انتظارات از کانال مالی

فریال مستوفی، رئیس کمیسیون بازار پول و سرمایه اتاق تهران، به راه اندازی یک کانال خاص نقل وانتقال مالی به عنوان تجربه ای جدید، ریسک بالای تجارت با ایران برای بنگاه های اروپایی که در بازار آمریکا حضور دارند و بلاتکلیف بودن برخی استانداردهای پذیرفته شده در دنیا را از چالش های پیش روی اینستکس می داند اما معتقد است برای افزایش کارایی این کانال، ایران باید به اتحادیه اروپا فشار بیشتری وارد کند.

چرا اینستکس هنوز به مرحله عملیاتی نرسیده است؟ ارزیابی ها نشان می دهد این مکانیزم نخستین باری است که در دنیا پیش بینی شده و تجربه مشابه قبلی در این زمینه تاکنون وجود نداشته است. بنابراین اجرایی کردن آن مستلزم جزئیاتی است که به سادگی میسر نیست و با چالش های اجرایی رو به رو خواهد بود. ایجاد سازوکار نوین مالی برای نقل و انتقالات پولی که با مکانیزم هایی پیش تر تعبیه شده است با اینستکس هیچ وجه اشتراک و تشابهی ندارد، زیرا پیچیدگی های خاص خود را دارد و در مرحله عملیاتی شدن چندان آسان نیست. با این وجود، اینستکس به رغم تمام چالش های آن، ظرفیت هایی دارد که در صورت حفظ فشار ایران بر اروپا می تواند مورد استفاده قرار بگیرد. برای مثال، ایران باید از اینستکس بخواهد تا برای تسهیل معاملاتی که در بستر اینستکس انجام خواهد پذیرفت، یک بانک اروپایی مشخص کند و یک خط اعتباری به اینستکس تخصیص یابد. همچنین باید لیست کالاهای قابل خرید در اینستکس بر اساس یک معیار کاملا روشن تدوین شود.

یکی دیگر از چالش های عملیاتی شدن اینستکس، پذیرفتن ریسک تجارت با ایران توسط شرکت های بزرگ اروپایی است که به دلیل ترس از جریمه های آمریکا یا از دست دادن بازار خود در آمریکا، صورت نمی پذیرد. بنابراین باید پذیرفت که مراودات اینستکس با ایران در سطح شرکت های کوچک و متوسط اروپایی که مراوده خاصی با آمریکا ندارند، انجام پذیر خواهد بود. موضوع دیگری که برای عملیاتی شدن اینستکس لازم است، تطبیق ایران با استانداردهای بین المللی است. بنابراین مصوب کردن FATF و پالرمو اقداماتی است که باید برای اجرای موثر اینستکس در نظر گرفته شود. حال این سوال مطرح است که تجار ایرانی از اینستکس چه انتظاراتی دارند؟ انتظارات به این گونه است که در زمینه هایی که آمریکا با اعمال تحریم راه را برای ایران مسدود کرده، زمینه ای برای جبران به وجود آید. توقع این است که از طریق این سازوکار، مراودات تجاری بین ایران و اتحادیه اروپا و مشخصا آنچه را که در برجام مورد توجه بوده و بخش مهمی از آن به خاطر تحریم های آمریکا تحت تأثیر قرار گرفته، عملیاتی شود.

