با تعمق در متون اقتصادی می توان دریافت که پول تعریف های گوناگونی در این حوزه ارائه شده است. در یک چهارچوب کلی، می توان همه تعریف ها را در چهار مورد مشخص زیر تقسیم بندی کرد:
در ادامه به بررسی هر یک از این تعاریف می پردازیم:
تعریف قانونی پول چیست؟
براساس این تعریف، پول چیزی است که "قانون" آن را معین کرده و به دلیل پشتوانه قانونی، مقبولیت عام یافته است و بر این اساس فرد طلبه کار نمی تواند از قبول آنچه قانون معین کرده، برای تصفیه طلب خودسر باز زند. در عمل اشکالاتی بر این تعریف وارد شده است و درواقع بنا به اهمیتی که مقبولیت عملی یک چیز در جامعه برای ایفای نقش مؤثر در مقایسه با جنبه حقوقی آن در اقتصاد دارد، این تعریف چندان مورد استقبال قرار نگرفت. تعریف قانونی و حقوقی، اولاً، قادر به تبیین آنچه نقش اصلی را بازی می کند نیست و ثانیاً نیازمند اتکا به یک رابطه اعتباری برای مشخص کردن چیزی به عنوان پول است و نمی تواند مبانی نظری و تئوریک لازم را برای درک ارائه نماید.
تعریف بر مبنای مصادیق آن
طبق این مبنا، پول چیزی است که در عمل استفاده می شود و از مصادیق آن است. در این خصوص، باید توجه داشت که اصولاً شناخت مصادیق و تحول آن ها در طی زمان (با توجه به دگرگونی هایی که در سیستم های پولی، مالی و بانکی ایجاد می شود) بسیار ضروری است؛ به عبارت دیگر، تعریف بر مبنای مصادیق آن با توجه به تحولات و نوآوری های بسیار زیاد در این زمینه و تعداد بسیار متنوعی از دارایی های مالی، مستلزم بازنگری مداوم است؛ بنابراین، تعریف به مصادیق را نمی توان تعریف درستی تلقی کرد، و مشکل تعریف قانونی اینجا هم صادق است. بدین ترتیب، تعریف به مصادیق، مبنای نظری کافی و جامعی برای ارائه برداشت صحیح به دست نمی دهد.
تعریف با معیار مقبولیت عامه آن برای وسیله مبادله شدن
بر مبنای این تعریف، پول آن چیزی است که عامه مردم آن را به عنوان وسیله مبادله قبول دارند. اشکال اساسی وارد بر این تعریف آن است که در این مبنا تنها به یکی از وظایف، یعنی «وسیله مبادله» اشاره شده است. چنانچه در ادامه توضیح داده می شود، وظایف دیگری نیز وجود دارد که در این تعریف نادیده گرفته شده است.
تعریف بر مبنای وظایف آن
با توجه به اشکالات وارد بر سه مبنای فوق، برخی از اقتصاددانان عقیده دارند که تعریف مناسب، تنها از طریق شناخت "وظایف" میسر است.
سه وظیفه اصلی پول
به عنوان وسیله مبادله
پول ارزش مبادله ای خلق می کند و مبین ارزش مبادله ای به طور مطلق است؛ بنابراین، می تواند به عنوان وسیله مبادله به کار رود که اگر ارزش مبادله ای بالفعل نداشت، نمی توانست وسیله مبادله نیز باشد. وسیله فاقد "ارزش" نمی تواند نقش وسیله بودن را بازی کند، اینکه کسی در مقابل دریافت وسیله مبادله خاصی، حاضر به واگذاری کالایی به دیگری می شود، بدین علت است که می داند این وسیله، "ارزش مبادله ای" را با خود حمل می کند، او می تواند آن را تصاحب کند و پول نیز از آن رو که واجد ارزش مبادله ای است، به عنوان وسیله مبادله پذیرفته شده است.
به عنوان واحد شمارش و یا معیاری برای سنجش ارزش
پول به عنوان واحد شمارش عمل می کند، زیرا ارزش کالاها و خدمات را به طور مرسوم برحسب واحدهای پولی اندازه گیری و بیان می کند که به آن قیمت کالا گفته می شود. با این عمل اولاً چون قیمت ها قابل مقایسه با یکدیگر هستند عمل مبادله آسان می گردد؛ زیرا اقلام با واحد مشترک بیان می شوند که قابل جمع هستند. پول به عنوان واحد سنجش ارزش کالاها و خدمات برخلاف واحدهای دیگر مانند کیلوگرم، لیتر، و متر ثابت نیست و در صورت افزایش قیمت ها قدرت خرید آن کم می شود.
