تاریخچه قطار در ایران

راه آهن با عنوان وسیله ای برای جابه جایی و حمل و نقل بار و انسان ها اختراع شخصی به نام جورج استیونسن است و این فرد در سال 1825 برای اولین بار قطاری بین 2 شهر از انگلستان را به حرکت در آورد. اما از آن سال تا زمانیکه قطار و راه آهن به داخل ایران راه پیدا کند سالها به طول انجامید.

در حقیقت دولت ایران تلاش بسیاری را در این راه داشت که بتواند این تکنولوژی را به داخل ایران بیاورد، اما باید این نکته را ذکر کرد که در آن سال ها دولت ایران با چندین مشکل برای اقدام کردن در این زمینه مواجه و روبه رو بوده است.

از آنجایی که ایران همیشه به شکل طعمه ای برای دشمنان به شمار می آمد، با گسترش این تکنولوژی اروپاییان فکرشان درگیر این مسئله شد که برای تسهیل کارهای خود با اهداف سیاسی اقتصادی و غیره خط آهنی را از جنوب کشور یعنی ناحیه خلیج فارس تا شمال به سمت کشور عثمانی احداث کنند.هرچند که این هدف به مرحله اجرایی نرسید.

بعد از آن نوبت به آلمانی ها رسید. آنها با این هدف قدم به جلو برداشتند که خط راه آهنی از سمت آنکارا تا خلیج فارس بکشند.هرچند که آن ها نیز موفق به پیشبرد اهداف خود نگشتند. چرا که دیگر قدرت های جهان در راه آن ها اقدام به سنگ اندازی می کردند.

در کنار همه این ها روسیه نیز قصد داشت خط ریلی را از شمال تا جنوب کشور بکشد. در این میان ناصرالدین شاه خود را محصور و گرفتار بین دو کشور روسیه و انگلیس می دید و در نتیجه به کشور آلمان پناه برد. برای همین شاه کشور از آلمان ها تقاضا کردند که به ایران آمده و کار خود را شروع کنند. این اقدام ایران شدیدا باعث دعوا و کشمکش میان 3 کشور آلمان روسیه و انگلستان شد اما نهایتا بلژیک ها پیروز میدان گشته و در سال 1888 میلادی مطابق با 1261 شمسی راه آهن حضرت عبد العظیم احداث گشت.

به طور کلی اینطور گفته می شود که ایران برای دستیابی به راه آهن و احداث آن در ایران با مشکلات بسیار زیادی روبرو بودند. هدف از تأسیس راه آهن در ایران یک هدف کاملا اقتصادی بوده اما برخلاف توقع همگان، از همان ابتدا تبدیل به یک پروژه با اهداف سیاسی شد.

پس در اصل خط آهن تهران به سمت شهر ری اولین خط آهن ایران محسوب می شود که البته در ابتدا کسی به آن قطار نمیگفته بلکه ماشین دودی نامی بود که مردم عادی به اولین قطار در مسیر تهران-ری اختصاص دادند. و علت این نامگذار یاین بوده است که از در حین حرکت دودی از دودکش بالای قطار خارج میشده.ماشین دودی را می شود در اصل اولین تراموای تهران دانست.

لازم به ذکر است که ماشین دودی در مجموع دارای دو ایستگاه بوده است، یکی در حوالی خیابان دروازه خراسان که میدان قیام و پارک کوثر فعلی می باشد و دیگری که به عنوان ایستگاه پایانی درنظر گرفته می شود روبه روی حرم شاه عبد العظیم می باشد.نکته جالب اینجاست که به ایستگاه های ماشین دودی نیز ایستگاه نمیگفتند بلکه نامی که در آن زمان به آن تعلق گرفت نام  گار بوده است که در زبان فرانسوی به معنای ایستگاه می باشد.

دلیل آن مشخص نیست، اما هربار که هرماشین دودی به راه میفتاد کودکان شروع به پرتاب سنگ و کلوخ و خاشاک به سمت آن می کردند. اما در حقیقت داستان و پروژه ماشین دودی یا تراموا خیلی موفقیت آمیز نبود و تا جایی که با ورشکست شدن شرکت بلژیکی، تراموا نیز کمتر دیده شد و نهایتا آن را به بایگانی تاریخ سپردند.

