اقتصاد بلاروس

بلاروس همسایه ایران نیست اما از آنجا که در منطقه اوراسیا قرار گرفته و مشارکت نزدیکی نیز با روسیه دارد، جزو کشورهایی است که می تواند در مدار همکاری تجاری با ایران قرار داشته باشد.

مناسبات نزدیک سیاسی و اقتصادی خود را بیش از هر کشور دیگری با روسیه حفظ کرده است و معاهدات زیادی نیز در همین راستا بین این دو کشور منعقد شده است. همچنین زبان روسی در بلاروس زبان رسمی است و 70 درصد از مردم روسی صحبت می کنند. البته زبان 23 درصد از مردم هم بلاروسی است.

اوضاع سیاسی:
مرزهای امروزی بلاروس در دوران جنگ جهانی دوم شکل گرفت. این بخش از اتحاد جماهیر شوروی سابق در سال های بین 1941 و 1944 در اشغال نازی ها بود و نزدیک به 2 میلیون نفر از جمعیتش را از دست داد. در سال 1944، ارتش سرخ شوروی توانست آلمان ها را از این منطقه بیرون براند و در پایان جنگ جهانی دوم، بخش زیادی از غرب منطقه ای که امروزه به عنوان بلاروس شناخته می شود - اما در گذشته بخشی از لهستان بود- جزو اتحاد شوروی سابق شد.

بلاروس در سال 1991 و به دنبال سقوط شوروی، استقلال خود را به دست آورد. اما در دهه های بعد، این کشور همچنان به شکل جدایی ناپذیری به روسیه وابسته ماند.

تنها چهره سیاسی که احتمالا از بلاروس آشنا به نظر برسد، الکساندر لوکاشنکو رئیس جمهور این کشور است که از سال 1994 بر سر قدرت است و یک نظام مرکزی را در کشور اداره می کند.

اوضاع اقتصادی:
بلاروس به عنوان بخشی از اتحاد جماهیر شوروی، پایه صنعتی توسعه یافته اما قدیمی شده ای داشت و همان را هم حفظ کرد. صنعت در بلاروس در حال حاضر وابسته به انرژی سوبسیددار وارداتی از روسیه و نیز دسترسی به بازار روسیه قلمداد می شود. البته این کشور پایه کشاورزی گسترده ای نیز دارد که به یارانه های دولتی وابسته است.

در فاصله سال های 1991 تا 1994، اصلاحات گسترده سرمایه داری در بلاروس صورت گرفت و خصوصی سازی بنگاه های دولتی کوچک و برخی کسب و کارهای بخش خدمات مورد توجه قرار گرفت. همچنین کارآفرینی گسترش یافت و مالکیت خصوصی بالا رفت. اما پس از این دوره، توسعه اقتصادی بلاروس کند شد.

در حال حاضر حدود 80 درصد از صنعت بلاروس در اختیار دولت است و سرمایه گذاری خارجی به کندی صورت می گیرد. برخی از موارد خصوصی سازی که بعد از استقلال بلاروس صورت گرفته بود، حالا دوباره در اختیار دولت قرار گرفته است. بانک های دولتی بلاروس نیز 75 درصد از کل بخش بانکی را تشکیل می دهند.

در اواسط دهه 2000 دوباره بازده اقتصادی بلاروس بهبود پیدا کرد و علتش هم افزایش قیمت نفت بود. ذخایر نفت خام بلاروس زیاد نیست اما میزان واردات نفت خام و گاز طبیعی از روسیه - آن هم به قیمتی کاملا پایین تر از بازارهای جهانی- به سود بلاروس تمام شد. بلاروس در واقع نفت خام روسیه را تصفیه و آن را به قیمت بازارهای جهانی صادر می کرد و از این بابت درآمد خوبی داشت.

