مطالعه عددی تاریخ، تصویری متفاوت به ما می دهد؟

رابرت فوگل با روش مطالعه عددی، برده داری را به عنوان نظامی سودآور معرفی کرد.

رابرت فوگل در اول ژولای 1926 در خانواده ای اوکراینی اما در نیویورک آمریکا به دنیا آمد. او که به علوم طبیعی علاقه داشت، به مرور زمان با علاقه پیدا کردن به اقتصاد وارد دانشگاه کورنل شد و در رشته های تاریخ و اقتصاد فارغ التحصیل شد. سپس به دانشگاه کلمبیا رفت و مدرک کارشناسی ارشد خود را گرفت و برای دکتری به دانشگاه جان هاپکینز رفت. کمیت سازی در مطالعه تاریخی باعث شد که فوگل در 1993 موفق به اخذ نوبل اقتصاد شود. او نهایتا در سال 2013 درگذشت و در همان شهر نیویورک آمریکا هم به خاک سپرده شد.

رابرت فوگل را همه به عنوان یک اقتصاددان برجسته میشناسند که در 1993 همراه با داگلاس نورث نوبل اقتصاد را برد، اما او یک دانشمند و تاریخدان بسیار برجسته هم بود. دلیل اصلی مشهور شدن فوگل، استفاده او از روش ّ های کمی برای تحلیل تاریخ است که به طرز جنجال برانگیزی به نظراتی نسبتا عجیب درباره اقتصاد برده داری هم منجر شد.

فوگل اندیشمندی برجسته و شجاع بود که خود را متفکری مستقل میدانست و سعی نمی کرد که نظراتش را پشت برخی از هنجارها یا تعارفات مرسوم پنهان کند و هنگام ابراز عقیده، به کمترین چیزی که فکر می کرد عواقب نظراتش بود. چندوجهی بودن گستره پژوهشهای فوگل باعث شد که رابرت مارگو، استاد اقتصاد دانشگاه بوستون، او را »اولین اندیشمند بین رشته ای« به معنای حقیقی کلمه قلمداد کند. فوگل که در اصل یک تاریخدان اقتصادی بود، پژوهشهایی گسترده در زمینه های گوناگون مانند جمعیت شناسی، فیزیولوژی، جامعه شناسی خانواده، تغذیه و دیگر حوزه ها انجام داد.

در علم تاریخ، کلیومتریک به روشی میگویند که از آن به منظور تفسیر تاریخ اقتصادی استفاده می شود. این روش مبتنی بر تحلیل آماری داده های عددی بزرگ مقیاس است که از جمعیت گرفته تا نرخ مرگ و میر را شامل می شوند. فوگل در سال 1964، اثری را منتشر کرد که در آن برای اولین بار از کلیومتریک به صورتی گسترده و عمده استفاده کرده بود. این اثر »خط آهن و رشد اقتصادی آمریکا« نام دارد. فوگل توانست در این اثر سهم خط آهن در رشد اقتصادی آمریکای قرن نوزدهم را ّکمی کند. هم روش و هم نحوه استدلال او در این کتاب، چهره در چهره روشهای تحلیل تاریخی مرسومی قرار میگرفت که تا آن زمان رایج بودند و از استدلال های غیر عددی استفاده می کردند. فوگل میگفت که بر خالف این شکل از استدلال های تاریخی باید نشان داد که خط آهن را نمی توان از اقتصاد آمریکا جدا کرد.

فوگل با بررسی حمل و نقل کالاهای کشاورزی، اقتصاد 1890 را با یک اقتصاد 1890 فرضی مقایسه کرد که در آن زیرساختهای حمل و نقل محدود به راههای آبی طبیعی و ارابه باری است. با این مقایسه، فوگل توانست نشان دهد که نبودن خط آهن هزینه حمل و نقل را به شدت افزایش میداده و کالاها از مزارع به بازارهای اولیه با قیمت بیشتری میرسیدند. همین مسئله محل جغرافیایی تولیدات کشاورزی را تغییر می دهد. با اینکه در صورت نبود خط آهن این هزینه ها به شدت افزایش پیدا می کرده اند، هزینه بسیار کمی از پس اندازهای اجتماعی صرف ساخت راه آهن در سال 1890 شده که در واقع برابر با 2.7 درصد از تولید ناخالص ملی آن سال بوده. البته فوگل نتیجه گرفت که علیرغم تأثیر گسترده راه آهن، به دلیل وجود بدیل هایی دیگر، نمی توان این پدیده را ضروری اقتصاد آمریکا در آن زمان دانست و همین مسئله نتایج بسیار گسترده ای را به همراه آورد که در دهه 60 میلادی توجه بسیاری از افراد را به کلیومتریک جلب کرد.

برده داری روی کاغذ
برجسته ترین و جنجال برانگیزترین اثر فوگل »زمانی بر صلیب« نام دارد که در سال 1974 در دو جلد منتشر شد. این کتاب که در همکاری با استنلی انگرمن نوشته شده استّ به مطالعه کمی برده داری در آمریکا می پردازد. فوگل و انگرمن در این کتاب گفته اند که نظام برده داری به این دلیل برای برده داران سودآور بوده که آنها می توانستند تولیدات کشاورزی خود را به شکلی عقلانی« سازماندهی کنند و سود خود را به حداکثر برسانند. به دلیل مسائل مربوط به اقتصادهای تولید ویژه یا همان اقتصاد مربوط به مقیاس، بنابر استدلال فوگل و انگرمن، مزارع مملو از برده در جنوب ایالات متحده بهره وری بسیار بالاتری نسبت به مزارع شمالی داشتند. دلالت های این مطالعه و نتیجه گیری این بود که برده داری در جنوب آمریکا به خودی خود و به سرعت محو نخواهد شد، زیرا مثالهای تاریخی در روم باستان هم داشته و از آن مهم تر، علیرغم ماهیت استثمارگر خود، به شدت سودآور و بهره ور برای برده داران بوده است.

بسیاری از منتقدان این کتاب فوگل را مدافع برده داری قلمداد کردند که البته ادعای صحیحی نبود. در واقع فوگل از منظر اخلاقی با برده داری مخالف بود و به آن اعتراض داشت، اما بر خلاف نظر برخی از تاریخدانان قبلی مانند اولریش فیلیپس، این نظام ناکارآمد و زیانده هم نبود، بلکه بر عکس برای خود برده داران کارایی و سود بسیار زیادی داشت.