طبقه بندی تجارت الکترونیکی براساس ارتباطات (چارچوب، ماهیت و تاریخچه)

تجارت الکترونیکی
تجارت الکترونیکی هنوز به صورت کاملا جهانی مورد استفاده قرار نمی گیرد البته طبق پیش بینی های صورت گرفته در ده یا بیست سال آینده استفاده از آن مرسوم خواهد شد. شبکه های کامپیوتری زیرساخت تجارت الکترونیکی را تشکیل می دهند و به طور روزافزون به عنوان محیطی استاندارد برای کاربردهای تجاری، منازل و کاربردهای دولتی مورد استفاده قرار می گیرند. در این محیط چندین کامپیوتر به یکدیگر و به ابزارهای الکترونیکی دیگری متصل می شوند که در محل های مختلفی قرار گرفته اند. برای این اتصال از شبکه های ارتباطی راه دور ازجمله شبکه های بی سیم استفاده می شود. این اتصال به کاربران امکان می دهد تا به اطلاعاتی دسترسی یابند که در مکانهای مختلف ذخیره شده اند و با افرادی در مناطق دوردست جغرافیایی ارتباط برقرار کرده و همکاری کنند.

هرچند برخی افراد هنوز هم از کامپیوترهای مستقل استفاده می کنند، اما اکثر آنها از کامپیوترهایی استفاده می کنند که به محیط شبکه ای بزرگی به نام اینترنت متصل است. در برخی سازمانها نیز از محیط شبکه ای کوچک تری به نام اینترانت استفاده می شود. محیط کامپیوتری دیگری نیز وجود دارد که اکسترانت نام دارد و شبکه ای است که از اینترنت برای اتصال به چندین اینترانت کمک می گیرد.

چارچوب تجارت الکترونیکی
گستره تجارت الکترونیکی بسیار متنوع بوده و فعالیت ها، واحدهای سازمانی و فناوری های بسیاری را در بر می گیرد. بنابراین استفاده از چارچوبی خاص برای توضیح در مورد محتوای آن مفید است.

همانطور که در شکل می بینید، کاربردهای فراوانی برای تجارت الکترونیکی وجود دارد.

شرکت ها برای اجرای این عملکردها به اطلاعات، زیرساخت و خدمات پشتیبانی صحیحی نیاز دارند. در شکل کاربردهایی از تجارت الکترونیکی را می بینید که توسط زیرساخت و با استفاده از پنج ناحیه پشتیبانی می شوند.طبقه بندی تجارت الکترونیکی براساس ارتباطات (چارچوب، ماهیت و تاریخچه)

این نواحی عبارتند از:
مردم: فروشندگان، خریداران، واسطه ها، متخصصین سیستم های اطلاعات، سایر کارمندان و هر فردی که به نحوی در بخش پشتیبانی نقشی را ایفا می کند.

تدابیر عمومی: قوانین حقوقی و سایر نکات اصولی مانند حمایت از حریم خصوصی و اخذ مالیات که توسط دولت در مورد آنها تصمیم گیری می شود. ازجمله قوانین دولتی می توان به استانداردهای فنی اشاره کرد که توسط دولت یا گروه های سیاست گذار صنعتی تدوین می شوند.

بازاریابی و تبلیغات: مانند هر کار دیگری، تجارت الکترونیکی نیز به پشتیبانی بازاریابی و تبلیغات نیاز دارد. این ویژگی به خصوص برای معاملات Online در بخش B2C اهمیت بیشتری دارد که در آن فروشندگان و خریداران معمولا یکدیگر را نمی شناسند.

خدمات پشتیبانی: خدمات زیادی برای پشتیبانی از تجارت الکترونیکی مورد نیاز هستند. این ویژگی در تمام مراحل کار از ایجاد محتوا گرفته تا پرداخت ها و ارسال سفارشات اهمیت فراوانی دارد.

مشارکت تجاری یا شرکای تجاری: فروش زنجیره ای، مبادله کالا و مشارکت تجاری در تجارت الکترونیکی امری کاملا طبیعی است. از این ویژگی ها در تمام مراحل زنجیره تامین (مانند معاملات صورت گرفته بین شرکت و تولیدکنندگان، مصرف کنندگان و سایر شرکا) استفاده می شود.

در انتهای شکل زیرساخت تجارت الکترونیکی را می بینید. این زیرساخت در مورد سخت افزار، نرم افزار و شبکه هایی توضیح می دهد که در تجارت الکترونیکی مورد استفاده قرار می گیرند.