اتحادیه اروپا خواهان این است که ایران در برجام بماند. از طرف دیگر باید به این موضوع توجه داشت که باقی ماندن ایران در برجام، تضمینی برای عملیاتی شدن اینستکس توسط اتحادیه اروپا در راستای تحقق کامل خواسته های ایران نیست. همان گونه که قبلا ذکر شد، شرکت های اروپایی که از طریق اینستکس با ایران مراوده خواهند داشت، شرکت های کوچکی خواهند بود که حتی این شرکت ها برای تجارت با ایران به حمایت دولت شان نیاز دارند و شرکت های بزرگ اروپایی نیز به دلیل حجم مبادلات گسترده با آمریکا و ترس از جریمه های آمریکا با ایران کار نخواهند کرد. بنابراین این سازو کار با انتظارات تجار ایرانی ایران فاصله قابل توجهی دارد و اینجاست که ایران باید براساس منافع خود عمل کرده و به درستی تصمیم گیری کند. باید توجه داشت که اینستکس به چند دلیل نمی تواند به اقتصاد ایران که درگیر چالش های جدی است، کمک چندانی کند. اول اینکه اینستکس کالاهایی که تحت تحریم آمریکا هستند را پوشش نمی دهد؛ نفت و فرآورده های نفتی که با اختلاف فاحش نسبت به سایر کالاها مهم ترین اقلام صادراتی ایران به اروپا محسوب بوده اند نیز اکنون در فهرست کالاهای تحریمی قرار دارند. بنابراین ایران باید پافشاری کند که اینستکس به جز اقلام بشردوستانه اقلام دیگر را نیز پوشش دهد و مکانیزمی باشد که امکان تجارت همه کالاهای مجاز طبق برجام فراهم شود و این انتظاری است که تجار ایرانی از اینستکس دارند.

در این بین بعضی معتقدند اینستکس مشابه سیاست نفت در برابر غذا است که در مورد عراق به انجام رسید. باید دید این ادعا تا چه حد درست است. اینستکس نفت در برابر غذا نیست، چون فعلا نفتی در آن فروخته نمی شود که پولش به غذا یا چیز دیگر تبدیل شود. اگر نفت و فرآورده های نفتی را از اینستکس حذف کنیم، این سازوکار مالی حتی در مقایسه با برنامه نفت در برابر غذا -که سازمان ملل در سال 1995 برای عراق راه اندازی کرد- نیز به مراتب محدودتر خواهد بود. بنابراین تحریم های فعلی را باید متفاوت از ماهیت برنامه «نفت در برابر غذا» دانست. ماهیت و هدف تحریم ها در آن زمان بسیار متفاوت از تحریم های امروزی است و تحریم های ثانویه آمریکا وسیله ای برای تحت فشار گذاشتن ایران برای پذیرفتن تعهدات کلان تری است و بنابراین مقایسه آن با سازوکار برنامه نفت در برابر غذا مقایسه درستی نیست. فلسفه ایجاد اینستکس، در ابتدا حمایت از مبادلات ایران و اتحادیه اروپا در مقابل تحریم های آمریکا بوده است.

اما با اعلام آمریکا مبنی بر اینکه مبادلات اینستکس صرفا می تواند اقلام بشردوستانه را شامل شود، این مکانیزم در حد انتظاراتی نیست که ایران داشته، بنابراین امیدواریم که در فازهای بعدی، این روند به سایر تبادلات تجاری از جمله نفت تعمیم یابد. آنچه به نظر می رسد این است که باید به اینستکس زمان داد و در روند پیش رو با واقع بینی بیشتر پیش رفت. با توجه با اینکه در فاز اولیه، مراودات صرفا به اقلام بشردوستانه اختصاص دارد، بنابراین نباید انتظار حجم مبادلاتی بالایی داشت و در این سطح، مراودات در حد میلیون دلار خواهد بود. در این بین می توان شرکت های کوچک و متوسط اروپایی را به استفاده از مکانیزم اینستکس ترغیب کرد. زیرا شرکت های کوچک اروپایی که حجم بالایی از مبادله را با آمریکا ندارند، از اینستکس برای تجارت با ایران استقبال می کنند، درحالی که شرکت های بزرگ به دلیل رابطه با آمریکا، برای تجارت با ایران ریسک نخواهند کرد. با فرصت دادن به طرف های اروپایی و ایجاد اعتماد می توان انتظار تعاملات مثبت داشت هر چند در این خصوص باید منافع بلندمدت ایران حفظ شود و این موضوع با مدیریت کارآمد بخش خصوصی به بهترین نحو هدایت شود.