کشش قیمت یا بحث کالاهای پرکشش و کم کشش، موضوعی بسیار مهم در تحلیل بازار است که می تواند تأثیر تورم بر میزان تولید کالاها و به دنبال آن سود شرکت ها را روشن سازد. فرض کنید که شب می خوابید و صبح بلند می شوید و می بینید قیمت همه چیز بیست درصد بالا رفته است. اتفاقی که ما ایرانی ها کمابیش با آن آشنا هستیم.
برای کسی که در بورس فعالیت دارد، سوال مهمی مطرح می شود: با افزایش قیمت، تولید کدام کالاها افزایش پیدا می کند؟ کدام کالاها با کاهش تولید روبرو خواهند شد؟ چرا این سوال مهم است؟
افزایش تقاضا برای کالایی که کارخانه تولید می کند به معنای افزایش فروش و به دنبال آن بالا رفتن سود است. از سمت مقابل، کاهش تقاضا به دلیل گران شدن، معادل است با کاهش سود شرکت. به همین دلیل مهم است که با مفهوم کشش قیمت آشنا شوید و بدانید کدام کالاها پرکشش و کدام یک کم کشش هستند.
قدم اول: درک دلیل تورم
تورم همیشه به یک دلیل ایجاد نمی شود. به همین دلیل، شناسایی ریشه تورم می تواند درک ما را از بازار ارتقا دهد. برای نمونه در اسفند ماه سال 1398، خبر ورود کرونا به کشور نگرانی های زیادی ایجاد کرد. مردم می خواستند از جان خود محافظت کنند. برای همین ماسک و ژل ضدعفونی می خریدند. تا پیش از این، کمتر کسی هر روز ماسک می خرید و در کم تر خانه ای می توانستید ژل ضدعفونی پیدا کنید. اما حالا هر کسی می خواست از خودش در مقابل این ویروس کشنده محافظت کند.
افزایش چشمگیر تقاضا برای این کالاها باعث شد که قیمت تا 200% رشد کند. این اتفاق از یک سو به خالی شدن انبار کارخانه تولیدکننده و از سوی دیگر به افزایش تولید این محصول منجر شد. در موارد دیگری هم افزایش تقاضا برای یک محصول، منجر به افزایش قیمت و به دنبال آن افزایش تولید کارخانه می شود.
حالا تصور کنید که گرانی ژل ضدعفونی (بدون تغییر در تقاضا) صرفا به خاطر افزایش قیمت الکل رخ می داد.
در این صورت گران شدن کالا باعث کاهش مصرف می شود و می تواند از سودآوری شرکت بکاهد. بحث دلایل ایجاد تورم و تأثیر آن بر تولید، خود مقاله ای جداگانه طلب می کند. این مطلب می خواهد اثر قیمت بر مصرف یا کشش قیمت را بررسی کند.
کشش قیمت و کالای کم کشش، کالای پر کشش
بعدازظهر دارید به خانه باز می گردید. معمولا هر روز یک نان سنگک را به قیمت 2 هزار تومان خریداری می کنید.در این روز به خصوص متوجه می شوید که نان با 25 درصد تخفیف، 1500 تومان فروخته می شود. امروز چند نان می خرید؟ به احتمال زیاد همان یک عدد. بعد از خرید نان به یک مغازه طلا فروشی می روید. می دانید قیمت هر گرم طلا 500 هزار تومان است. از اصل بودن طلای این مغازه نیز اطمینان دارید.
اما امروز در این فروشگاه، طلا با 25 درصد تخفیف فروخته می شود. چند گرم طلا می خرید؟ به احتمال زیاد هرقدر که پول داشته باشید. چرا اینطور است؟ چرا کاهش قیمت، تقاضا برای یک کالا را به شدت بالا می برد؛ در حالی که برای کالای دیگر تأثیری روی مصرف نمی گذارد؟
جواب به کشش قیمت بستگی دارد:
کالاهای پر کشش (کشسان یا Elastic) کالاهایی هستند که اندکی تغییر در قیمتشان، باعث ایجاد تغییر بزرگی در تقاضا می شود.
