سوانح دریایی

زمانی حمل و نقل دریایی ایمن ترین و قابل قبول ترین راه انتقال کالاها از طریق دریا تلقی می شد. امروزه هم هر نوع تجزیه و تحلیلی نشان می دهد، که حمل و نقل دریایی همچنان تنها راه مناسب برای جابه جایی کالاها در تجارت جهانی است. در دهه های اخیر صنعت کشتیرانی توجه خود را بر روی بهبود کیفیت ساخت کشتی ها، سیستم ها و تجهیزات آن ها متمرکز نموده است تا بتواند سوانح دریایی را کاهش دهد.

به واسطه بهره گیری صنعت کشتیرانی از پیشرفت تکنولوژی، سازه، سیستم ها و تجهیزات، کشتی ها بسیار قابل اطمینان تر از قبل شده اند؛ اما آمار سوانح دریایی هنوز بالا بوده و تغییر چشم گیری نشان نداده است. دلیل این امر آن است که قابلیت اطمینان سازه و تجهیزات کشتی ها سهم نسبتاً کوچکی در معادله ایمنی را به خود اختصاص می دهد. قاعده و ساز وکار دریا، قاعده و ساز وکار انسان هاست و فاکتورهای انسانی نقش بسیار مهمی در سوانح دارند.

سوانح معمولاً فقط با یک علت ساده اتفاق نمی افتند. بسیاری از حوادث شامل عوامل چند جانبه و به هم پیوسته از قبیل نادیده گرفتن دستورالعمل ها، نقص فنی تجهیزات، خطاها و یا تغییرات پیش بینی نشده می‌باشند. هر یک از این شرایط می تواند زمینه ساز یک سانحه باشد؛ فقط زمان حادثه و شدت عواقب آن مشخص نیست.

کامل شناخته شوند. مدیریت این عوامل می تواند از طریق تشخیص و اجرای عوامل کنترلی صحیح در جلوگیری یا تعدیل حوادث مؤثر باشد. عوامل کنترلی نظیر قوانین و مقررات، رویه ها، آموزش و غیره در جلوگیری از خطاها یا قصور که منجر به ایجاد حادثه می شوند مؤثرند و عوامل بازدارنده نظیر وجود برنامه ریزی های مدون جهت جلوگیری و برخورد با اتفاقات بر روی کشتی می تواند به تعدیل عواقب ناشی از خطاهای بالقوه کمک نمایند.

حوادث زمانی اتفاق میافتند که یک یا چند عامل پیشگیری کننده در یک سیستم (شامل روش ها، استانداردها و الزامات که برای کنترل و حفاظت کارهای پرسنل در نظر گرفته شده اند) نتوانند به صورت صحیح عمل نمایند. عوامل بازدارنده ممکن است وجود نداشته باشند، یا مورد استفاده قرار نگیرند یا به اندازه کافی توسعه نیافته باشند. ضمن اینکه عملکرد شخصی و عوامل زیست محیطی ممکن است تأثیر عوامل بازدارنده را کاهش دهند.

هدف از بررسی ها و رسیدگی های سوانح دریایی جلوگیری از وقوع سوانح مشابه در آینده می باشد. این بررسی ها، شرایط و چگونگی سانحه مورد بررسی را تعیین کرده و عواملی را که در وقوع سانحه سهیم بوده اند را با جمع آوری و تجزیه و تحلیل اطلاعات مشخص کرده و نتیجه گیری می نماید. بر خلاف تصور چنین رسیدگی‌هایی، تصمیم گیری درباره مسئولیت ها، تعهدات و یا اشتباهات نیست.

اگر چه مقامات مسؤل رسیدگی نباید از دادن گزارش کامل در رابطه با علل وقوع سانحه خود داری کنند، چرا که می توان اشتباهات، کاستی ها و تعهدات را از یافته ها استنباط کرد.

سانحه دریایی (Marine Casualty):
رویداد و یا زنجیره ای از رویدادها در رابطه با عملیات دریایی مربوط به شناورها و تجهیزات و تأسیسات که حاصل و نتیجه آن می تواند هر یک از عوامل ذیل باشد:

1.  مرگ و میر و یا مصدومیت جدی و وخیم فرد.
2. از دست رفتن فرد (مانند آدم به دریا).
3.  غرق شدن، از دست رفتن و یا ترک شناور توسط خدمه.
4.  هر گونه خسارت ساختاری به شناور.
5.  اثر قابل توجه بر تمامیت شناوری، کارایی و ویژگی های عملیاتی شناور و یا تأسیسات و تجهیزات داشته باشد.
6. نیازمند تعمیرات اساسی و یا تعویض بخشهای مهم از ساختار بوده.
7. منجر به تخریب و انهدام شناور و یا تأسیسات و تجهیزات گردد.
8. برخورد، به گل نشستن، تصادم و از کار افتادگی شناور.
9.  هر گونه خسارت وارده به ساختار خارجی و داخلی شناور به گونهای که ایمنی شناور و یا شناورهای اطراف و افراد را به صورت جدی به مخاطره بیندازد.
10.  خسارت جدی به صورت بالفعل و یا بالقوه به محیط زیست که حاصل صدمه به یک و یا چند شناور بوده و یا نتیجه به آب انداختن کالاهای خطرناک شناور سانحه دیده باشد.

سوانح دریایی بسیار شدید (Very Serious Casualty):
به سوانحی گفته می شود که منجر به از دست رفتن شناور(ها)، تلفات جانی و یا باعث صدمه های شدید محیط زیست دریایی شود.

سوانح شدید (Serious Casualty):
سوانحی که جزء سوانح بسیار شدید به شمار نمی آیند و عبارتند از: حریق، انفجار، تصادف، به گل زدن، تصادم، مصدومیت شدید انسانی، خسارت ناشی از هوای طوفانی و شرایط بد دریا، ایجاد ترک در بدنه، آلودگی های زیست محیطی.