این شکل را می توان به عنوان چارچوبی برای شناخت بیشتر ارتباط بین کاربردهای تجارت الکترونیکی و سایر مولفه های تجارت الکترونیکی و نیز برای انجام تحقیقات در زمینه تجارت الکترونیکی در نظر گرفت.

طبقه بندی تجارت الکترونیکی از روی ماهیت معاملات یا ارتباطات
معمولا طبقه بندی تجارت الکترونیکی از روی ماهیت معاملات یا ارتباطات اعضای تجاری صورت می گیرد. انواع مختلف تجارت الکترونیکی به راحتی قابل تمایز بوده و عبارتند از:

B2B:
تمام اعضای این دسته تاجر یا سازمانهای تجاری هستند. برای مثال برخی از برنامه های کاربردی وبسایت Dell و Marks and Spencer از روش B2B برای برقراری ارتباط با تولیدکنندگان قطعات مورد نیاز خود استفاده می کنند. امروزه بیش از 85 درصد از تجارت الکترونیکی به شکل B2B صورت می گیرد.

B2C:
این مدل شامل معاملات خرده فروشی محصولات یا خدمات از طریق تجار به تک تک خریداران است. منظور از خریدار همان مشتری یا مصرف کننده است. این روش با نام e-tailing نیز شناخته می شود. به عنوان مثال می توان به تجارت Amazon.com اشاره کرد.

B2B2C:
در این روش طرف معامله محصول یا خدمات را برای کارگزار تهیه می کند. این کارگزار به نوبه خود دارای مشتریانی است (که حتی ممکن است کارمندان خود وی باشند که این محصول یا خدمات را بدون افزایش قیمت در اختیار آنان قرار می دهد). به عنوان مثال شرکتی را در نظر بگیرید که با پرداخت به شرکت AOL به کارمندان خود امکان دسترسی به اینترنت را می دهد، بدون اینکه آنها مجبور باشند به صورت جداگانه مبلغ مربوطه را به AOL بپردازند. نمونه دیگر روش مذکور، ارتباط خطوط هواپیمایی و آژانس های مسافرتی با مشتریان خود می باشد که خدمات مسافرتی مانند بلیط پرواز و اتاق های هتل را در اختیار شرکای خود مانند آژانس های مسافرتی قرار داده و سپس آنان این خدمات را به مشتریان خود عرضه می کنند.

C2B:
این مدل مربوط به افرادی است که از اینترنت برای فروش محصولات یا خدمات به سازمانها یا افراد حقوقی استفاده می کنند که به دنبال خرید این محصولات یا خدمات با قیمت پایین تر هستند. Priceline.com یکی از شناخته شده ترین سازمانها در زمینه معاملات C2B است.

C2C:
در این مدل هر یک از مصرف کنندگان مستقیما با سایر مصرف کنندگان در ارتباط هستند. نمونه هایی از C2C عبارتند از: افرادی که لوازم خانگی یا اتومبیل و با غیره را با استفاده از پیام های تبلیغاتی در اینترنت می فروشند. تبلیغات مزبور به خدمات شخصی در اینترنت و فروش اطلاعات تخصصی به صورت Online از دیگر موارد C2C هستند. به علاوه بیشتر سایت های مزایده به افراد مختلف امکان می دهند تا اقلام مورد نظر خود را برای فروش عرضه کنند.

فناوری Peer-to-Peer (یا همتا به همتا):
از این فناوری می توان در مدلهای C2C، B2B و B2C استفاده کرد. این فناوری به کامپیوترهای متصل به شبکه امکان می دهد تا فایل های داده را به اشتراک گذاشته و آنها را به صورت مستقیم پردازش کنند. برای مثال در روش C2C افراد می توانند موسیقی، تصاویر ویدئویی، نرم افزار و سایر محصولات قابل دیجیتالی شدن را به صورت الکترونیکی مبادله کنند.