بعدها در مسیر بوشهر-برازجان، تبریز-جلفا و زاهدان- میرجاوه خط های ریلی دیگری کشیده شد و نهایتا در سال 1306 و در زمان رضا شاه خط راه آهن سراسری به وقوع پیوست.که در واقع یک سال پیش از آن لایحه آن به تصویب رسیده بود. دراصل کلنگ این خط آهن توسط آلمان ها بر زمین خورد البته که یک شرکت آمریکایی به نام بونس هم نقشه و طراحی آن را بر عهده داشت. مسیر آن نیز از سمت جنوب تا شمال ایران بود. و دو بندر امام خمینی و بندر ترکمن را بهم وصل می کرد.

لازم است این را عنوان کنیم که سرمایه اصلی این پروژه از قند و چای و شکر مرد و مالیات آن ها تامین گشت. و نهایتا در سال 1317 این پروژه به انجام رسید و مردم ایران برای اولین بار دارای یک خط آهن سراسری گشتند. ایستگاه خط آهن سراسری که دو خط شمال و جنوب در آن بهم می رسیدند.

البته که بعد راه اندازی خط آهن سراسری خطوط آهن دیگری هم احداث شد. که از جمله می توان خط آهن گرمسار-مشهد را مثال زد. اما به دلیل وقوع جنگ جهانی اول ساخت دچار اخلال می شود.تا جاییکه زمان بسیار طولانی برای ساخت آن صرف می شود و نهایتا در سال 1335 کار آن به پایان می رسد.پس از آن خط آهن تهران- تبریز را داشتیم. که ساخت ریل ها و جایگذاری آن ها در حدود 4 سال به طول انجامید.

اما باز هم تاریخ مثل همیشه تکرار گشته و وقوع جنگ مانع کامل کردن آن می شود. تا زمانی که جنگ شروع شد ریلگذاری تا سمت میانه پیش رفته بود و با اتمام جنگ دوباره ادامه کار از سر گرفته شد و در سال 1335 این خط به بهره برداری رسید.

پس از آن پروژه راه آهن تهران-قم شروع به کار کرد. این خط هم در سال های بین 1320 تا 1330 به طول انجامید. در اصل اگر بخواهیم دقیق تر برایتان بگوییم در سال 1317 آغاز به کار کرد.جالب است بدانید که این خط هم مانند خطوط دیگر به سرنوشت مشابه با آنها یعنی تداخل با جنگ مواجه شد و با وجود جنگ موقتا متوقف شد.پس از اینکه جنگ به پایان رسید، در سال 1326، ریل گذاری قم-کاشان آغاز شد و 2 سال پس از آن کار ریلگذاری به پایان رسید و بهره برداری از شروع شد.

تا زمان انقلاب باز هم خطوط آهن بسیاری احداث شده و به بهره برداری رسیدند که برای مثال از مهم ترین آن ها می توان به خطوط آهن تهران-مشهد، بندرترکمن-گرگان، بادرود-اصفهان و کرمان-زرند اشاره کرد.

پس از انقلاب و با رسیدن کشور به یک آرامش نسبی، ساخت و احداث خطوط آهن باز از سر گرفته شد. به این صورت که وزارت راه و شهرسازی و همچنین معاونت ساخت و توسعه راه آهن این مسئولیت را بر عهده گرفت.

جالب است بدانید که یکی از قابل توجه ترین اتفاقاتی مربوط به راه آهن آن هم پس از انقلاب اسلامی ایران این بود که قدم در راه برقی کردن راه آهن ایران برداشته شد.که در واقع قراردادی بود منعقد شده میان ایران و روسیه. پروسه به انجام رسیدن این تصمیم حدود 5 سال به طول انجامید و نهایتا در سال 1361 به پایان رسید. دستاورد اصلی این پروژه حمل و نقل سریعتر، اقتصادی تر و با گنجایش بالاتر بود.

تا آنجائیکه میدانیم، از جمله مسیرهایی که از سیستم راه آهن برقی استفاده می کنند مسیرهایی با مبدا تهران و مقاصد مشهد، اصفهان، اهواز، تبریز، بندرعباس و یزد می باشد.