در اواخر سال 2006 بود که روسیه شروع به کاهش یا تغییر یارانه های خود روی صادرات نفت و گاز به بلاروس کرد. از آن زمان تاکنون، روسیه و بلاروس بارها اختلافاتی جدی درباب میزان و قیمت انرژی ارسالی از سمت روسیه داشته اند. حتی زمانی در سال 2010 فرارسید که روسیه صادرات تمام نفت یارانه ای خود به بلاروس - غیر از میزان لازم برای مصرف داخلی این کشور- را متوقف کرد و تنها بعد از آن بود که دو کشور برای ازسرگیری صادرات نفت تخفیف دار روسیه به بلاروس به توافق جدیدی رسیدند. فراز و نشیب های ناشی از این وضعیت و بدهی های بلاروس به روسیه در سال های بعد نیز بین دو کشور وجود داشته است.

در سال های اخیر، سرمایه گذاری خارجی غیرروسی در بلاروس گسترش زیادی نداشته و معضلاتی را تجربه کرده است. در سال 2011، یک بحران مالی در بلاروس آغاز شد که کاهش ارزش شدید روبل بلاروس را به همراه آورد. بر اثر آن، بلاروس موافقت کرد که سهام باقی مانده خود از بلترانس گاز (اپراتور بلاروسی خطوط گاز طبیعی) را به روسیه واگذار کند و در مقابل، دوباره گاز روسیه را به صورت تخفیف دار دریافت کند.

وضعیت در بلاروس در سال 2012 به حال باثبات برگشت چون بلاروس بخشی از 3 میلیارد وامی را که وعده اش را از صندوق استقراض اتحادیه اقتصادی اوراسیا گرفته بود دریافت کرد. این وام شامل یک میلیارد دلار می شد که بانک دولتی روسیه - اسبربانک- آن را تامین کرده بود. همچنین بلاروس 2.5 میلیارد دلار از فروش سهام باقی مانده بلترانس گاز به شرکت دولتی گازپروم روسیه به دست آورد.

با وجود این، روبل بلاروس 60 درصد از ارزش خود را از دست داده بود و تورم در این کشور به سطوح بالایی در سال های 2011 و 2012 رسید. البته در سال 2013 اوضاع بهتر شد و روسیه هم اعلام کرد که برای سال 2014، وامی بالغ بر 2 میلیارد دلار در اختیار بلاروس قرار می دهد. اما اقتصاد بلاروس عملا تحت فشار بدهی ها و کسری تجاری قرار داشت. معضلات اقتصاد روسیه در سال 2014 و کاهش ارزش روبل در این سال، تأثیر بدی روی بلاروس نیز گذاشت و روبل بلاروس دوباره 40 درصد از ارزش خود را از دست داد.

خلاصه اینکه از سال 2012 تاکنون اقتصاد بلاروس دچار رکود بوده و این باعث شکاف شدید در دستمزدها و کاهش بهر ه وری شده است. بلاروس در سال های اخیر سیاست های پولی خود را تغییر داده و میزان ارائه یارانه های دولتی به شرکت های دولتی در بخش صنعت و کشاورزی را کاهش داده است چون درآمدهای خودش از صادرات کالاهایی مثل نفت خام و کود پتاس کاهش نشان داده است. بلاروس به همین جهت با مشکل کاهش تولید ناخالص داخلی و تجارت خارجی مواجه است و بیکاری نیز در این کشور افزایش یافته است.

پیش بینی بانک جهانی برای بلاروس، می 2017:
اقتصاد بلاروس که در سال 2016 هم به انقباض خود ادامه داه بود، در سه ماهه اول 2017 شروع به تثبیت کرد. روند کوچک شدن اقتصاد در سه ماهه آخر 2016 کند شده بود و بهبود تقاضا برای محصولات بلاروس باعث رشد خوب 9.7 درصدی در بخش کشاورزی و رشد 3.5 درصدی بخش صنعت شد و همه اینها اوضاع اقتصاد را در سه ماهه اول 2017 تغییر داد. در سه ماهه اول امسال، تولید ناخالص داخلی واقعی بلاروس 0.3 درصد نسبت به همین دوره در سال پیش رشد داد که در دو سال اخیر شاهد چنین روندی نبوده ایم. در این دوره بخش های کشاورزی، معدن، تولید کارخانه ای، ترابری و عمده فروشی رشد داشتند اما بخش خرده فروشی به کوچک شدن خود ادامه داد.

