بازنشستگی در کشور ایران، یکی از چالش های بزرگ در اقتصاد ایران می باشد که در کنار بحران های دیگری نظیر بحران آب، محیط زیست و اشتغال رو به جلو پیش می رود.صندوق های بازنشستگی، یک نظام جزیی از نظام کلی سازمان تامین اجتماعی محسوب می گردند که کارکرد آنها صرفا اقتصادی می باشد.
وظیفه این صندوق ها، جمع آوری و پس انداز بخشی از حقوق و دستمزد افراد جامعه در زمان اشتغال می باشد که در زمان بازنشستگی یا از کار افتادگی، مجددا به آن فرد انتقال داده می شود.زمانی که حرف از بحران در چنین نهاد هایی به میان می آید، منظور آن بروز بحران های مالی می باشد که به شکل بر هم خوردن توازن جریان نقدی ورودی و خروجی صندوق ها است.
علل اصلی بحران صندوق های بازنشستگی در یک دسته بندی کلی مهم ترین این عوامل را می توان به شرح زیر مطرح کرد:
نحوه تأثیر گذاری علل بحران بر صندوق های بازنشستگی:نحوه تأثیر گذاری علل بحران بر صندوق های بازنشستگی را می توان در موارد زیر مشاهده نمود.
بر هم خوردن جریان ورودی ها و خروجی ها
در حال حاضر این دو جریان در بیشتر صندوق های بازنشستگی کشور وجود دارد و باعث عدم تعادل شده اند، به طوری که وزنه این عدم تعادل به سمت جریان خروجی، زیاد می باشد.بنابراین زمانی که نسبت بازنشستگان مستمری بگیر به شاغلان بیمه پرداز، افزایش داشته باشد و یا نسبت وجوه نقدی جمع آوری شده ناشی از پرداخت حق بیمه شاغلان به مزایای مستمری بازنشستگی کاهش یابد، می توان انتظار بروز بحران در صندوق های بازنشستگی را داشت.
حکمرانی درونی صندوق های بازنشستگی
یکی دیگر از عوامل بسیار مهم در ایجاد بحران صندوق های بازنشستگی می توان به حکمرانی درونی این صندوق ها در طی دهه های گذشته اشاره نمود.از آنجایی که این موضوع به شیوه ها و فرآیند های تصمیم گیری مختلفی مربوط می شود، بسیار بالا تر از شیوه سه جانبه گرایی معمول در سطح مدیریت صندوق ها می باشد.شیوه سه جانبه گرایی مدیریت صندوق شامل اشخاص زیر است:
مداخلات سیاسی و حاکمیتی
در نهایت، می توان در قالب یک چارچوب تحلیلی، اقتصاد سیاسی به نقش و حضور پر رنگ گروه های ذی نفع در فرآیند های تصمیم گیری و تصویب قوانین مربوطه اشاره نمود.برخی از دخالت هایی که صورت می گیرد، از سر خیر خواهی و برخی دیگر نیز با هدف پیگیری منافع شخصی و یا گروهی برخی اشخاص، انجام می شود که دارای دیدگاه های زیر می باشد: