وداع با خودروی شخصی

دنیای مدرن چطور دارد بی ماشینی را رواج می دهد؟

لری کیم که یکی از مدیران شرکت تکنولوژی موبایل مانکی در بوستون است، زمستان ها مجبور بود خودروی شخصی اش را به سختی از میان برف بیرون بیاورد و بعد هم وقتش برای جای پارک تلف می شد. به همین خاطر در سال 2014 سدان لوکس اینفینیتی خود را کنار گذاشت و استفاده از اوبر و لیفت را شروع کرد. هزینه رفت و آمد او با این اپ ها سالانه بیست هزار دلار می شود. شرکت موبایل مانکی وضع خیلی خوبی دارد و پلت فرم بازاریابی فیس بوک مسنجر به حساب می آید. خیلی ها تصور می کنند هرکس جای لری کیم باشد باید حتما با خودروی لوکس شخصی رفت و آمد کند. اما او می گوید با کنار گذاشتن رانندگی با خودروی شخصی روزانه یک ساعت بیشتر برای خودش دارد: «وقت که رایگان نیست. مثلا ساعتی بیست دلار می‌ارزد. اگر قرار باشد سالانه بین پانزده تا بیست هزار دلار خرج کنم تا از رانندگی خلاص باشم، روزانه یک ساعت با همان بیست دلار ذخیره کرده ام.»

واقعیت این است که داشتن خودروی شخصی که زمانی نشانه موفقیت مالی افراد تلقی می شد و راحتی حرکت آنها را فراهم می کرد، دارد در شهرهای مختلف دنیا از مد می افتد و جایش را اپ های درخواست خودرو و گزینه های جدید حمل و نقل می گیرند. صاحبان خودروهای شخصی حالا سعی دارند از استرس مواجهه با ترافیک، پارکینگ و نگهداری از خودرویشان دوری کنند و به جایش روی جنبه های دیگری از کار روزمره متمرکز شوند. فروش خودرو در آمریکا بعد از چند سال رکورد بالا امسال دارد کاهش نشان می دهد و تحلیل گران می گویند شاید فروش خودرو دیگر مثل سابق به آن سطح بالا برنگردد. در سراسر جهان، مردم دارند به ابرشهرها مهاجرت می کنند و پیش بینی ها حاکی از این است که تا اواسط قرن حاضر، دوسوم از جمعیت جهان در شهرها ساکن خواهند بود و با این اوصاف، ماشین داشتن دوباره به یک تجمل تبدیل خواهد شد. در عین حال آمار نشان می دهد که در برخی نقاط جهان جوانان دارند از خودروی شخصی روی برمی‌گردانند. این از کاهش میزان گواهی نامه گرفتن و مالکیت خودرو توسط آنها در کشورهایی مثل آمریکا و انگلیس مشخص است و تغییر قابل توجهی را در قیاس با سه یا چهار دهه پیش نشان می دهد.

در همین میان اما اتفاق دیگری هم افتاده است. سرویس های ارائه خدمات حمل و نقل دارند به شدت گسترش پیدا می کنند و نوآوری های زیادی هم در این حوزه رخ داده که از جمله آنها می توان به روبوتاکسی‌ها (تاکسی هایی که روبوت آنها را می راند) و نیز اسکوترهای برقی اشاره کرد. این خدمات به دنبال سهم بیشتری از بازار هستند. همچنین بسیاری از شهرهای بزرگ دنیا از جمله لندن، مادرید و مکزیکوسیتی تردد خودرو در مرکز شهر را به کل ممنوع و یا محدود کرده اند. این محدودیت ها در کنار گسترش بازار سرویس های شراکتی حمل و نقل و نیز ظهور اتومبیل های خودران همگی باعث شده اند خودروسازان بزرگ جهان واقعا روزگار سختی را سپری کنند. این همچنین باعث شده که سیاست گذاران جهانی مجبور شوند به این احتمال بیندیشند که به نقطه اوج استفاده از خودرو نزدیکیم و به زودی در روند افول آن خواهیم افتاد. این یعنی پدیده بزرگی مثل خودروی شخصی که در قرن بیستم همه گیر شد، دارد روند افول را نیز طی می کند و ما که به صنعت حمل و نقل وابسته ایم هم در دوره گذار قرار داریم.

اما گذشتن از نقطه اوج استفاده از خودروی شخصی به معنی این نیست که خودروها قرار است از جاده ها حذف شوند. بلکه معنی اش این است که شهری سازی شدید و استفاده گسترده از اپ های موبایلی برای درخواست خودرو باعث کاهش نیاز به 1.3 میلیارد خودرویی شده که امروزه در جاده ها مشغول رفت و آمدند. مسئله دیگر هم این است که خودروهای جدید بیشتر از گذشته گران قیمت شده اند و در شرایط پرترافیک شهرهای امروزی ممکن است کمتر مورد استفاده قرار بگیرند. این توجیهی مالی برای توسل به آلترناتیوهایی جدید برای خودروی شخصی است. مایک رمزی مشاور خودرو در موسسه تحقیقاتی گارتنر در این خصوص می گوید: «وقتی تمام این روندها را کنار هم می گذارید می بینید که استدلال ها برای مالکیت شخصی خودرو کمرنگ تر می شود.»

یک دهه پیش، صنعت خودروسازی جهان پیش بینی کرده بود که تا امروز، فروش سالانه خودرو به صد میلیون دستگاه رسیده باشد. اما این طور نشده و این رقم سال گذشته حدود 94 میلیون خودرو بود که حتی نسبت به سال قبلش هم یک میلیون دستگاه کمتر بود. موسسه تحقیقاتی آی اچ اس مارکیت پیش بینی کرده که فروش سالانه صد میلیون دستگاه خودرو در دهه آینده محقق خواهد شد، اما علتش رشد بازار خودرو در کشورهای بزرگ و پرجمعیت مثل چین، هند، روسیه و سایر اقتصادهای نوظهور خواهد بود. البته حتی خودروسازان در چین که پرفروش ترین بازار خودروی جهان را پیش روی خود می بینند، به تعدیل پیش بینی‌های خود در مورد فروش خودرو روی آورده اند.

در عین حال، بحث کاهش استفاده از خودروی شخصی خیلی جدی است و آی اچ اس مارکیت دقیقا به همین دلیل، پیش بینی های خود در مورد بازار خودرو تا سال 2030 را تعدیل کرده است. این موسسه در گزارش خود می نویسد که فروش خودرو در چین به صورت واضح از بابت اقبال مردم به اپ های موبایلی برای درخواست خودرو تأثیر پذیرفته است و در ماه ژانویه گذشته برای هفتمین ماه پیاپی، فروش خودرو در چین کاهش نشان داد. استفاده از اپ های درخواست خودرو در چین چنان زیاد شده که شاید برای سایر مردم جهان قابل تصور نباشد. مثلا سال گذشته میلادی، ده میلیارد بار درخواست خودرو از طریق اپ دی دی در چین صورت گرفت. این دو برابر درخواست های خودرو از اوبر در تمام نقاط جهان در سال 2018 است.

نقطه اوج فروش خودرو در چین شاید حالا گذشته باشد و در مرحله افول قرار گرفته باشد. اما این وضع باز هم بهتر است از وضعی که در بازارهای آمریکا و غرب اروپا دیده می شود. مارک ویکفیلد رئیس امور اتوماتیک در موسسه مشاوره الیکس پارتنرز معتقد است مسئله در پایان دهه آینده خیلی جدی می شود، یعنی زمانی که اتومبیل های خودران، بازار را در دست خود گرفته باشند. مثلا یک تاکسی را در نظر بگیرید که حالا به جای راننده اش یک روبات نشسته است. این یعنی شصت درصد از هزینه سواری با این خودرو کاهش پیدا خواهد کرد و چنین شرایطی خیلی ارزان تر از آن است که خودروی شخصی داشته باشید. بنا بر پیش بینی ویکفیلد، به همین دلیل است که تا سال 2030 شاهد کاهش شدید فروش خودروی شخصی خواهیم بود.