دورنمای میان مدت:
انتظار می رود که روند احیای اقتصادی در میان مدت همچنان ضعیف بماند چون تنگناهای ساختاری همچنان ادامه دارد و بی پولی جایی برای تقاضای داخلی نگذاشته است. انتظار می رود تولید ناخالص داخلی در سال 2017 حدود 0.4 درصد کاهش پیدا کند، اما در سال 2018 رشد کوچک 0.7 درصدی داشته باشد و در سال 2019 به رشدی 1.2 درصدی برسد.

انتظار می رود روند احیای بخش صنعت با بهبود تدریجی در تقاضای خارجی تقویت شود اگرچه مشکلات ساختاری قدرت رقابت شرکت های بلاروس را کم کرده است. تداوم روند سرمایه گذاری پایین داخلی و خارجی در بلاروس به معنای تولید پایین، درآمد پایین و تقاضای پایین داخلی خواهد بود.

دولت بلاروس اخیرا در بهبود فضای کسب وکار داخلی و کاهش مقررات دست و پاگیر قدم های مثبتی برداشته و رتبه جهانی بلاروس را در زمینه آسانی انجام تجارت و کسب وکار در این کشور بهبود بخشیده است. اما در کل بخش بازرگانی در این کشور ناکارآمد است و شرکت ها بازدهی لازم را ندارند. باید دید اصلاحات اخیر در سیستم اقتصادی ادامه پیدا خواهد کرد یا نه.

آیا سرمایه گذاری در بلاروس عاقلانه است؟:
آیا می توان بلاروس را «فرصت سرمایه گذاری» به حساب آورد؟ اگر فرصت سرمایه گذاری را به معنای رایج در نظر بگیریم، پاسخ تقریبا منفی است. اینکه بخواهیم به بلاروس به عنوان «بازار مصرف» نگاه کنیم یعنی واقعیت های این کشور را نادیده گرفته ایم.

به خاطر مشکلات دیرپای اقتصادی، میزان مصرف داخلی در این کشورِ 10 میلیون نفری بالا نیست و انتظار نمی‌رود در میان مدت شاهد رشد خارق العاده ای در این بخش باشیم (اگرچه در حوزه تجهیزات، تکنولوژی و نوسازی صنایع بلاروس می توان به آن کشور صادرات داشت) اما بلاروس در یک حوزه می تواند فرصتی خوب برای سرمایه گذاری خارجی باشد و آن نگاه به این کشور به عنوان (پایگاهی برای تولید) است. از این منظر بلاروس موقعیت خوبی دارد چون این پایگاه تولید هم می تواند به غرب خود - اتحادیه اروپا - خدمات بدهد و هم به شرق خود  روسیه و کشورهای اطرافش.

در چنین حالتی، سرمایه گذاری در بلاروس چندین مزیت دارد:

1.  موقعیت جغرافیایی آن که می تواند کالای تولیدی شما را به شرق و غرب اروپا صادر کند.
2.  زیرساخت های توسعه یافته حمل و نقل کالا (5500 کیلومتر خط آهن).
3. نیروی کار باکیفیت و ارزان.
4.  وجود 6 منطقه آزاد تجاری در بخش های مختلف کشور.
5. هزینه پایین خدمات از جمله اجاره ملک.

در این میان باید به یکی از نقاط مهم قوت بلاروس اشاره کرد:
مناطق آزاد تجاری در بلاروس (FEZ) هم در موقعیت های جغرافیایی خوبی پخش شده اند هم زیرساخت های تولید و خدمات در این مناطق اوضاع بهتری دارد. مقامات بلاروس مهم ترین اهداف این مناطق آزاد را جذب سرمایه گذاری خارجی و داخلی اعلام کرده اند و به همین خاطر معافیت های جدی مالیاتی در این مناطق اعمال می‌شود.

