سیاست های مولد فقر

عده ای سیاست های کنونی را برای کمک به طبقات نیازمند ضروری می دانند. به عنوان نمونه می شود به ارز دولتی و یارانه پنهان و نظایر آن اشاره کرد. طرفداران این سیاست ها خیلی اوقات به تبعات منفی و هزینه ای که بر مردم تحمیل می شود معترفند، اما در عین حال بر این باورند که آزادسازی اقتصادی به ضرر محرومان تمام خواهد شد. پس با اصلاحات و آزادسازی مخالفت ورزیده و ادامه روال کنونی را توصیه می کنند.

چنین ادعاهایی معمولا از سر بی اطلاعی است. مستندات راجع به هزینه و فایده این سیاست ها در کشور آنقدر فراوان است که جایی برای اما و اگر باقی نمی گذارد. پس از چند دهه اجرا، شکست این قبیل سیاست ها کاملا مشهود است. در 30 سال گذشته در دنیا فقر با چنان سرعتی ریشه کن شده که در تاریخ بشر بی سابقه بوده است. سهم ایران از این پیشرفت بزرگ بسیار ناچیز است. اگر مسیر کنونی صحیح بود باید تاکنون به میوه می نشست. 20 سال پیش عده ای از عقلا علیه این سیاست ها گفتند و نوشتند اما کسی توجه نکرد. نتیجه اش را امروز ملاحظه می کنیم. امروز هم اگر اراده ای برای تغییر شکل نگیرد و همین سیاست ها ادامه پیدا کند، در آینده هم اوضاع بهتر نخواهد شد. اما تفاوتی عمده میان 40 سال پیش و 20 سال پیش و امروز و فردا وجود دارد که باعث می شود در آینده، ادامه سیاست های کنونی ممکن نباشد. واژگونی هرم جمعیتی، آشکار شدن بدهی های پنهان و کاهش درآمدهای نفتی. جمعیت ایران در حال پیر شدن است.دولت تعهدات فزاینده ای را در قبال این جمعیت پذیرفته که با هیچ چرتکه ای در آینده قابل تامین و پرداخت نخواهد بود. درآمدهای نفتی هم امروز به واسطه تحریم ها کاهش چشمگیری پیدا کرده اما قرار نیست در آینده دوباره به روزگار نفت 120 دلاری بازگردیم. هم سیاست نفتی ایالات متحده تغییر کرده و هم فناوری های نوین، قیمت نفت را در آینده به تعادل خواهد رساند. به این دلیل و بسیاری دلایل دیگر، فارغ از تحریم ها نمی شود همه مشکلات آتی را با دلار نفتی حل کرد. ممکن است عده ای این تحلیل را قبول داشته باشند اما دغدغه محرومان را مطرح کنند. برای محرومان چه کاری می توانیم انجام دهیم؟

سیاست های فقرآفرین
مهم ترین کار این است که بر تعداد محرومان نیفزاییم. سیاست های کنونی طبقه متوسط را هم به زیر خط فقر رانده است. هرچند عده انگشت شماری که بعضا اسم فامیل و نام شرکت شان هم در رسانه ها منعکس شد از پول پاشی های دولتی بهره مند و بیش از پیش ثروتمند شدند اما عموم مردم ایرانبازنده سیاست های کنونی بوده اند و هر روز فقیرتر شده اند. با سنجه های مختلفی می توان این ادعا را ثابت کرد؛ قدرت خرید مردم را ببینیم. تورم را ببینیم. افزایش قیمت ها را ببینیم و آن را با افزایش درآمد مردم مقایسه کنیم. سهولت کسب و کار و موانع و مقرراتی که بر سر راه کاسبی و تجارت آزادوضع شده را ببینیم و آن را با سایر نقاط دنیا مقایسه کنیم. هرچه خلق ارزش در کشور دشوارتر و هرچه بر کثرت محرومان افزوده شود، رسیدگی و کمک به آنها سخت تر می شود. با نرخ کنونی در آینده نه چندان دوری انجام این فریضه مهم غیرممکن خواهد شد. سیاست های کنونی فقر می زایند. پس ادامه آنها به ضرر محرومان تمام خواهد شد.

حقوق و وظایف
باید سهم مردم ایران از ثروت ملی را از سیاست های حمایتی برای طبقات محروم جدا کنیم. اینکه می خواهیم به مردم سهمی پرداخت کنیم یا نه، موضوع مفصلی است که طرح آن در این مجال نمی گنجد. بحث بر سر این است که این دو مقوله را نباید با یکدیگر اشتباه گرفت. سیاست های حمایتی نمی تواند همه مردم ایران را پوشش دهد. این سیاست ها که در ادبیات اقتصادی به تور ایمنی معروف است بناست نیازهای اولیه شهروندان گرفتار را فراهم آورد لذا هم خدمات ارائه شده محدود هستند و هم دریافت کنندگان این خدمات را عده به خصوص و محدودی تشکیل می دهند. در نقطه مقابل، توزیع سهم از دارایی ملی قرار است همه مردم ایران را شامل شود و فقیر و غنی نمی شناسد. این امرمساله ای مهم و قابل تامل است که باید در جای خود بررسی شود و نهایتا به تصمیمی برسد. گزینه سومی در کار نیست. اینکه دولت موظف است در تامین خودرو و لوازم آرایش و بذر گل و البسه و گوشی موبایل دخالت داشته باشد، نه در فلسفه سیاسی مبنا دارد و نه از توجیه اقتصادی برخوردار است. صرفا غلط مصطلحی است که گرفتاری های فراوانی برای مردم و دست اندرکاران دولتی ایجاد کرده است.

آزادسازی
واقعیت آن است که تنها بازنده آزادسازی، همان گروه های ذی نفع انگشت شماری هستند که منافع متمرکز دارند و می توانند سیاستمدار را به حمایت از خود مجاب کنند. مردم از همه طبقات، محروم و متوسط و ثروتمند، جملگی از آزادسازی بهره مند خواهند شد. نخستین قدم آزادسازی، خروج دولت از قیمت گذاری دستوری است. رسمی منسوخ و منتسب به عهد عتیق که در اقتصاد مدرن جایی ندارد. قدم دوم، برداشتن تعرفه های گمرکی است. ایران یکی از بالاترین تعرفه های گمرکی در دنیای امروز را دارد. در نتیجه اش همه کالاها گران تر از آنچه باید، به دست مردم می رسد.

با عقل اگر بسنجیم، گران شدن کالا برای همه مردم ایران نفعی به حال طبقه محروم ندارد و همان طور که ملاحظه می کنیم برپایی تعرفه های بی شمار باعث نشده محرومان وضع بهتری پیدا کنند. عده ای خواهند گفت که برداشتن این تعرفه ها به ضرر تولید تمام خواهد شد. پاسخ این افراد در تمام کلاس های مقدماتی اقتصاد هرساله در تمام دنیا، ازجمله ایران، برای دانشجویان جوان تکرار می شود. مزیت نسبی صنایع ما وقتی معلوم خواهد شد که تعرفه ها برداشته شده و منابع و نیروها در نتیجه سیگنال های به دست آمده سمت بگیرند. به عبارت دیگر، اولا کدام تولید؟ و ثانیا خیر، و ثالثا این همه بحران برپا کرده ایم تا جلوی به وجود آمدن مشکلی را بگیریم که در اقتصاد مدرن هیچ بنیان نظری ندارد. نشان اینکه کاهش فقر در دنیا و خلق ثروت در سی سال گذشته از جمله نتیجه برداشتن تعرفه ها و برپایی سازمان تجارت جهانی و دیگر معاهدات بین المللی بود. برداشتن محدودیت های دولتی دو سه نفر را متضرر و ده ها میلیون نفر را منتفع خواهد کرد.

تور ایمنی
لازم است در کشور یک تور ایمنی برپا کنیم که از محرومان و گرفتاران دستگیری شود. خدمات این تور باید به تامین هزینه نیازهای اساسی محدود شود. با محدود گرفتن تور ایمنی، پیاده سازی و اجرای آن ممکن خواهد شد. نکته مهم آن است که دولت نباید در تولید و توزیع کالاهای خصوصی دخالتی داشته باشد، بلکه فقط می تواند به عنوان واسطه، منابع عمومی را جمع آوری کرده و بین نیازمندان توزیع کند. پس تور ایمنی نقدی یا اعتباری است، نه کالایی. دریافت کنندگان مزایای تور ایمنی خود تصمیم خواهند گرفت که این منابع را به بهترین نحو برای برطرف کردن نیازهای خود مصرف کنند.

تکلیف دولت
مشکل اساسی اقتصاد ایران منفی بودن دخل و خرج دولت است. عده ای پیگیر هستند که وسط گرداب رکودتورمی کنونی، درآمدهای دولت را افزایش دهند. اما این رویکرد وضع را بدتر خواهد کرد. دولت باید دست از پول پاشی بردارد. بزرگ ترین قدمی که می تواند برای مردم ایران (اعم از غنی و فقر) برداشته شود این است که تکلیف ماجراجویی های تعهدآور دولت معلوم شود. بانک ها و صندوق های بازنشستگی هرساله در حال مکیدن مقادیر عظیمی از منابع کشور هستند. فساد و اعوجاج انگیزه هایی که در عملکرد مسوولان بانک ها و صندوق ها ایجاد شده و تورم و بدهی فزاینده، جملگی بر زندگی تک تک مردم ایران تأثیر گذاشته اند. اگر بخواهیم خدمتی کنیم باید جلوی این علت ها گرفته شود. با پرداخت ماهانه 40-50 هزار تومان چیزی عوض نخواهد شد و مشکلی را حل نکرده ایم. مشکل اصلی کشور وقتی حل خواهد شد که بانک ها و صندوق ها نتوانند برای مردم ایران بدهی ایجاد کنند.

نتیجه گیری
فقر وضعیت طبیعی بشر است و با اعانه حل نخواهد شد. برای ریشه کنی فقر باید ثروتی خلق شود. مردم به دنبال منفعت خویش سراغ خلق ثروت خواهند رفت به شرطی که دولت محدودیت های فلج کننده کنونی را از میان بردارد. مضافا سیاست های کنونی فقر می زایند و تا هزار سال دیگر هم آن را ریشه کن نخواهند کرد. مهم ترین گام برای ریشه کنی فقر این است که جلوی خلق بدهی و فقرآفرینی دولت را بگیریم.