ترازنامه چیست و شامل چه اقلامی می شود؟

ترازنامه گزارشی از دارایی ها، بدهی ها و حقوق صاحبان سهام یک شرکت در یک زمان مشخص است و مبنایی برای محاسبه ی نرخ های بازگشت و ارزیابی ساختار سرمایه ای شرکت به شمار می رود. در واقع ترازنامه یک صورت مالی است که تصویری لحظه ای از دارایی ها و دیون یک شرکت و میزان سرمایه گذاری سهام داران را به نمایش می گذارد. با ما همراه باشید تا با این صورتِ مالیِ کاربردی بیشتر آشنا شویم.

فرمول ثابت ترازنامه به شرح زیر است که در آن دارایی ها در یک طرف معادله و حاصل ِجمع بدهی ها و حقوق صاحبان سهام در طرف دیگر آن قرار دارد:

دارایی ها = بدهی ها + حقوق صاحبان سهام

همان طور که در فرمول بالا مشخص است و همچنین بر پایه ی بدیهیات، یک شرکت باید برای پرداخت تمام چیزهایی که خواهان مالکیت آنهاست (دارایی ها) یا باید پول قرض کند (بدهی ها) یا باید آن را از سرمایه گذاران بگیرد (حقوق صاحبان سهام).

مثلا اگر یک شرکت از بانک وامی 5 ساله به مبلغ 4 میلیون تومان بگیرد، دارایی آن شرکت -به ویژه از نظر نقدی- 4 میلیون تومان افزایش پیدا خواهد کرد؛ بدهی های شرکت نیز -به ویژه از نظر حساب بدهی های بلندمدت- به میزان 4 میلیون تومان بالا خواهد رفت و در این صورت دو طرف معادله به تعادل کشیده می شود. اگر شرکت 8 میلیون تومان از سرمایه گذاران دریافت کند، دارایی های آن و همین طور حقوق صاحبان سهام به همین میزان افزایش پیدا خواهد کرد. همه ی عایدی مازاد شرکت از بدهی ها به حساب حقوق ذی نفعان خواهد رفت که همین موضوع نشان دهنده ی خالص دارایی های صاحبان است. این عایدی ها در طرف دارایی ها به تعادل کشیده خواهد شد و به صورت وجه نقد، سرمایه گذاری، موجودی یا سایر دارایی ها خود را نشان می دهد.

دارایی ها، بدهی ها و حقوق صاحبان سهام هریک متشکل از حساب های کوچکی هستند که مشخصات مالی شرکت را به تفصیل تشریح می کنند. این حساب ها در هر صنعت تفاوت فراوانی با یکدیگر دارند و در همین شرایط می توانند بسته به نوع کسب و کار اقتضائات متفاوتی داشته باشند. به همین دلیل بسیاری از مدیران سراغ برونسپاری خدمات حسابداری و خدمات مالیاتی خود می روند تا بتوانند زمان ارزشمند خود را به صورت هدفمند صرف بهبود هسته ی اصلی کسب وکارشان کنند و در نهایت هزینه ی کمتری هم بپردازند. همچنین با بهره گیری از مشاوره مالیاتی این مؤسسات، بدون نگرانی در مسیر امن مالیاتی به فعالیت خود ادامه می دهند.

اقلام ترازنامه
1. دارایی ها در ترازنامه
در بخش دارایی ها، حساب ها از بالا به پایین به ترتیب نقدینگی، یعنی بر اساس میزان سهولت تبدیل دارایی به پول نقد فهرست می شوند. دارایی ها به دو قسمت دارایی های جاری، یعنی دارایی هایی که در طول یک سال یا کمتر به پول نقد تبدیل می شوند، و دارایی های غیرجاری یا بلندمدت، یعنی دارایی هایی که مدت زمان تبدیل آنها به پول نقد بیش از یک سال است، تقسیم می شوند.

دارایی های جاری

• پول نقد یا معادل نقد: نقدترین حالت دارایی است که می تواند در شکل اوراق خزانه، گواهی سپرده ی کوتاه مدت، و ارز احتیاطی باشد؛
• اوراق بهادار قابل فروش: اوراق بهادار سهام و بدهی که برای آن بازار دست به نقد وجود دارد؛
• حساب های قابل نقد: پولی است که مشتریان به شرکت بدهکارند که شاید شامل مستمری برای حساب های مشکوک باشد؛ چرا که می توان همیشه انتظار داشت تعدادی از مشتریان دیون خود را پرداخت نکنند؛
• موجودی کالا: کالاهای موجود برای فروش که دارای هزینه ی کمتر یا قیمت پایینی در بازار هستند؛
• مخارج پیش پرداخت شده: مبالغی که پیش از این برای آنها هزینه شده است مثلا بیمه، قراردادهای تبلیغ یا اجاره.

دارایی های غیر جاری

• سرمایه گذاری های بلند مدت: اوراق بهاداری که تا سال بعد نقدشدنی نخواهند بود؛
• دارایی های ثابت: دارایی هایی ازجمله زمین، ماشین آلات، تجهیزات، ساختمان و سایر دارایی های با دوام؛
• دارایی های نامشهود: دارایی های غیرفیزیکی اما ارزشمند از قبیل مالکیت معنوی و سرقفلی. در مجموع دارایی های نامشهود تنها زمانی در ترازنامه آورده می شوند که توسط سازمان کسب شده باشند تا اینکه درون سازمان توسعه داده شده باشند؛ ارزش این دارایی ها ممکن است به شدت دست کم گرفته شود.

2. بدهی ها در ترازنامه
بدهی دیونی است که شرکت باید به طرف های خارج از سازمان بپردازد و می توانند طلب تأمین کنندگان، سود اوراق قرضه ی صادره به طلبه کاران، اجاره بها، تسهیلات و حقوق و دستمزد باشد. بدهی های جاری بدهی هایی هستند که موعد سررسید آنها در طی یک سال است و بر اساس تاریخ سررسید فهرست می شوند. بدهی های بلندمدت هم سررسید های بالای یک سال دارند.

بدهی های جاری

• بخش فعلی بدهی های بلند مدت؛
• بدهی بانکی؛
• سود قابل پرداخت؛
• اجاره، مالیات، تسهیلات؛
• دستمزدهای قابل پرداخت؛
• پیش پرداخت به مشتریان؛
• سود سهام قابل پرداخت.

بدهی های غیر جاری

• دیون بلندمدت: سود و اصل اوراق قرضه ی صادره؛
• بدهی های مالیاتی تعلیق شده: مالیات های افزوده شده که تا سال آینده پرداخت نخواهند شد.
• بعضی از بدهی ها در ترازنامه آورده نمی شوند. اجاره ی عملیاتی نمونه ای از این دست بدهی هاست.

3. حقوق صاحبان سهام در ترازنامه
حقوق صاحبان سهام پولی است که به صاحبان کسب وکار یعنی صاحبان سهام آن اختصاص دارد. این پول با عنوان «دارایی خالص» هم شناخته می شود چرا که معادل کل دارایی های یک شرکت منهای بدهی هایی است که به غیرصاحبان سهام باید پرداخت شود.

سود انباشته، سود خالص یک شرکت است که یا بر روی کسب وکار مجددا سرمایه گذاری می شود یا برای پرداخت دیون مورد استفاده قرار می گیرد و مابقی نیز بین صاحبان سهام به صورت سود سهام توزیع می شود.

سهام خزانه داری، سهامی است که شرکت یا آن را بازخرید می کند یا از ابتدا صادر نمی کند. این سهام را می توان در تاریخی دیگر فروخت تا نقدینگی یا اندوخته را بالا برد و مانع تصاحب خصمانه شد.

بعضی از شرکت ها اقدام به صدور سهام ممتاز می کنند که جدای از سهام های عادی در بخش حقوق صاحبان سهام فهرست می شوند. به سهام ممتاز یک ارزش نسبی دلخواه تخصیص داده می شود (در بعضی موارد برای سهام های عادی هم همین کار انجام می شود) اما به قدری کم است که هیچ باری بر روی ارزش بازاری سهم ها تحمیل نمی کند. حساب های سهام ممتاز و سهام عادی با ضرب ارزش نسبی در تعداد سهم های صادره محاسبه می شود.

سرمایه ی پرداخت شده ی اضافی یا مازاد سرمایه، نشان دهنده ی مقداری است که صاحبان سهام مازاد بر حساب های سهام عادی یا سهام ممتاز سرمایه گذاری کرده اند که بر حسب ارزش نسبی است تا قیمت بازار. حقوق صاحبان سهام مستقیما با بازار سرمایه شرکت در ارتباط نیست: حقوق صاحبان سهام بر اساس قیمت جاری سهام است در حالی که سرمایه پرداخت شده مجموع ارزشی (equity) است که با هر قیمتی خریداری شده است.

مهم ترین آیتم های ترازنامه در تجزیه و تحلیل های اساسی
تحلیلگران و مؤسساتی که مشاوره مالی می دهند به طور معمول کارشان را با بررسی ترازنامه آغاز می کنند. علت این است که ترازنامه تصویری لحظه ای از دارایی و بدهی های شرکت در یک نقطه از زمان است؛ نه همانند صورت سود و زیان در یک دوره ی خاص زمانی. بسیاری از کارشناسان پول نقد را به عنوان مهم ترین آیتم ترازنامه ی یک شرکت می دانند. سایر آیتم های مهم عبارتند از حساب های دریافتی، سرمایه گذاری های کوتاه مدت، املاک و مستقلات و تجهیزات و آیتم های عمده ی بدهی.

چگونگی تفسیر ترازنامه
ترازنامه تصویری لحظه ای از وضعیت مالی شرکت در زمانی مشخص را نمایش می دهد. ترازنامه به خودی خود نمی تواند اطلاعاتی از روندهایی را که در دوره ی زمانی طولانی رخ می دهد در اختیار شما قرار بدهد. به همین علت، آن را باید با ترازنامه ی دوره های گذشته در همان سازمان مقایسه کرد. همچنین می توان ترازنامه را با سایر کسب وکارهای همان صنعت مقایسه کرد چرا که صنایع مختلف رویکرد های خاص خود را در مسائل مالی دارند.

نسبت های فراوانی از جمله نسبت بدهی به سهام را می توان از ترازنامه به دست آورد که به کمک آن سرمایه گذاران می توانند از سلامت فعالیت مالی شرکت مطلع شوند. صورت سودوزیان و صورت جریان وجوه نقد نیز اطلاعات ارزشمندی به منظور ارزیابی وضعیت مالی شرکت ها به دست می دهند.

اگر به تازگی کسب وکاری را راه اندازی کرده اید یا در حال توسعه ی کسب وکارتان هستید و وقت کافی برای سر و کله زدن با اعداد و ارقام این ترازنامه ها را ندارید می توانید از یک موسسه حسابداری معتبر و حرفه ای کمک بگیرید. مؤسساتی نظیر تدبیر حساب، متخصصان باتجربه ای در این زمینه دارند که می توانند انواع صورت های مالی را با توجه به صنعت و نیاز کسب وکار شما تحلیل و تفسیر کنند و راهکارهای مناسب را برای بهبود وضعیت شرکت به شما ارائه بدهند.