کالاهای کم کشش (غیرکشسان یا Inelastic) کالاهایی هستند که تغییر زیاد در قیمتشان، تأثیر زیادی بر تقاضا نمی گذارد.
کدام کالاها کشسان هستند؟
در بیشتر موارد تغییری اندک در قیمت کالاهای ضروری، میزان تقاضا را تغییر نمی دهد. برای مثال اگر قیمت کتاب درسی مدارس افزایش پیدا کند، باز هم بچه ها مجبورند کتاب درسی بخرند. از طرف دیگر، اگر قیمت کتاب درسی نصف شود، هیچ دانش آموزی چهار جلد از یک کتاب تهیه نخواهد کرد. پس کتاب درسی کالایی کم کشش است. در مقابل کالاهای لوکس پرکشش یا کشسان هستند. اگر طلا در یک کشور 5 درصد ارزان تر باشد، مردم از سراسر دنیا برای خرید آن هجوم می آورند.
تلفن هوشمند یک کالای ضروری است. افزایش قیمت باعث نمی شود مردم از داشتن آن امتناع کنند. بعید است با کاهش قیمت نیز، هر کس چند گوشی هوشمند بخرد. اما آخرین مدل آیفون لوکس است. در نتیجه اگر قیمت گوشی بالا برود، فروش گوشی تغییر زیادی نمی کند، اما مردم به جای آیفون سراغ گزینه هایی ارزان تر مثل شیائومی خواهند رفت.
پس همین جا یک نتیجه جالب می گیریم:
بررسی موردی: ژل ضدعفونی و بیماری کرونا
گفتیم که در اسفند 1398، میزان عرضه ژل ضدعفونی کفاف این حجم از تقاضا را نمی داد. داروخانه ها ژل نداشتند و آن هایی که داشتند، آن را با قیمتی بالا می فروختند. اما افزایش قیمت باعث کاهش تقاضا نشد. چه اتفاقی افتاده بود؟
تا پیش ورود بیماری کرونا به ایران، کالاهایی مثل ژل ضدعفونی کالای لوکس به حساب می آمدند. اگر به خانه کسی می رفتید و میزبان از شما می خواست دست های خود را ضدعفونی کنید، برایتان عجیب بود.
اگر قیمت ژل یکباره افزایش پیدا می کرد، شاید همین فرد هم از خرید ژل صرف نظر می کرد.
کشش قیمت ماسک کرونا
اما بعد از ورود بیماری ماجرا تغییر کرد. مردم به این ژل ها به چشم یک کالای ضروری نگاه می کردند که می توانست جانشان را نجات دهد. با وجود کم یابی و افزایش شدید قیمت، تقاضا برای ژل ضدعفونی پایین نیامد.
بررسی موردی: کالای سرمایه ای
برای تعداد انگشت شماری از افراد، کالای سرمایه ای یک کالای ضروری است که نمی شود خرید آن را به تعویق انداخت.
اما بیشتر مردم سرمایه گذاری را کاری لوکس می دانند. آن ها فکر می کنند فقط ثروتمندان هستند که پولشان را به گردش می اندازند و با آن کسب درآمد می کنند. برای آن ها تحمل یک زیان کوچک غیرقابل تحمل است.
از علم اقتصاد می دانیم که فرقی بین افزایش قیمت کالا و کاهش درآمد وجود ندارد. یعنی اگر درآمد شما نصف شود، درست مثل آن است که قیمت همه چیز دوبرابر شده باشد. از آنجایی که کالای سرمایه ای برای بیشتر مردم «لوکس» است، اندکی کاهش در درآمد به کاهش تقاضا برای سرمایه گذاری می انجامد.
یعنی اگر به یکباره درآمد شما کم شود، به احتمال زیاد قطع پس انداز، اولین تغییر در زندگی شما باشد. به همین ترتیب زنان (که به طور میانگین درآمدی کم تر از مردان دارند) بسیار کم تر از مردان به سرمایه گذاری روی می آورند.
چه کالایی ضروری است؟
گفتیم که افزایش قیمت در کالاهای غیرضروری و به خصوص لوکس، تقاضا را به شدت کاهش می دهد. عکس این گزاره نیز صادق است: اگر افزایش قیمت باعث کاهش شدید مصرف آن شد، آن کالا ضروری نیست.
در آبان ماه سال 98، قیمت بنزین دولتی از 50 درصد افزایش قیمت داشت. همچنین قیمت بنزین آزاد از 1000 تومان به 3 هزار تومان رسید.
به نظر شما بنزین یک کالای ضروری و کم کشش است یا کالایی لوکس و پرکشش؟
جواب همیشه به همین سادگی نیست:
کشش قیمت و کالای جایگزین
تصور کنید قیمت اینترنت همراه بالا برود، اما قیمت ADSL ثابت بماند. طبیعی است که شما دانلودهای خود را برای زمانی بگذارید که در خانه هستید. اما اگر در ایران اینترنت خانگی وجود نداشت، احتمالا مجبور می شدید از همان دیتای موبایل استفاده کنید.
آیا برای بنزین جایگزین وجود دارد؟ شاید به خودروی الکتریکی یا گاز فکر کنید. اما بعد از گرانی بنزین، ماشین شما نمی تواند از برق و گاز استفاده کند. برای شما بنزین جایگزین ندارد.
اما می توانید به جای خودروی شخصی از وسایل نقلیه عمومی استفاده کنید. یعنی درست است که بنزین بدون جایگزین و کم کشش است، اما اگر زیرساخت های حمل ونقل شهری به حد کافی فراهم باشد، همین کالا پرکشش خواهد شد و افزایش قیمت به کاهش مصرف منجر می شود.
تمام کالاها در بلندمدت پرکشش هستند
اگر قیمت بنزین کم شود، بعید است که در پارکینگ بی دلیل ماشین خود را روشن بگذارید. اگر قیمتش زیاد شود، بعید است که مردم یکباره استفاده از ماشین را کنار بگذارند. در دنیای واقعی بنزین با تقریب خوبی کم کشش است. بالا رفتن قیمت تأثیری در مصرف آن ندارد. اگر قرار است سهام شرکتی را بخرید که بنزین تولید می کند، افزایش قیمت سوخت باعث کاهش فروش و افت در EPS نخواهد شد.
اما در بلندمدت اوضاع متفاوت است:
بعد از مدتی بالاخره کشش قیمت کار خودش را می کند و مصرف را کم می کند.
یک مثال دیگر، سیگار است. سیگار یکی از کم کشش ترین کالاهای دنیا است. اگر قیمت سیگار بیشتر شود، بعید است سیگاری ها مصرف خود را پایین بیاورند. اما قیمتِ بیشتر، تمایل جوانان و دانشجویان به سیگار را کم می کند. از یک سو سیگار برای آن ها هنوز به یک کالای ضروری تبدیل نشده، از سوی دیگر درآمد آن ها خیلی کم تر از بزرگسالان است. پس افزایش قیمت در بلندمدت می تواند مصرف کل را کاهش دهد، هرچند در کوتاه مدت تأثیری بر مصرف نگذارد.
پس چرا در ایران این طور نیست؟
تجربه کشورهای دیگر نشان داده است که افزایش قیمت سوخت واقعا قادر است در بلندمدت سرانه مصرف را کاهش دهد. امروزه ماشین های 6 سیلندر و 8 سیلندر محبوبیت زیادی ندارند و ماشین هایی با موتور 1200 سی سی یا کم تر بسیار مرسوم هستند. اما به نظر می رسد که افزایش سوخت در ایران، حتی در بلندمدت هم تأثیری در مصرف نگذاشته باشد. مصرف سوخت در ایران با قیمت 300 تومان یا 3000 تومان تقریبا به یک اندازه بود.
اولین دلیلی که به ذهن می رسد این است که در ایران، بازار خودرو رقابتی نیست و دولت انحصار فروش را در دست دارد. از سوی دیگر تمرکز مشاغل در پایتخت مانع از اصلاح محل زندگی کارمندان می شود. اما دلیل مهم تر این است که قیمت سوخت در ایران معمولا بالا نمی رود! با دلار 1500 تومانی قیمت بنزین 300 تومان بود و با دلار 15 هزار تومانی هر لیتر بنزین 3 هزار تومان. یعنی قیمت همان 20 سنت مانده است. الگوی مصرف زمانی تغییر می کند که قیمت از 20 سنت به یک دلار برسد و به خاطر تورم دوباره به قیمت اولیه بازنگردد.
درک درآمد کل
دیدیم که به دلیل کشش قیمت، تأثیر تورم بر مصرف تمام کالاها شبیه به هم نیست: اگر قیمت همه چیز بالا برود، مصرف برخی اجناس ثابت می ماند، در حالی که شاهد کاهش مصرف در اقلام مصرفی دیگر خواهیم بود. اما برای شما به عنوان یک سهام دار تعداد فروش مهم نیست. بلکه شما به درآمد کل اهمیت می دهید. برای شما به عنوان یک سهام دار تعداد فروش مهم نیست. بلکه شما به درآمد کل اهمیت می دهید.
تصور کنید تولید هر واحد از یک کالا 1000 تومان هزینه داشته باشد. طبیعتا عدد قیمت بر میزان فروش اثر می گذارد:
همان طور که می بینید، کاهش قیمت از 3 هزار به 2500، سود شرکت را بالا می برد. درست است که تخفیف بیشتر، باز هم به افزایش تقاضا منجر می شود، اما این افزایش تقاضا همیشه به معنای افزایش سود شرکت نیست.
پس موضوع مهم این نیست که آیا همراه با گرانی، مصرف بیشتر می شود یا کم تر. بلکه باید بدانیم کاهش قیمت «چقدر» مصرف را بیشتر می کند.
اصول اقتصاد به ما می گوید:
به این دو گزاره، قانون عرضه و تقاضا می گوییم. اما کشش قیمت به ما می گوید که افزایش قیمت، چقدر تقاضا را کم می کند.
کشش قیمت در کالای گیفن
دانشجوهای اقتصاد قبول کرده اند که در صورت افزایش قیمت، مصرف کاهش پیدا می کند. کالاهای کم کشش هم از این قانون پیروی می کنند، هرچند میزان افت مصرف برایشان کوچک تر باشد. اما آیا همیشه قانون عرضه و تقاضا به همین شکل برقرار است؟ همیشه، به غیر از یک مورد: کالای گیفن.
بحث کالای گیفن مقاله ای مفصل طلب می کند. اما به طور خلاصه می توانیم بگوییم: کالای گیفن کالایی است که با افزایش قیمت، مصرفش بیشتر می شود!
مثلا فرض کنید یک کبابی، از ترکیب 100 گرم گوشت و 10 گرم پیاز، کباب درست می کند. اگر گوشت کیلویی 100 هزار و پیاز کیلیویی ده هزار باشد، هزینه تولید برای این واحد به صورت زیر است (از مخارج دیگر مثل اجاره مغازه، قبض آب و برق، هزینه نان، هزینه کارگر و... صرف نظر کرده ایم).
10100 تومان = (100 تومان) 10 گرم پیاز + (ده هزار تومان) 100 گرم گوشت
حالا هر کیلو پیاز از 10 هزار به 20 هزار تومان می رسد. مغازه دار چطور می تواند وزن هر سیخ و قیمت آن را ثابت نگه دارد؟
کسی که اطلاعاتش از اقتصاد کم باشد، فکر می کند به خاطر افزایش قیمتِ پیاز و ثابت ماندن قیمتِ گوشت، حتما مصرف پیاز در این رستوران کاهش پیدا خواهد کرد.
اما اگر مغازه دار 11.25 گرم پیاز و 98.75 گرم گوشت استفاده کند، با قیمت های جدید باید 225 تومان برای پیاز و 9875 تومان گوشت بخرد. جمع این دو عدد می شود 10 هزار و 100 تومان.
می بینید که با افزایش قیمت پیاز، مصرف پیاز در رستوران به میزان 1.25 گرم افزایش پیدا می کند.
