آیا در بازارهای مالی توزیع اطلاعات یکسان است؟ آیا همه افراد از اطلاعاتی که در رابطه با یک سهم منتشر می شود، در یک زمان با خبر می شوند؟ در مقالات قبل به توضیح انواع بازارهای مالی پرداختیم. یکی از بازارهای مالی معرفی شده، بازار سرمایه بود. در تعریف بازار سرمایه گفتیم بازاری است که در آن نیازهای بلند مدت سرمایه گذاران و نهادهای مالی تامین می شود. در این مقاله قصد داریم راجع به کارایی بازار سرمایه صحبت کنیم. این که یک بازار در چه صورت کارا به حساب می آید و آیا بازار سرمایه ایران کارا هست یا نه، از موارد مهمی است که در ادامه به آن خواهیم پرداخت.
فرضیه بازار کارا (EMH)
فرضیه بازار کارا (Efficient Market Hypothesis) توسط اوینگه فاما در سال 1970 مطرح شد. او در فرضیه خود ادعا کرد، اطلاعاتی که در بازار سهام وجود دارد، به سرعت بر قیمت سهم ها تأثیر می گذارد. بنابراین هیچ سرمایه گذاری نمی تواند به دلیل داشتن اطلاعات بیشتر، سود بیشتری نسبت به دیگران از بازار کسب کند.
این نظریه چنین بیان می کند که با توجه به یکسان بودن اطلاعاتِ در دست سرمایه گذاران، هیچ سرمایه گذاری نمی تواند سهمی را پایین تر از ارزش واقعی آن بخرد، چون اطلاعات موجود به سرعت بر قیمت آن تأثیر گذاشته اند. با توجه به تأثیر سریع اطلاعات بر قیمت، می توان گفت کسب سودی بیشتر از متوسط سود بازار تقریبا غیر ممکن است. مگر این که حاضر به پذیریش ریسک بیشتر باشید.
ویژگی های بازار کارا
1. در این بازار اطلاعات به طور کامل، با سرعتی زیاد و با کمترین هزینه در اختیار فعالان بازار قرار می گیرد.
2. این بازار نباید برای ورود یا خروج افراد به آن محدودیتی داشته باشد. یعنی افراد باید بتوانند به طور آزادانه در آن فعالیت کنند.
3. هزینه مبادلات در این بازار نباید بالا باشد و افراد باید این اطمینان را داشته باشند که قیمت فعلی سهم به ارزش ذاتی آن بسیار نزدیک است.
4. از دیگر ویژگی این بازار می توان گفت افرادی که اطلاعات زیادی دارند، منجر به افزایش کارایی بازار می شوند. اما نمی توانند از این اطلاعات جهت کسب سود نامتعارف استفاده کنند.
5. شرایط رقابت باید در بازار وجود داشته باشد و تعداد زیادی خریدار و فروشنده در بازار فعالیت کنند.
6. بازار از نظر اطلاعاتی دو طرفه باشد. این یعنی دو گروه خریدار و فروشنده باید بر این باور باشند که خریدن و یا فروختن سهم در این زمان به نفع آن ها است. این ویژگی باعث می شود فعالیت بازار در جریان باشد و در بازار صف های خرید و فروش عمده وجود نداشته باشد.
7. در این بازار ابزارهای مالی متنوعی نظیر اوراق اختیار معامله وجود دارند که هر کدام نقش خاصی در بازار ایفا می کنند.
8. ورود اطلاعات به بازار و تأثیر آن بر روند قیمت ها و الگوهای رفتاری سرمایه گذاران تصادفی است و از قانون خاصی تبعیت نمی کند.
9. در این بازارها باتوجه به عملکرد گذشته نمی شود عملکرد آینده را پیش بینی کرد.
