چقدر می توان از دیکتاتوری فرار کرد؟

کنت ارو می گوید حتی اگر گزینه ها هم زیاد باشد، باز دیکتاتوری داریم.

کنت جوزف ارو اقتصاددان، ریاضی دان، نویسنده و نظریه پردازی سیاسی بود که علی رغم گستردگی دیدگاه‌ها و کارها، در اقتصاد به بالاترین سطوح ممکن رسید. او چهره ای بسیار کلیدی در نظریه اقتصاد نئوکلاسیک، پس از جنگ جهانی دوم بود. چند دانشجوی او بعدها که وارد عرصه پژوهش اقتصادی شدند، موفق به دریافت نوبل این رشته شدند. مهم ترین تأثیر او در نظریه انتخاب اجتماعی است، که مشهورترینش هم «قضیه عدم امکان ارو» است و آثاری که در زمینه تحلیل تعادل عمومی منتشر کرد. جدای از این مسائل، او در زمینه های دیگر اقتصادی مانند نظریه رشد درون زا و اقتصاد اطلاعات هم آثار بسیار زیادی را منتشر کرده است.

در نظریه انتخاب اجتماعی با پدیده ای روبه رو می شویم که نامش «قضیه عدم امکان ارو» یا «قضیه عدم امکان عمومی» یا «پارادوکس ارو» است. طبق این قضیه زمانی که رای دهندگانی با بیش از سه گزینه متمایز روبه رو باشند، هیچ سیستم الکترالی نمی توان برای رتبه بندی این رای گیری ایجاد کرد که بتواند اولویت های رتبه بندی شده افراد را وارد یک طبقه بندی کلان کند و ملاحظاتی را هم رعایت کند. بنا بر این قضیه هیچ سیستم الکترالی را نمی توان ساخت که در نهایت بتواند این سه معیار «انصاف» را رعایت کند: 1) اگر هر رای دهنده ای X را به Y ترجیح دهد، آن گاه گروه X را به Y ترجیح می دهد؛ 2) اگر ترجیح هر رای دهنده ای بین X و Y تغییر نکند، آن گاه ترجیح گروه بین X و Y نیز تغییر نخواهد کرد؛ و 3) هیچ دیکتاتور یا رای دهنده تکی وجود ندارد که قدرتش ترجیح گروه را تعیین کند.

خود ارو در کتاب «انتخاب اجتماعی و ارزش های فردی» (1951) می نویسد که: «اگر احتمال مقایسه های مطلوبیت غیرشخصی را در نظر نگیریم، آن گاه تنها روش هایی که به وسیله آن ها می توان از سلایق فردی عبور کرد و به ترجیح اجتماعی رسید، راضی کننده خواهند بود و آن هایی که برای بازه گسترده ای از مجموعه سفارش های افراد تعریف می شوند، یا تحمیلی هستند یا دیکتاتورگونه.»

همان طور که از ظاهر مشخص است، این قضیه کاربردهای بسیار گسترده و بسیار مهمی دارد. یکی از کاربردهای این قضیه در اقتصاد رفاهی است و یکی دیگر از کاربردهای آن هم مربوط به سیستم عدالتی می‌شود. این قضیه توسط آمارتیا سن توسعه داده شد و تبدیل به «پارادوکس لیبرال» شد. بنا بر پارادوکس لیبرال در یک وضعیت با «آزادی حداقلی» هیچ راهی برای رسیدن به کارایی پارتو وجود ندارد و جدای از آن هیچ راهی هم وجود ندارد برای فرار از مشکل انتخاب اجتماعی خنثی مگر به بهای اینکه به نتایجی به شدت نابرابر برسیم.

نوک تیز پژوهش ها
در اقتصاد ریاضیاتی مدلی داریم به نام مدل ارو- دبرو. طبق این مدل تحت برخی از فرضیات اقتصادی، باید مجموعه ای از قیمت ها مانند مجموع عرضه و مجموع تقاضا را برای هر کالایی در اقتصاد داشته باشیم. این مدل به عنوان قالبی برای نظریه تعادل عمومی اقتصادی استفاده می شود و معمولا از آن به عنوان مرجعی برای دیگر مدل های اقتصاد خرد یاد می شود.

این مدل که با نام مدل A-D هم شناخته می شود یکی از عمومی ترین مدل های اقتصاد رقابتی بوده و بخشی حیاتی از نظریه تعادل عمومی است. دلیل اصلی اهمیت این مدل این است که می توان با آن وجود تعادل عمومی را در اقتصاد ثابت کرد. به طور کلی احتمال دارد که تعادل های بسیاری با فرضیاتی بیشتر بر روی ترجیح مصرف کننده وجود داشته باشند. هرچه این شرایط ضعیف تر تعریف شوند، وضعیت خاص بودن مدل از بین می رود.

یکی دیگر از محل هایی که ارو حضوری پررنگ در آن دارد، مسئله اقتصاد اطلاعات است. می دانیم که اطلاعات، بخش حیاتی بازارها هستند و به همین دلیل ارو حجم بسیار زیادی از پژوهش های خود را وقف بررسی مشکلات ایجادشده از طریق اطلاعات نامتقارن کرده است. در بسیاری از تراکنش ها، یکی از طرفین معامله (عموما فروشنده) اطلاعاتی بیشتر درباره کالای مورد معامله دارد. اطلاعات نامتقارن باعث می شوند که طرف مطلع تر انگیزه لازم برای تقلب را پیدا کند و به همین خاطر است که ساختارهای دیگری در بازار ایجاد شدند که شامل گارانتی ها و اصالت یابی از طرف سوم می شوند. بازارهایی که اطلاعات نامتقارن دارند از این طریق به عملکرد خود ادامه می دهند. ارو این مسئله را در بازار مربوط به بهداشت و درمان تحلیل کرد و همین مسئله باعث شد که بسیاری از اقتصاددان های دیگر هم به سراغ زمینه ها و بازارهایی نظیر بیمه ها بروند. به هر صورت همان طور که می بینید، کنت ارو یکی از پرکارترین و مفیدترین اقتصاددانان قرن بیستم بوده است.

کنت ارو
ارو در آگوست 1921 در شهر نیویورک به دنیا آمد. خانواده او از همان ابتدا توجه خاصی به تحصیلش داشتند و این مسئله نسبت به اینکه دوران کودکی و نوجوانی اش در بحران بزرگ اقتصادی سپری شده بسیار جالب است. او در ابتدا تعلق خاطری به سوسیالیسم داشت اما به مرور زمان از آن فاصله گرفت، گرچه فلسفه چپ گرایانه خود را حفظ کرد. او ابتدا از کالج شهری نیویورک مدرک کارشناسی ریاضی گرفت و برای تحصیلات تکمیلی به دانشگاه کلمبیا رفت. نکته جالب اینکه نه تنها خودش در سال 1972 به صورت مشترک با جان هیکس نوبل اقتصاد گرفت، بلکه چهار شاگردش یعنی اریک ماسکین، جان هارسانی، مایکل اسپنس و راجر مایرسان هم موفق به دریافت این جایزه شدند. ارو 2 سال پیش در سن 95 سالگی درگذشت.