نکته دیگری که باعث کاهش خریداران خودرو خواهد شد، افزایش قیمت است. خودروسازان اصولا خودروهایشان را در سال های اخیر مجهز به تکنولوژی های جدید و ابزارهای لوکس متنوع کرده اند تا سود خود را بالا ببرند. این باعث شده که قیمت متوسط خودروی جدید در آمریکا در پایان سال گذشته میلادی به بالای 37 هزار دلار برسد و این یک رکورد به شمار می آید. این افزایش قیمت به این معنی است که بسیاری از صاحبان خودرو، به همان خودرویی که دارند بسنده می کنند و خودروی جدیدی را جایگزین آن نمی کنند. در چنین شرایطی بوده که عمر متوسط خودرو در جاده های آمریکا در سال 2018 به 11.7 سال رسید که آن هم در نوع خودش رکورد محسوب می شود.

رانندگان اروپایی نیز با مسئله هزینه فزاینده داشتن خودروی شخصی مواجه هستند. لیندا داسپارا ترکلسن که متخصص یک آزمایشگاه تکنولوژیک در کپنهاگ پایتخت دانمارک است به دلیل افزایش هزینه نگهداری ماشیننش مجبور شد خودروی فیات 500 خود را کنار بگذارد و به جایش از دوچرخه و وسایل نقلیه عمومی استفاده کند. او می گوید قصد ندارد دوباره ماشین بخرد چون دوچرخه سواری برایش سریع تر، ارزان تر و سالم تر تمام می شود.

با وجود تمام این شرایط، برخی خودروسازان هنوز معتقدند که با خودروهای متعارف، آینده ای درخشان در پیش رو دارند. الن باکبرگ اقتصاددان ارشد در جنرال موتورز می گوید علت این خوش بینی، رشد جمعیت و توسعه اقتصادی در بسیاری از کشورهای جهان است؛ شرایطی که حتی در بازارهای قبلا توسعه یافته نیز دیده می شود. با این حال، جنرال موتورز سیاست خود را بر کاهش سرمایه گذاری روی خودروسازی متعارف قرار داده است. این کمپانی در نظر دارد در آینده نزدیک پنج کارخانه خودروسازی خود در شمال آمریکا را تعطیل کند. اولین کارخانه ای که تعطیل می شود در ایالت اوهایو است. در عوض، جنرال موتورز به دنبال سرمایه گذاری در ماشین های بی راننده است و قرار است برای توسعه این تکنولوژی یک میلیارد دلار سرمایه گذاری کند.

در همین راستا بوده که شاخه تکنولوژیک و خودران در کمپانی جنرال موتورز با عنوان جی ام کروز تشکیل شده و در حال حاضر هزار نفر در آن مشغول به کارند. این در حالی است که تعداد کارکنان در این بخش در سال 2016 تنها سی نفر بود. جنرال موتورز همچنین برنامه دارد که در سال جاری میلادی یک سرویس خدمات تاکسی روبوتی را به راه بیندازد. جنرال موتورز حتی در کسب و کار لیفت هم سرمایه گذاری کرده که آن هم اپ موبایلی برای درخواست خودرو است. این سرمایه گذاری بالغ بر پانصد میلیون دلار می شود.

در اروپا هم تحولات زیادی مشاهده می شود. دایملر و بی ام دابلیو اعلام کرده اند که بیش از 1.1 میلیارد دلار سرمایه گذاری در کسب و کار جدید خودروی اشتراکی و درخواست موبایلی خودرو را محقق خواهند کرد. درواقع تمرکز کامل بازار خودرو دیگر بر این نیست که چطور ماشین به مردم بفروشیم. بلکه بیشتر بر این است که چطور از تمام تکنولوژی های به روز در عرصه خدمات استفاده کنیم تا به موقع بتوانیم سود کنیم.