ذخیره ارزش
به رغم اینکه پول در زمان حال قدرت خرید را برای فرد ایجاد می کند، برای مخارج آتی نیز به صاحبش امکان و توانایی خرید می دهد؛ بنابراین، صاحب اش می تواند آن را برای مخارج آتی و هزینه های پیش بینی نشده "ذخیره" نماید. پیش بینی قیمت های آتی توسط دارنده آن، مقدار پول و یا کالا را به عنوان ذخیره ارزش تعیین می نماید. اگر پیش بینی شود که قیمت ها در حال افزایش هستند، کالا به صورت ذخیره ارزش به کار گرفته می شود و بالعکس اگر قیمت ها در حال کاهش باشند میل به نگهداری پول به عنوان وسیله ذخیره ارزش افزایش می یابد. تصمیم افراد در این مورد می تواند بر سرعت گردش پول در جامعه، قدرت خرید، درآمد، قیمت، اشتغال، محصول و غیره اثر بگذارد.
تفاوت
تفاوت پول و سایر کالاها برای ذخیره ارزش در این است که به رغم حفظ ارزش مبادله ای می تواند "ارزش" ذخیره نماید. ممکن است کالاهایی از قبیل زمین، خانه و دیگر دارایی ها حتی در شرایط تورمی بهتر از آن حفظ ذخیره ارزش نمایند، اما از قدرت "نقدینگی" در شرایط ضروری و خاصیت وسیله مبادله بودن برخوردار نمی باشند؛ بنابراین، پول با داشتن و حفظ ارزش مبادله ای، ذخیره ارزش نیز می کند چون ارزش مبادله ای در هر زمان همراه اش است فرد با ذخیره آن، یک ارزش مبادله ای خالص را ذخیره می کند. منافعی که با این کار عاید فرد می شود، عبارت است از اینکه اولاً، فرد از زیان های ذخیره ارزش مصرفی، مانند فاسد شدن، تلف شدن و یا استهلاک کالاها مصون می ماند ثانیاً، فرد نمی داند در آینده به چه چیزی نیاز پیدا خواهد کرد که همان را ذخیره نماید. اگر او کالایی را ذخیره کند، این کالا ارزش مبادله ای کلی همانند پول در مقابل همه کالاها را نخواهد داشت، ولی با ذخیره آن ارزش مبادله ای کلی را (که توانایی تبدیل شدن به هر کالایی را دارد) مالک خواهد شد. البته ممکن است در مواد استثنایی فرد از نفس ذخیره کردن لذت ببرد، ولی باید توجه داشت در اینجا هم درواقع آن ارزش مبادله ای کلی نهفته است که توسط فرد مورد رغبت قرارگرفته و از آن لذت می برد.
مفهوم ذخیره ارزش و کنز
نکته شایان ذکر آنکه بین دو مفهوم «ذخیره ارزش بودن» و «کنز» تفاوت زیادی وجود دارد. مراد از ذخیره ارزش بودن این است که اگر کسی بخواهد ارزش مبادله ای را ذخیره و نگهداری کند، آن را به صورت پول نگه می دارد و در اسلام هیچ منعی در این زمینه وجود ندارد، اما کنز که در اسلام مورد نهی قرارگرفته، به معنای راکد نگه داشتن و خارج کردن آن از مبادله در حد بیش از نصاب و به مدت یک سال تمام است. در این مورد نیز اولاً، راکد نگه داشتن پول غیر از طلا و نقره ازنظر فقهای شیعه مشمول زکات نمی شود؛ ثانیاً، راکد نگه داشتن پول و طلا و نقره به مقدار کمتر از حدنصاب نیز آن را مشمول زکات نمی سازد؛ ثالثاً، خارج ساختن از گردش مبادلات حتی اگر بیش از حدنصاب باشد امری جایز است و تنها زکات آن باید پرداخت شود؛ بنابراین، ذخیره ارزش بودن، غیر از کنز کردن و راکد نگه داشتن آن است. علاوه بر این، راکد نگه داشتن هم به طور مطلق، امری غیرمجاز نیست، در این صورت حتی اگر پذیرفته شود که لازمه ذخیره ارزش بودن، کنز کردن است، نمی توان گفت در اقتصاد اسلامی، پول این وظیفه را ندارد.
هم زمان با معرفی پول به جامعه انتظار می رفت که وسیله مبادله، واحد سنجش ارزش و وسیله ذخیره ارزش شود. این سه خصلت یا مشخصه، همراه با آن بوده و تنها با این سه خصلت می توان آن را شناخت.
|
|
|
|
| نماد اعتماد الکترونیک | نشان ملی ثبت | گواهی شامد ارشاد |
© کلیه حقوق مادی و معنوی این وب سایت متعلق به داده پردازان هومان پویان می باشد.