شش منطقه آزاد تجاری بلاروس در این شهرها واقع شده اند: برست (1996)، گومل (1998)، مینسک (1998)، ویتبسک (1999)، گرودنو (2002) و بالاخره موگیلف (2002). در حال حاضر بیش از 280 شرکت در این مناطق فعالیت می کنند و 61 هزار نفر را در استخدام خود دارند. شرکت ها از 30 کشور جهان حدود 360 میلیون دلار در این مناطق سرمایه گذاری کرده اند.

شرکت ها در پنج سال اول کار خود در این مناطق روی سود هیچ کدام از کالا و خدمات خود مالیات نمی دهند و بعد از آن به نسبت بقیه نقاط بلاروس تخفیفی 50 درصدی می گیرند. وارد کردن تجهیزات، مواد اولیه و کالاها با هدف استفاده در مناطق آزاد تجاری مشمول گمرک و مالیات نمی شود و این به کاهش حدودا 15 درصدی هزینه تولید منجر خواهد شد. اجاره ملک در این مناطق ارزان تر و آسان تر از باقی نقاط بلاروس خواهد بود و روی ملک خریداری یا اجاره شده مالیات بسته نمی شود.

درخواست ها برای آغاز کسب وکار در مناطق آزاد تجاری بلاروس 14 روزه بررسی خواهد شد و در صورت رد درخواست متقاضی می تواند در دادگاه رأی هیئت نظارت را به چالش بکشد.

همین شرایط مناسب برای سرمایه گذاری باعث شد در سال 2014 حدود 23 درصد کل تولید ناخالص داخلی این کشور (15.8 میلیارد یورو) از طریق سرمایه گذاری مستقیم خارجی تامین شود.

آیا تجارت با بلاروس دشوار است؟
طبق برآورد بانک جهانی، انجام کسب وکار و بازرگانی در بلاروس خیلی هم سخت نیست و بلاروس در میان 190 کشور جهان رتبه 37 را به لحاظ آسانی انجام کسب و کار دارد. بلاروس در مقایسه با سال پیش 13 پله ارتقا داشته است؛ سال گذشته کشور پنجاهم لیست بود.

از کود و پنیر، تا فولاد و پلاستیک:
چه به بلاروس صادر کنیم؟ چه از آن وارد کنیم؟
بلاروس در سال 2016 حدود 27.5 میلیارد دلار واردات داشت که نسبت به سال 2012 حدود 40.8 درصد کاهش نشان می دهد. بین سال های 2015 تا 2016 هم واردات بلاروس 9.3 درصد کاهش پیدا کرد.

مهم ترین محصولات وارداتی بلاروس به ترتیب نفت خام، گاز مایع، سیب و گلابی، نفت پالایش شده و بالاخره دارو هستند.

بلاروس در سال 2016 حدود 23.4 میلیارد دلار صادرات داشت که نسبت به سال 2012 حدود 49.2 درصد کاهش نشان می دهد. بین سال های 2015 تا 2016 هم صادرات بلاروس 12.2 درصد کاهش پیدا کرد.

مهم ترین محصول صادراتی بلاروس نفت پالایش شده است، و کود پتاس، پنیر، نفت خام و ماشین باری در رده های بعدی قرار دارد.

شرکای تجاری بلاروس:
(به ترتیب ارزش صادرات/ واردات به دلار)

شرکت ها و موسسات مهم در بلاروس:
بلاروس اقتصاد توسعه یافته به حساب نمی آید. به همین خاطر نام هیچ کدام از شرکت های بلاروسی در فهرست مجله فوربز از 2000 شرکت بزرگ دنیا دیده نمی شود.

اما اگر به دنبال ارتباط تجاری با بلاروس هستید ممکن است دانستن نام این چند شرکت که جزو موسسات مالی یا صادرکننده های مهم این کشور هستند به کارتان بیاید: