رقابت بر سر ساخت واکسن ویروس کرونا؛ آیا تست های انسانی اخلاقی است؟

دوره های معمول تست واکسن بسیار طولانی هستند. دانشمندان واکسن ها را روی هزاران نفر آزمایش می کنند و پس از آن، ماه ها به دنبال تحلیل نتایج می روند. با این حال در دورانی که با پاندمی ویروس کرونا دست و پنجه نرم می کنیم، بسیاری از دانشمندان عقیده دارند روش های فعلی کند بوده و برای این که کارایی یک واکسن را تست کنیم، باید تعمدا افراد سالم را آلوده کنیم. اما آیا این روش اخلاقی است؟

اکنون که منتظریم واکسن ویروس کرونا تولید شود، به احتمال زیاد در قرنطینه به سر می بریم و برای خرید اقلام ضروری نیز از قوانین فاصله گیری اجتماعی پیروی می کنیم. شاید این وضع تا زمان توسعه واکسن بیماری کووید-19 ادامه داشته باشد. در نتیجه واکسن بهترین راه حل خروج از این شرایط طاقت فرساست؛ راه حلی سخت و طولانی. البته پیش از این نیز از روش های اضطراری استفاده شده بود.

ویروس کرونا

در دهه 1950 که فلج اطفال مشغول قربانی گرفتن بود، جوناس سالک وظیفه توسعه واکسن را بر عهده گرفت که به گفته بسیاری یکی از سریع ترین روش های تولید واکسن را ارائه داد. او توانست در عرض 6 سال (1949 تا 1955) واکسن را از میز آزمایشگاه به دست مردم برساند. البته اجازه دهید باهم روراست باشیم. این احتمال وجود دارد که هیچ وقت ما موفق به ساختن واکسن ویروس کرونا نمی شویم. اما اگر بخواهیم خوشبینانه به روند توسعه آن بنگریم، باید عددی بین 12 الی 18 ماه را انتخاب کنیم.

می دانیم که در حال حاضر 70 نوع واکسن مختلف برای از بین بردن ویروس کرنا در دست ساخت است که 3 واکسن در حال سپری کردن فاز اول آزمایشات انسانی خود هستند. اجازه دهید با هم نگاهی به روند آزمایش یک واکسن بیندازیم تا بیشتر با چالش های آن آشنا شویم.

روند آزمایش واکسن

به صورت کلی می دانیم تولید یک واکسن سال ها طول می کشد. پس از این که واکسن معرفی شد، آزمایش های حیوانی باید صورت گیرد و پس از آن است که با 3 فاز تست انسانی روبرو می شویم. تنها در صورت مثبت بودن نتایج به دست آمده از تمامی این 3 فاز است که می توان واکسن را به تولید انبوه رساند و به سراسر دنیا ارسال کرد.

فاز اول: آزمایش با هدف بررسی ایمنی واکسن صورت می گیرد و تعداد افراد شرکت کننده در این مرحله نیز بسیار کم هستند. در کنار وارد کردن یک ماده غریبه به بدن انسان برای اولین بار، محققین باید آن ها را برای مدتی تحت نظر داشته باشند تا ایده ای کلی از رفتار و کارایی واکسن به دست بیاورند.
فاز دوم: در این مرحله، هدف آزمایش افراد بیشتر است. طی این مرحله است که مشخص می شود بهترین دوز برای تزریق به بدن انسان چقدر خواهد بود. در نهایت پروتکل های کلی اجرایی تعیین می شود. البته بار دیگر کارایی این واکسن با بررسی واکنش سیستم ایمنی هر شخص به آن سنجیده می شود.
فاز سوم: در این مرحله تعداد افراد به بیشترین میزان خود می رسد و هزاران داوطلب برای دریافت واکسن انتخاب شده و بین دو گروه دریافت واکسن و دریافت دارونما تقسیم بندی می شوند. به صورت کلی این مرحله به تنهایی می تواند بین 6 الی 12 ماه طول بکشد.
دلیل طولانی شدن فاز سوم، نظارت بر گروه زیادی از افراد در معرض آلودگی ویروس هدف است. محققین پس از تزریق واکسن به هر شخص، باید آن ها را برای مدت طولانی زیر نظر داشته باشند. معمولا این افراد از منطقه هایی با درصد آلودگی بالا انتخاب می شوند تا حداکثر کارایی واکسن به چالش کشیده شود. پس از مدتی محققین به بررسی و تحلیل نتایج بین دو گروه (دریافت کنندگان واکسن و دارونما) می پردازند تا تأثیر نهایی واکسن در دنیا واقعی ارزیابی شود.

به همین دلیل است که فاز سوم توسعه یک واکسن معمولا بیشترین چالش را پیش روی محققین می گذارد. از آن جایی که تست کارایی واکسن با تزریق آن به یک فرد سالم غیر اخلاقی تلقی می شود، چگونه می توان فرایند تولید و آزمایش درست و ایمن واکسن در دوران پاندمی را تسریع کرد؟ پاسخ این سوال در روش «مطالعات چالش انسانی» نهفته است.