کارایی بازار سرمایه
این که بازار سرمایه بتواند کارا باشد، باعث می شود که قیمت ها به درستی تعیین شوند و سرمایه هم به سمت صنعت ها و شرکت های درست هدایت شود. بازار سرمایه کارا، ساز و کاری مناسب پدید می آورد که به واسطه آن منابع مالی خرد و کلان به بهترین شکل ممکن مورد استفاده قرار می گیرند. به طور کلی، سه نوع کارایی عملیاتی، تخصیصی و اطلاعاتی در بازارهای مالی وجود دارد، که در ادامه هر کدام را به صورت جداگانه توضیح می دهیم.
کارایی عملیاتی
میزان رقابتی که بین کارگزاران و معامله گران وجود دارد، کارایی عملیاتی بازار را مشخص می کند. اگر بازار از لحاظ عملیاتی کارا باشد، مبادلات با سرعت بیشتر و آسان تر انجام می شوند. این نوع کارایی سرعت انجام مبادلات را افزایش می دهد و هزینه ی آن ها را به کم ترین حالت ممکن می رساند. از طریق تنوع بخشیدن به نهادها و ابزارهای مالی می توان بازار را از لحاظ عملیاتی کاراتر کرد.
کارایی تخصیصی
زمانی یک بازار از لحاظ تخصیصی کارا محسوب می شود که بتواند منابع مالی رو به سمت شرکت ها و صنایع درست هدایت کند. منظور از شرکت های درست، شرکت هایی است که مزیتی نسبی نسبت به سایر شرکت ها دارند و مستعد رشد هستند. همچنین میزان معقولی ریسک و بازده را می شود از آن ها انتظار داشت.
اگر این شرایط به وجود بیاید، بیشترین بخش سرمایه موجود در بازار به سمت سود آورترین شرکت ها حرکت می کند. اگر بازار نقش تخصیصی خود را به طور کامل ایفا کند، در این صورت قیمت گذاری اوراق بهادار بستگی به بازده مورد انتظار آن ها و هزینه تامین مالی سرمایه گذاری های مشابه خواهد داشت.
برای مثال در صورت وجود کارایی در بازار، افراد برای انتخاب پروژه و یا شرکتی مناسب برای سرمایه گذاری، می توانند ریسک و بازده پروژه های متشابه را با هم مقایسه کنند. همچنین هزینه هایی که شرکت ها برای تولید محصولات و یا خدمات مشابه انجام می دهند نیز می تواند مورد بررسی قرار بگیرد. پس از مقایسه، شرکت هایی که با ریسک و هزینه کمتر بازدهی بالاتری دارند، از آن ها انتظار می رود که در جذب منابع مالی بهتر از رقبا عمل کنند. یعنی اگر بازار از لحاظ تخصیصی کارا باشد، سرمایه به سمت پروژه ها و شرکت های درست حرکت می کند. می توان گفت در این بازار شرکت هایی موفق هستند که علاوه بر ریسک و بازده متناسب، سرمایه گذاران نیز نسبت به آینده آن ها دیدگاهی مناسب داشته باشند.
برای این که بازار به کارایی تخصیصی برسد و منابع بتوانند به سمت شرکت های مولد حرکت کنند، لازم است که شرایطی در بازار ایجاد شود تا مانعی برای ورود و خروج معامله گران و سرمایه گذاران جدید وجود نداشته باشد و شاهد وجود تعادل در بازار باشیم.
کارایی اطلاعاتی
وقتی می گوییم بازار از لحاظ اطلاعاتی کارا است، منظورمان چیست؟
یعنی اطلاعات به سرعت و به طور کامل بر قیمت ها تأثیر می گذارند. یعنی قیمت یک سهم یا ورقه بهادار نشان دهنده ی تمامی اطلاعات موجود در بازار است و این قیمت ها با ارزش واقعی آن سهم یا ورقه بهادار برابر است.