طبقه بندی تجارت الکترونیکی براساس ارتباطات (چارچوب، ماهیت و تاریخچه)تجارت سیار:
در این روش فعالیت ها و معاملات تجارت الکترونیکی به طور کامل یه به صورت جزئی در محیطی بی سیم انجام می شوند که با نام mobile commerce یا m-commerce شناخته می شود. برای مثال افراد مختلف می توانند با استفاده از تلفن های ماهواره ای متصل به اینترنت پرداخت های بانکی خود را انجام داده یا کتابی را به Amazon.com سفارش دهند. بیشتر برنامه های کاربردی m-commerce دارای تجهیزات قابل حمل هستند. اگر چنین معاملاتی برای افرادی خاص در زمانی خاص و در موقعیتی خاص صورت گیرد با نام تجارت مکان محور یا I-commerce نیز شناخته می شود. برخی تصور می کنند این قبیل معاملات به معاملاتی اطلاق می شود که توسط افرادی دور از خانه یا محل کار خود انجام می گیرند. چنین معاملاتی را هم می توان با استفاده از سیستم های بی سیم و هم از طریق تجهیزات دیگر انجام داد.

Intrabusiness EC (تجارت الکترونیکی درون سازمانی):
این مدل مربوط به تمام فعالیت های داخلی سازمان است که در ارتباط با مبادله کالا، خدمات یا اطلاعات در میان واحدها و افراد مختلف در سازمان انجام می شود. این فعالیت ها ممکن است فروش محصولات شرکت به کارمندان یا آموزش Online یا طراحی به صورت گروهی را در بر بگیرد. این قبیل فعالیت ها معمولا از طریق اینترانت یا پورتال های شرکتی صورت می گیرند.

B2E:
این مدل از فعالیت های تجاری زیرمجموعه گروه تجارت الکترونیکی درون سازمانی است که در آن سازمانها خدمات، اطلاعات یا محصولاتی را به کارمندان خود عرضه می کنند. در این سازمانها بیشتر کارمندان به صورت سیار فعالیت کرده و نماینده شرکت هستند.

Collabrative Commerce:
زمانی که افراد یا گروه ها به صورت Online ارتباط برقرار کرده یا با هم مشارکت می کنند، احتمالا از روش Collabrative Commerce یا C- Commerce استفاده می کنند. برای مثال شرکای تجاری مختلف جغرافیایی می توانند با استفاده از مشارکت شبکه ای محصولی را طراحی کنند، محصولات داخل انبارها را به صورت Online مدیریت کنند یا حتی میزان تقاضا برای محصول را مانند شرکت Marks and Spencer به کمک هم پیش بینی کنند.

Nonbusiness EC:
این مدل مربوط به تعداد بیشماری از انستیتوهای غیرتجاری مانند موسسات آکادمیک، سازمانهای غیرانتفاعی، سازمانهای مذهبی، سازمانهای اجتماعی و آژانس های دولتی است که از تجارت الکترونیکی برای کاهش هزینه های خود یا بهبود عملکردهای کلی و ارائه خدمات بهتر به مشتریان خود بهره می گیرند.

E-Learning:
منظور از آمورش الکترونیکی، یادگیری یا آموزشی رسمی است که به صورت Online ارائه می شود. از این نوع آموزش بیشتر در سازمانها برای آموزش کارمندان استفاده می شود. ضمنا می توان از آن در دانشگاه های مجازی نیز بهره گرفت.

Exchange-to-Exchange (E2E):
منظور از Exchange یک بازار الکترونیکی عمومی است که دارای خریداران و فروشندگان فراوانی است. همانطور که حدس می زنید چنین بازارهایی می توانند به هم متصل باشند. در روش E2E، تجارت الکترونیکی سیستمی رسمی است که دو یا چند بازار را به هم مرتبط می کند.طبقه بندی تجارت الکترونیکی براساس ارتباطات (چارچوب، ماهیت و تاریخچه)

E-Government:
در اینجا دولتی الکترونیکی وجود دارد که کالا، خدمات یا اطلاعات را از تجار خریداری کرده یا در اختیار آنها قرار می دهد (G2B) یا آنها را از شهروندان خریداری کرده یا در اختیار آنان قرار می دهد (G2C)، ضمنا ممکن است در این مدل ارتباط بین سازمانهای دولتی در یک کشور یا سایر کشورها برقرار شود.

ماهیت میان رشته ای تجارت الکترونیکی
چون تجارت الکترونیکی مقوله ای جدید است، نظریات تئوری و عملی در مورد آن به تازگی در حال شکل گیری است. با مروری بر چارچوب و طبقه بندی تجارت الکترونیکی در خواهید یافت که تجارت الکترونیکی دارای چندین زمینه مختلف است. زمینه های مرتبط عبارتند از: علوم کامپیوتر، بازاریابی، رفتار مصرف کننده، امور مالی، اقتصاد، سیستم های اطلاعات مدیریت، حسابداری، مدیریت، قوانین تجاری و مهندسی.