مطالعات چالش انسانی

پیتر اسمیت یکی از واکسینولوژیست های است که قصد دارد به فرایند توسعه واکسن ویروس کرونا سرعت ببخشد. او و جمعی دیگر از همکارانش اخیرا مقاله ای منتشر کرده اند که از تأثیر به سزای روش «مطالعات چالش انسانی» در کوتاه کردن زمان فاز سوم آزمایش ها خبر می دهد. اسمیت این روش را اینگونه توصیف می کند:

«در روش مطالعات چالش انسانی، داوطلبان یا دارونما را دریافت می کنند یا واکسن اصلی را و سپس در معرض آلودگی به ویروس قرار می گیرند تا کارایی واکسن سنجیده شود. پس از آن برای دو هفته آن ها را تحت نظر قرار می دهیم تا ببینیم آیا نرخ شیوع کووید-19 در افراد واکسینه شده، از افرادی که دارونما را دریافت کرده اند، کمتر است یا نه. در نتیجه ارزیابی ثمربخشی واکسن می تواند طی چند هفته صورت گیرد.»

اسمیت و همکاران برای پوشاندن جامه عمل به روش مطالعات چالش انسانی، آزمایشی را طراحی کرده اند که طی آن ریسک خالص واکسینه کردن داوطلبان به حداقل می رسد. گروهی که آن ها برای این آزمایش ها در نظر می گیرند، افرادی در بازه سنی 20 الی 45 سال و ساکن مناطقی با حداکثر میزان انتقال هستند. فرض بر این است که آن ها در حال حاضر هم در معرض ویروس قرار گرفته اند، در نتیجه اگر آن ها در محیط امن و ایزوله آلوده شوند، حفاظت از آن ها نسبت به زمانی که به صورت طبیعی بیمار شوند، ساده تر است.

در ادامه این مقاله آمده است:

«هر داوطلبی که آلودگی او به بیماری کووید-19 تایید شود، در ابتدای صف درمان قرار گرفته و به کمک تجهیزات کمیاب و بهترین خدمات درمانی، مداوا می شود. در ضمن تمامی شرکت کنندکان، چه در حین بیماری و چه پس از آن، در محیط های ایزوله با بهترین شرایط اقامت خواهند داشت.»

یکی از نویسندگان این مقاله عقیده دارد مطالعات چالش انسانی، روشی بسیار سریع بوده و نسبت به قوانین فاصله گذاری اجتماعی نیز مناسب تر است. او معتقد است با واکسینه کردن شخص و فرستادن او به دنیایی که مردمانش از هم فاصله می گیرند، نمی توان به سادگی اثربخشی یک واکسن را سنجید. او علت این کار را اینگونه توصیف می کند:

«بسیاری از مردم در این دوران محتاط تر شده و با خود قرنطینگی، باعث می شوند تا بررسی نتایج به دست آمده از واکسیناسیون طولانی شود. با این حال اگر به جای این کار تمامی شرکت کنندکان را به پادتن آلوده کنیم، نه تنها با افراد کمتری سر و کار داریم، بلکه از آن مهم تر زمان کمتری را باید صبر کرده تا نتایج را بررسی کنیم.»

موافقین و مخالفین

بین جامعه محققین اختلاف نظری مبنی بر استفاده از روش مطالعات چالش انسانی برای توسعه واکسن ویروس کرونا وجود دارد. ایمن شناسی به نام متیو مِمولی که پیشتر این روش را برای واکسن آنفلوآنزا انجام داده بود می گوید «اطلاعات کمی از ویروس کرونا در دسترس است تا ما را مجاب به انجام مطالعات چالش انسانی کند». شکی نیست که جوان ترها معمولا آسیب کمتری از این ویروس می بینند و نیاز آن ها به مراقبت های پزشکی کمتر است، ولی همچنان رفتار این ویروس عملا مشخص نیست.

او می گوید:

«اگر واقعا می خواهید تعمدا به بدن کسی ویروس وارد کنید، باید به خوبی آن ویروس را شناخته باشید تا از خطرات احتمالی آن آگاه غافلگیر نشوید.»

یکی از متخصصین بیولوژی دانشگاه «Northwestern» در رابطه با رعایت اخلاق در روش مطالعات چالش انسانی پیشنهاد خوبی دارد. او عقیده دارد برای این که اثربخشی این روش از خطرات آن بیشتر شود، همکاری بین المللی منحصر به فردی باید صورت گیرد که طی آن دانشمندان داده های آزمایشات پزشکی را با هم به اشتراک بگذارند و همگی از یک پروتکل اجرایی پیروی کنند:

«ما همه به دنبال یک معجزه هستیم و به سادگی می توانیم مطالعات چالش را ببینیم و امیدوار و هیجان زده شویم، ولی قطعات زیادی باید کنار یکدیگر قرار گیرند تا این اتفاق به درستی رخ بدهند.»

به نظر می رسد بسیاری از مردم بدون در نظر گرفتن ریسک این کار، علاقه دارند برای آزمایش های واکسن احتمالی ویروس کرونا داوطلب شوند تا زودتر به نتیجه مطلوب برسیم. اخیرا تیمی از محققین وب سایتی را تحت نام «یک روز زودتر» راه اندازی کرده اند که از آزمایش واکسن روی انسان ها حمایت می کند. داوطلبان می توانند در این وب سایت ثبت نام و در توسعه واکسن ویروس کرونا نقش خود را ایفا کنند. تاکنون 1200 نفر از 44 کشور مختلف در این وب سایت ثبت نام کرده اند. باید دید آیا در نهایت می توان از شر این ویروس ملعون خلاص شد یا نه.
به قلم کورش چایچی