چه مواردی می تواند کمک کند تا بازار از لحاظ اطلاعاتی کارا شود؟
بازار زمانی از لحاظ اطلاعاتی کارا می شود که اطلاعات به طور کامل و شفاف در اختیار همه ی افراد قرار بگیرد. زمان در اختیارِ افراد قرار گرفتن اطلاعات نیز مهم است، اطلاعات باید به موقع و سریع منتقل شوند. اگر قرار باشد اطلاعات با چند روز تاخیر بین همه منتشر شود، دیگر کاربردی نخواهد بود و بازار را از سمت این نوع کارایی دور خواهد کرد. مورد دیگری که می تواند بازار را از لحاظ اطلاعاتی کارا کند ارائه اطلاعات با حداقل هزینه است، یعنی سرمایه گذاران بدون هزینه، به اطلاعاتی که در حال حاضر راجع به آینده سهم وجود دارند، دسترسی پیدا کنند. از دیگر کارهایی که می شود انجام داد، افزایش و تقویت تعداد نهادهای نظارتی بر بازار است. وقتی نظارتی سخت گیرانه بر بازار همه ساعته وجود داشته باشد، شرکت ها مجبور می شوند اطلاعات را به طور شفاف در اختیار همه قرار دهند. واکنشی که سرمایه گذاران نسبت به اطلاعات نشان می دهند هم قضیه ای قابل توجه است. عکس العمل سریع سرمایه گذاران هم می تواند کارایی اطلاعاتی بازار را افزایش دهد.
کارایی اطلاعاتی خود به سه دسته تقسیم می شود:
کارایی اطلاعاتی ضعیف
در شکل ضعیف کارایی اطلاعاتی، اطلاعات گذشته تأثیر خود را بر قیمت سهام گذاشته اند. در این نوع بازار هیچ کس نمی تواند با توجه به اطلاعاتی که در رابطه با گذشته دارد، بازدهی بیشتر از دیگران به دست بیاورد. در بازار با کارایی ضعیف قیمت سهام به صورت تصادفی تغییر می کند.
کارایی اطلاعات نیمه قوی
در این سطح از کارایی، اطلاعاتی که در رابطه با سهام وجود دارد تنها محدود به اطلاعات گذشته نیست و علاوه بر اطلاعات گذشته، اطلاعات عمومی در رابطه با درآمد شرکت، میزان سود تقسیمی و همچنین اطلاعاتی نظیر راه اندازی خط تولید جدید و یا تغییر در رویه های حسابداری و... نیز بر قیمت کنونی سهم تأثیر گذاشته اند. همان طور که در شکل زیر می بینید، شکل نیمه قوی بازار، شکل ضعیف آن را نیز در بر می گیرد.
کارایی اطلاعاتی قوی
در این شکل از کارایی تمامی اطلاعات عمومی، غیر عمومی (اطلاعات نهفته شرکت ها) و اطلاعات گذشته تأثیر خود را بر قیمت سهم منعکس کرده اند. وقتی کارایی اطلاعاتی در بازار قوی باشد، دیگر هیچ کس نمی تواند به خاطر داشتن اطلاعات بیشتر از دیگران، سود اضافی کسب کند. در این شکل از بازار همه افراد از همه اطلاعاتی که پیرامون یک سهم می تواند وجود داشته باشد با خبر هستند و می توانند با اطلاعات کافی در ارتباط با سهام تصمیم گیری کنند. اگر بازار کاملا کارا باشد، قیمت اوراق بهادار معادل با ارزش ذاتی آن است.
آیا بازار سرمایه ایران، بازاری کارا است؟
با توجه به صحبت هایی که راجع به بازار کارا شد، آیا می توانیم بگوییم که بورس اوراق بهادار بازاری کارا است؟ برای پاسخ به این سوال هر کدام از کارایی ها را به طور جداگانه بررسی می کنیم.