سوانح دریایی خفیف (Less Serious Casualty):
به سوانحی گفته می شود که جزء سوانح بسیار شدید به شمار نمی آیند و عبارتند از:

• حریق، انفجار، تصادف، به گل نشستن، تصادم، مصدومیت شدید انسانی، خسارت ناشی از هوای طوفانی و شرایط بد دریا، خسارت ناشی از برخورد با توده یخ، ایجاد ترک یا شکاف و نقص در بدنه شناور و یا در شناور که منجر به صدمات ساختاری گردد و همچنین قابلیت دریانوردی خود را از دست بدهد، مانند نفوذ آب در بدنه، از دست دادن نیرو محرکه، وارد آمدن خسارات عمده به محل اقامت کارکنان شناور و آلودگی محیط زیست (صرف نظر از مقدار آلودگی)، آلودگی و خطرات ناشی از به آب افتادن کالاهای خطرناک از شناور سانحه دیده، نیاز به یدک کش و سایر موارد مشابه.

صدمه شدید به محیط زیست دریایی:
شامل صدماتی هستند که اثر مخرب بر محیط زیست داشته و میزان آلودگی و صدمه به محیط زیست بسیار زیان آور ارزیابی شده است.

مصدومیت شدید انسانی:
عبارت است از هر گونه مصدومیت که باعث از کار افتادگی و عدم توانایی فرد رد انجام وظایف محوله به مدت زمان بیشتر از 72 ساعت گردد.

دسته بندی سوانح دریایی:
طبق بخشنامه MSC-MEPC,3/Circ.4 مورخ 28 اوت 2013 انواع سوانح دریایی در دسته بندی های زیر قرار می‌گیرد:

 collision (تصادف):

• عبارت است از برخورد با یک یا چند کشتی.

 Grounding (به گل نشستن):

• عبارتست از به گل نشستن کشتی در اثر کشیده شدن لنگر یا در حین حرکت کشتی.

 Contact (برخورد):

• عبارت است از برخورد با اشیاء ثابت، شناور، یا در حال پرواز

 Fire/ Explosion (آتش سوزی /انفجار):

• سوانح انفجار یا آتش سوزی را شامل می شود.

 Hull Failure (شکستگی بدنه):

• شامل حوادثی است که بر اثر خرابی بدنه یا نقصان در مقاومت سازه کشتی رخ می دهد.

Loss of Control (از دست دادن کنترل):

• شامل حوادثی است از قبیل به دریا افتادن/ ریخته شدن بار، وسایل، سوخت و دیگر محتویات کشتی، از دست دادن کنترل جهت حرکت کشتی (سیستم سکان)، از دست دادن برق کشتی، از دست دادن سیستم رانش (نیروی پیش برنده) کشتی.

 Ship/Equipment Damage (آسیب به تجهیزات):

• عبارت است از سوانحی که طی آن به سازه کشتی یا تجهیزات ان آسیب می رسد

 Capsize/Listing (واژگونی/کجی):

• عبارت است از سوانحی که طی آن کشتی کج یا واژگون می شود

 Flooding/Foundering (آب گرفتگی):

• شامل سوانح آب گرفتگی یا غرق شدن کشتی است.

Ship Missing (مفقود شدن کشتی):

• به معنی مفقود شدن کشتی است.

 Occupational Accident (سانحه شغلی):

• حادثه جراحت شکستگی اعضای بدن، برق گرفتگی، سوختگی با بخار، لیز خوردن، افتادن، افتادن آدم به دریا، خشونت، دعوا و موارد مشابه اینها را شامل می شود

 Others:

• موارد غیر از دسته بندی های فوق.

 Unknown:

• نامشخص

بررسی سوانح دریایی (maritime casualty investigation):
قسمت بررسی سوانح دریایی زیر نظر معاونت عملیات دریایی و بندری فعالیت خود را انجام می دهد. این قسمت دارای یک تیم متخصص بررسی سوانح، شامل کارشناسان عرشه و کارشناسان فنی می باشد. زمانی که سانحه های به قسمت بررسی سوانح دریایی گزارش داده می شود (این گزارش می تواند از طریق پیام اولیه، کنترل ترافیک و یا از طریق مکاتبات و... باشد) تیم بررسی سوانح با امکانات و تجهیزات کامل به محل سانحه اعزام شده و اقدام به جمع آوری مستنداتی از قبیل عکس، فیلم و مصاحبه با نفرات و... مسوول می‌نمایند.

پس از جمع آوری مستندات و مدارک، آن سانحه مورد آنالیز قرار می گیرد، بدین صورت که سانحه از نظر عوامل فنی، انسانی، نرم افزاری و محیطی بررسی شده و پس از تشکیل کمیته بررسی سوانح که با حضور معاونت دریایی و بندری و کارشناسان خبره این معاونت برگزار می شود، عوامل به وجود آورنده سانحه شناسایی می‌شود و راهکارها و پیشنهادهای عملی در راستای کاهش تعداد سوانح مشابه اتخاذ می گردد. گزارش برخی از حوادث مهم و درس آموز از طریق سازمان بنادر و دریانوردی به IMO ارسال می گردد.

وظایف و مسئولیتهای کمیته بررسی سوانح دریایی:
با توجه به الزامات و کنوانسیون های بین المللی دریایی و حقوقی، کشورها می بایستی تمامی سوانح دریایی اتفاق افتاده در محدوده آب های دریایی خود را بررسی کنند و گزارش سوانح در صورت داشتن پیشنهادات و درس‌های آموختنی جدید به سازمان بین المللی دریانوردی (IMO) ارسال نمایند.