سالروز ملی شدن بانک های ایران

تمام بانک های ایران در روز 18 خردادماه 1358 با تایید مصوبه دولت موقت در شورای انقلاب، ملی اعلام شدند. این قانون که به تصویب دولت موقت جمهوری اسلامی و به تایید شورای انقلاب رسید، با واکنش های متفاوتی مواجه شد. عزت الله سحابی که پس از علی اکبر معین فر به عنوان رئیس سازمان برنامه و بودجه در دولت مهندس بازرگان مشغول به کار شد، درباره موافقان و مخالفان ملی شدن بانک ها می گوید: «در هیات دولت روی این قانون بحث زیادی صورت گرفته بود. جناح چپ هیات دولت که مهندس معین فر، مهندس کتیرایی و مهندس طاهری از جمله آنها بودند، موافق ملی شدن بانک ها بودند.

در مقابل این گروه دکتر مولوی، رئیس کل بانک مرکزی با ملی کردن بانک ها مخالف بود. استدلال دکتر مولوی این بود که به جای آنکه از ابتدا بانک ها ملی شود، همچون صنایع در ابتدا دولت اداره کلیه بانک ها را اعم از خصوصی و دولتی بر عهده بگیرد و پس از حسابرسی تکلیف آنها را مشخص کند. دکتر مولوی که کار شناس باتجربه ای در امور اقتصادی و به ویژه بانک ها بود می دانست که تعدادی از بانک ها و به ویژه بانک های خصوصی ورشکست شده اند و معتقد بود پس از حسابرسی و مشخص شدن وضعیت مالی بانک ها، در صورت ورشکستگی، دیگر دولت تاوان و غرامتی پرداخت نخواهد کرد و صاحبان سهام تاوان آن را پرداخت خواهند کرد، ولی در هر صورت، دولت موقت و پس از آن شورای انقلاب، ملی کردن بانک ها را تصویب کردند. تصویب این لایحه با استقبال همه گروه های سیاسی مواجه شد و همه این اقدام شورای انقلاب را مورد تایید قرار دادند.»

پیام مهندس بازرگان درباره ملی شدن بانک ها
در پی اعلام ملی شدن بانک های ایران، مهندس مهدی بازرگان، نخست وزیر دولت موقت پیامی خطاب به ملت ایران صادر کرد. متن این پیام بدین شرح است:

«بسم الله الرحمن الرحیم

هموطنان عزیز از آنجایی که بانک های خصوصی وضع نامساعد زیان باری پیدا کرده بودند، دولت لازم دانست برای حفظ حقوق و سرمایه های ملی و به منظور تضمین پس اندازهای مردم و جلوگیری از اتلاف سپرده ها مدیریت کلیه بانک های خصوصی را بر عهده گیرد. به این وسیله به اطلاع عموم می رسانم که با تصویب شورای انقلاب اسلامی کلیه بانک های کشور از تاریخ 17خرداد ماه 1358 ملی اعلام گردید، به این ترتیب کلیه بانک ها در اختیار دولت و متعلق به ملت بوده، سپرده ها و پس انداز ها تضمین می شود. دولت موقت جمهوری اسلامی انتظار دارد بدهکاران بانک ها در ایفای تعهدات خود تسریع کنند و کارکنان بانک ها در حکم اجرای قانون همکاری لازم را بنمایند.

نظر به اینکه طبق ماده 2 قانون ملی شدن بانک ها تنها امضا مدیرانی که از طرف دولت معین می شوند دارای اعتبار قانونی خواهد بود روزهای شنبه 19 و یکشنبه 20 خرداد ماه جاری کلیه بانک ها تعطیل می شوند و از روز دوشنبه 21 خرداد فعالیت عادی خود را ان شاءالله بعون الله تعالی و به همت و همکاری مردم از سر می گیرند. امیدوارم به یمن روز با سعادت میلاد مظهر عدل و رحمت علی علیه السلام این عمل دولت موقت موجب بسط عدالت و برکت بشود.»

بازتاب های داخلی و خارجی ملی شدن بانک های ایران
اعلام تصمیم دولت بازرگان درباره ملی کردن بانک ها با واکنش های سریع و دامنه داری در محافل داخلی و بین المللی روبه رو شد و بسیاری از کار شناسان و خبرگزاری های دنیا این اقدام دولت را مورد تجزیه و تحلیل قرار دادند. از آن جمله مفسر خبرگزاری فرانسه بود که با خوش بینی بسیار درباره تصمیم دولت در مورد بانک ها اظهارنظر کرد و نوشت که این اقدام، اعتبار بانکی و اقتصادی ایران را در محافل بین المللی بالا برد.

همزمان خبرگزاری یونایتدپرس آمریکا نوشت که «بانک های خارجی در تهران از اقدام ملی کردن بانک ها تکان خوردند»، خبرگزاری تاس شوروی از اظهارنظر در این باره خودداری کرد. اما رادیو لندن ملی شدن بانک ها را به عنوان اقدامی که در نهایت به سود طبقه متوسط مردم ایران خواهد بود، ارزیابی کرد.

در داخل ایران هم مطبوعات مختلف به تحلیل دلایل و تبعات ملی کردن بانک ها توسط دولت موقت پرداختند و از آن جمله روزنامه کیهان در یادداشت روز 19 خرداد ماه نوشت: شاید بزرگ ترین گام انقلابی دولت موقت بازرگان ملی کردن بانک ها در ایران باشد. این اقدام هرچند متهورانه به نظر می آید، اجتناب ناپذیر بود. دیگر جای تردید نیست که دولت موقت سرانجام از قدرت بیکران خود که منبعث از مردم انقلابی است استفاده معقول و مشروع می کند و در جهت رفاه توده مردم و به حرکت درآوردن چرخ های اقتصادی و اعتلا و آبادانی مملکت گام بر می دارد.