در بخش اول کارایی عملیاتی مطرح شد و در آن اشاره شد که بازار، زمانی از لحاظ عملیاتی کارا است که رقابت بین کارگزاران و معامله گران وجود داشته باشد و همچنین معاملات با سرعت بالا و به سهولت انجام شوند. آیا شما به عنوان یک فعال بازار سرمایه این ویژگی ها را در بازار می بینید؟ در بازار ایران از لحاظ گوناگونی و تعداد کارگزاری ها شاید بتوانیم بگوییم بازار از لحاظ رقابتی کارایی عملیاتی دارد اما نمی توانیم بگوییم که معاملات با سرعت و سهولت انجام می شوند و هیچ کارگزاری نیست که در رابطه با این مورد نسبت به سایر کارگزاری ها برتری داشته باشد. بارها شاهد مشکلات هسته ی عملیاتی به خصوص در روزهای عرضه اولیه بوده ایم. در این روزها اختلالات زیادی در معاملات به وجود می آید. گاها دیده می شود، اعداد و ارقامی که در پنل کارگزاری ها نشان داده می شود با اطلاعات و ارقام تابلو معاملاتی در سایت Tsetms تفاوت دارند. علاوه بر مشکلات ذکر شده در این روزها ممکن است برخی سفارشات نیز به طور درست ثبت نشوند و یا با تاخیر سفارش گذاشته شود. پس اگر بخواهیم نتیجه گیری کنیم، بازار ما از لحاظ عملیاتی کارایی لازم را ندارد.
دومین نوع کارایی معرفی شده، کارایی تخصیصی است. آیا می توانیم بگوییم بازار ما از لحاظ هدایت سرمایه ها به سمت شرکت های مستعد رشد خوب و دقیق عمل می کند؟ جواب این سوال را به طور قطعی نمی توان داد. بارها در شبکات اجتماعی دیده ایم که شرکت هایی مستعد رشد و جا مانده از بازار معرفی می شوند. بعضی از این شرکت ها با وضعیت بنیادیِ مناسبی هم که دارند باز سرمایه گذاران را به خود جذب نمی کنند، در حالی که گاها می بینیم، بعضی شرکت ها با وجود این که زیان ده هستند اما سرمایه بالایی را به خود جذب می کنند و به اصطلاح رشد حبابی دارند. در این جا می توان گفت بازار از لحاظ تخصیصی کارا نیست اما به طور قطع نمی توان این موضوع را به عدم کارایی تخصیصی ربط داد، شاید افرادی هستند که به یک سری اطلاعات نهانی دسترسی دارند و می دانند که در این شرکت اتفاقات خوبی خواهد افتاد و دلیل سرمایه گذاریشان در این شرکت ها نیز همین باشد. اگر این موضوع را به ضعف کارایی تخصیصی مرتبط ندانیم. آن را می توانیم به ضعف کارایی اطلاعاتی بازار سرمایه ارتباط دهیم.
اگر بازار سرمایه از لحاظ اطلاعاتی کارا بود، پس دیگر افرد نمی توانستند به سودهای نامتعارف برسند و اطلاعاتی وجود نداشت که فقط در اختیار یک عده خاص باشد و اطلاعات به طور کامل در اختیار همه قرار می گرفت. بازار ایران را از لحاظ کارایی اطلاعاتی می توان چیزی بین کارایی اطلاعاتی ضعیف تا نیمه قوی در نظر گرفت. اما هیچ گاه نمی توان گفت که بورس اوراق بهادار ایران از لحاظ کارایی اطلاعاتی قوی است. ممکن است بارها بدون هیچ دلیلی شاهد ورود و خروج های سنگین پول به یک شرکت بوده باشید. این ورود و خروج ها ممکن است از نظر ما بدون دلیل باشد، اما افرادی که دست به این کار می زنند حتما دلیلی منطقی پشت رفتارشان است. پس آن ها اطلاعاتی دارند که ما نداریم.
|
|
|
|
| نماد اعتماد الکترونیک | نشان ملی ثبت | گواهی شامد ارشاد |
© کلیه حقوق مادی و معنوی این وب سایت متعلق به داده پردازان هومان پویان می باشد.
