کرونا در بدترین ماه ها گریبان اقتصادمان را گرفت

قبل از بیماری کرونا در بودجه 195 هزار میلیارد تومان درآمدهای مالیاتی پیش بینی شده بود؛ تقریبا حدود نیمی از این درآمدهای مالیاتی 195 هزار میلیارد تومانی مربوط به حوزه مالیات بر ارزش افزوده است. از این رقم 20 هزار میلیارد تومان آن هم مربوط به مالیات بر واردات و مابقی هم مربوط به سایر پایه های مالیاتی مانند مالیات بر فعالیت صنوف و حقوق و دستمزد است. پیش از این در وصول این درآمدهای مالیاتی تقریبا رشد بالایی هم نسبت به سال قبل از آن رخ داده بود، اما همه اینها مربوط به قبل از شروع بیماری کرونا بود.

واقعیت این است که کرونا در بدترین ماه های سال به لحاظ اقتصادی گریبان ایران را گرفت چرا که بیشترین گردش مالی در اقتصاد ایران به دلیل فعالیت بالای صنوف در بازار در ماه های اسفند، فروردین و حتی اردیبهشت جریان پیدا می کند. همین مساله به راحتی درآمدهای مالی کشور را تحت تأثیر قرار داده است.

از طرف دیگر در چنین شرایطی قدرت خرید مردم هم به شدت کاهش پیدا کرده، ضمن اینکه دولت چند سالی است که سیاست های پولی انقباضی را در پیش گرفته است که همین مساله باعث کاهش سطح تقاضای مصرفی در جامعه شده است. همچنین سطح تقاضای مصرفی در اقتصاد پایین آمده که این مساله باعث می شود تا در نهایت سطح مصرف جامعه پایین بیاید. در چنین اوضاعی درآمدهای حاصل از مالیات بر ارزش افزوده به طور محسوسی کاهش پیدا خواهد کرد. بعد از رخداد این اتفاقات، در حوزه ای دیگر بنگاه های تولیدی به حالت نیمه فعال در می آیند که همین مساله روی مالیات بر صنوف، مالیات بر سود و مالیات بر حقوق و دستمزد تأثیر منفی خواهد گذاشت.

در مجموع در سه ماهه اول سال 1399 درآمدهای مالیاتی نسبت به هدفگذاری های پیشین کاهش پیدا کرده است. در چنین اوضاعی چند سناریو می توان طراحی کرد: اگر بتوانیم از فصل تابستان به بعد این بیماری را مهار کنیم حدود 30 تا 40 هزار میلیارد تومان درآمدهای مالیاتی ما در عمل با آن چیزی که در بودجه پیش بینی شده بود شکاف درآمدی خواهد داشت. به عبارتی از کل درآمدهای مالیاتی تعیین شده حدود 30 تا 40 هزار میلیارد تومان آن حاصل نخواهد شد. اما اگر نتوانیم سیاست های تحریک تقاضا را با موفقیت انجام دهیم و تا پایان تابستان نیز این درآمدها محقق نشود؛ قدرت خرید مردم همچنان کاهش پیدا خواهد کرد و طبیعی است که درآمدهای مالیاتی هم مطابق با بودجه پیش بینی شده محقق نخواهد شد. سناریو دیگر این است که از فصل تابستان به بعد همه چیز به روال عادی خود برگردد و دولت به سیاست های حمایتی و تسهیلاتی خود از دهک های پایین درآمدی ادامه دهد. در چنین شرایطی تقاضای مصرفی مردم بالا می رود و آنها می توانند همچنان به خرید خود ادامه دهند. طبیعی است که در این صورت درآمدهای مالیاتی افزایش پیدا خواهد کرد.

در سناریوی دیگر اگر نتوانیم بیماری را تا پایان تابستان مهار کنیم و قدرت خرید مردم همچنان پایین بماند، فروش بنگاه ها کاهش پیدا خواهد کرد و آنگاه درآمدهای مالیاتی بیشتر از 30 تا 40 هزار میلیارد تومان کاهش پیدا خواهد کرد. واقعیت این است که دو مرجع اصلی تامین درآمدهای مالیاتی وجود دارد که یکی از آنها درآمدهای حاصل از مالیات ارزش افزوده و دیگری مالیات بر صنوف و مشاغل و سود ناشی از فعالیت آنها است؛ کرونا بر هر دوی این درآمدها تأثیر منفی گذاشته است. حدود 70 درصد از بنگاه های تولیدی و صنوف اقتصادی تحت تأثیر این بیماری قرار گرفته و چه بسا با تعطیلی یا فشار خیلی شدید مواجه شده اند، در مقابل نیز حدود 30 درصد از بنگاه های تولیدی در کشور در شرایط کرونایی رونق گرفته اند؛ برای مثال بنگاه های تولیدی که در حوزه تجهیزات پزشکی و وسایل بهداشتی، تولیدکنندگان مواد غذایی، دارو و حتی کسب و کارهای دیجیتالی بنگاه هایی هستند که در جریان کرونا رونق پیدا کردند.

دولت از این فرصت می تواند برای توسعه اقتصاد دیجیتال و عبور از فضای سنتی اقتصاد استفاده کند. همین کسب و کارهای دیجیتال در حال حاضر سهم بالایی را در اقتصاد جهانی به خود اختصاص داده اند که در ایران نیز می توانیم از این ظرفیت استفاده کنیم. از طرف دیگر می توانیم از طرفیت های بالقوه ای که در حوزه تولید دارو و تجهیزات پزشکی و بهداشتی و حتی توسعه صنایع تکمیلی در حوزه مواد غذایی استفاده کنیم تا صادرات خود را به کشورهای پیرامونی توسعه دهیم و چه بسا ارزآوری بیشتری داشته باشیم.

وحید شقاقی شهری
اقتصاددان و عضو هیات علمی دانشگاه خوارزمی