درست است که برای یک کبابی، محاسبه یک چهارم گرم پیاز مقدور نیست، اما در شرکت هایی که روزانه چند صد تن مواد اولیه مصرف می کنند، این شرایط برقرار خواهد بود.
اگر به جای قیمت پیاز، قیمت گوشت بالا رفته بود، کباب فروش نمی توانست با افزایش وزن گوشت، قیمت هر سیخ را ثابت نگه دارد.
در این مثال پیاز گیفن است و گوشت نه.
اگر محصول ما پیاز حلقه ای می بود (که در آن پیاز گران تر است از آرد سوخاری)، نمی شد با افزایش وزن پیاز قیمت را ثابت نگه داشت. یعنی این طور نیست که پیاز ذاتا گیفن باشد. بلکه باید در مقابل کالای مکمل (گوشت) بررسی شود.
کالای گیفن دو شرط دارد:
به دلیل نبود جایگزین مناسب، کشش قیمت برای کالای گیفن کم است. اما جهت آن با کالاهای کم کشش معمولی فرق می کند.
برای نمونه در مثال بالا دیدیم که 100 درصد افزایش قیمت پیاز، تنها 12.5 درصد تغییر در مصرف ایجاد کرد. اما به جای کاهش مصرف، مقدار پیاز مورد نیاز بیشتر شد.
استثنا: اثر رژ لب
اثر رژ لب یا Lipstick Effect یکی از اثرهای جالب در شرایط تورمی (به خصوص در شرایط بد اقتصادی) است.
البته این اثر به طور قطعی ثابت نشده است، اما ایده جالبی دارد.
می دانیم که با بالا رفتن قیمت ها، سرانه مصرف کاهش پیدا می کند. اما از بحث کشش قیمت فهمیدیم که کاهش مصرف بیشتر در مورد کالاهای لوکس رخ می دهد و نه کالاهای ضروری. یعنی در شرایط بد اقتصادی مردم کم تر کالای لوکس می خرند اما تلاش می کنند مصرف اقلام ضروری را ثابت نگه دارند.
اثر رژ لب می گوید که همیشه وضع به این شکل نیست.
«اگر قیمت همه چیز بالا برود، مردم هنوز کالای لوکس خواهند خرید، اما به جای کالای لوکس گران، لاکشری های ارزان تری را انتخاب می کنند. مثلا به جای کت خز، رژ لب گران می خرند.»
اثر رژ لب و کشش قیمت
طبق اثر رژ لب، این طور نیست که همه کالاهای لوکس پرکشش باشند. مثلا ممکن است مردم کم تر به سراغ ماشین لوکس بروند، به جای آن گوشی های لوکس تری بخرند. پس در شرایط بد اقتصادی سرمایه گذاری بر تولید کالاهای لوکس ارزان، ایده جالبی است.
آیا تخفیف همیشه خوب است؟
خیلی از شرکت ها با استفاده از تخفیف سعی می کنند فروش خود را بالا ببرند. در مواردی خودشان اطلاع دارند که تخفیف از درآمد کل کم می کند، اما می خواهند با افزایش تعداد فروش، محصول خود را بین مشتری ها جا بیندازند.
اما مهم است که بدانیم آیا تخفیف می تواند تغییری بزرگ در مصرف کالا ایجاد کند؟ اگر نانوایی ای که در کوچه شما است، قیمت نان هایش را کم کند، آیا مردم نان بیشتری خواهند خرید؟
کشش قیمت تعیین می کند که آیا تخفیف باعث افزایش چشمگیر تقاضا می شود یا خیر. پس قبل از تصویب طرح تخفیف، لازم است اندکی در مورد میزان کشسانی محصول خود تحقیق کنید.
نتیجه نهایی این که تورم قطعا می تواند میزان تولید کارخانه را تغییر دهد. اما این که تورم دقیقا چقدر می تواند سود خالص هر سهم را جابجا کند، به کشش قیمت آن محصول بستگی دارد.
|
|
|
|
| نماد اعتماد الکترونیک | نشان ملی ثبت | گواهی شامد ارشاد |
© کلیه حقوق مادی و معنوی این وب سایت متعلق به داده پردازان هومان پویان می باشد.