تاریخچه تجارت الکترونیکی
کاربردهای تجارت الکترونیکی اولین بار در اوایل دهه هفتاد و به همراه ابداعاتی مانند EFT شناخته شد. البته در ابتدا کاربردهای آن فقط محدود به شرکت های بزرگ، موسسات مالی و برخی تاجرین قدرتمند بود. سپس فناوری EDI ارائه شد که برای انتقال الکترونیکی اسناد مورد استفاده قرار می گرفت. EDI نه تنها برای شرکت هایی مانند موسسات مالی، بلکه برای تولیدکنندگان، فروشندگان، خدمات و انواع دیگر معاملات نیز مفید واقع می شد.

در اوایل دهه نود با استفاده از شبکه جهانی وب و به کارگیری اینترنت، اصطلاح تجارت الکترونیکی نیز شکل گرفت. تجارت الکترونیکی به سرعت شروع به رشد کرد. وب سایت های فراوانی ساخته شدند. یک دلیل این رشد سریع، ایجاد شبکه ها، پروتکل ها و نرم افزار جدید تجارت الکترونیکی بود و دلیل دیگر آن افزایش رقابت و سایر فشارهای تجاری بود.

کاربردهای جدیدتر تجارت الکترونیکی از سیستم های رزرو آژانس های مسافرتی گرفته تا بازارهای بورس ارائه شدند. این کاربردها تحت عنوان کاربردهای درون سازمانی (IOS) نام داشتند.

از سال 1995، کاربران اینترنت با پیشرفت های چشمگیری مواجه شدند. از فروش مستقیم محصولات به صورت Online گرفته تا آموزش به صورت الکترونیکی. امروزه تقریبا تمام سازمانهای متوسط و بزرگ دنیا دارای وب سایت هستند و تقریبا بیشتر شرکت های آمریکایی دارای پورتال هایی هستند که کارمندان، شرکای تجاری و حتی عموم افراد می توانند از طریق آنها به اطلاعات شرکت دسترسی پیدا کنند. بیشتر این سایت ها حاوی ده ها هزار صفحه و لینک هستند. در سال 1999 کاربرد تجارت الکترونیکی از مدل B2C به سوی B2B و در سال 2001 از B2B به B2E، m-commerce و e-learning و e-government و c-commerce سوق یافت. با در نظر گرفتن ماهیت فناوری و اینترنت، تجارت الکترونیک بدون تردید به تغییر و تحولات خود ادامه خواهد داد و باید منتظر موفقیت های بیشتر تجارت الکترونیکی باشیم.

موفقیت های تجارت الکترونیکی
در چند سال اخیر شاهد تأسیس موفقیت آمیز شرکت های مجازی تجارت الکترونیکی مانند eBay، Google، Yahoo!، Verisign AOL، Checkpoint بوده ایم. شرکت های click-and-mortar مانند Cisco، General Electric، IBM، Intel، Schwabنیز با موفقیت های زیادی روبرو بوده اند.

شکست های تجارت الکترونیکی
از سال 1999 تعداد زیادی از شرکت های تجارت الکترونیکی، به خصوص آنهایی که از مدل e-tailing استفاده می کنند، با شکست روبرو شده اند. به عنوان مثال می توان به این سایت ها اشاره کرد: eToys، Xpeditor، MarchFirst، Drkoop.com، Webvan.com، Boo.com. در مورد شکست های معروف B2B می توان به Chemdex.com، Ventro.com، Verticalnet.com اشاره کرد.

آیا تعدا بیشمار این شکست ها نشان می دهد که تجارت الکترونیکی روزهای خوش کوتاهی داشته است؟ اصلا اینطور نیست. اول اینکه میزان شکست وب سایت ها به سرعت رو به کاهش است. دوم اینکه حوزه تجارت الکترونیکی رو به رشد است، زیرا شرکت ها دائما در حال آزمایش مدل های مختلف کسب و کار و ساختارهای متفاوت سازمانی هستند. سوم اینکه بیشتر شرکت هایی که صرفا فقط در زمینه تجارت الکترونیکی فعالیت دارند ازجمله Amazon.com هنوز سود کلانی عاید خود نکرده اند، با این وجود همچنان در حال توسعه عملکردها و افزایش فروش خود هستند. برخی تحلیل گران پیش بینی می کنند که تا چند سال آینده بیشتر شرکت هایی که صرفا از تجارت الکترونیکی استفاده می کنند، سودهای فوق العاده ای را نصیب خود کنند.