تاریخچه حمل و نقل ریلی

تاریخچه سامانه های حمل و نقل ریلی
سابقه حمل و نقل ریلی در زمینه احداث اولین راه آهن بهمنظور حمل مسافر درون شهری به سال 1825 میلادی وشهر لندن بازمی گردد. در زمینهمسافرت بین شهری اولین راه آهن ایالات متحده بین ایالات بالتیمور و اوهایو در سال 1830 میلادی مورد بهره برداری قرار گرفت. اولین راه آهن زیرزمینی جهان در سال 1863میلادی در شهر لندن و اولینراه آهن متحرک در بالاتر از سطح زمین در سال 1868 میلادیدر شهر نیویورک افتتاح شدند.

در سال 1882 میلادی اولین تراموای برقی در شهر برلینمورد بهره برداری قرار گرفت. اولین راه آهن ایران در سال 1888 میلادی با عرض یک متربین تهران و حضرت عبدالعظیم و اولین راه آهن ایران با عرض استاندارد در سال 1914بین تبریز و جلفا افتتاح گردید. در سال 1999 میلادی اولین راه آهن سریع السیر ایرانبین تهران و کرج آغاز به جابه جایی مسافر نمود و در سال 2000 میلادی اولین راه آهنزیرزمینی ایران (بخشی از خط 2 متروی تهران) افتتاح گردید. در طی چهاردهه گذشته و دررابطه با جابه جایی مسافرین درون شهری سه گزینه عمده مطرح بوده اند: مترو، LRT و قطارهوایی.

تاریخچه استفاده از قطار هوایی (مونوریل) درجهان
از اواسط دهه 50 میلادی، قطار هوایی به عنوان یک گزینه درسامانه های مسافرتی درون شهری و بین شهری مطرح بوده است. در نیمه دوم این دهه درکشور ژاپن تعداد 8 خط درون شهری و بین شهری در دست بهره برداری یا در حال ساخت بود. در دهه 60 میلادی شرکت هیتاچی به عنوان پیش رو در صنعتساخت تجهیزات قطار هواییواگن، بوگی، سوئیچینگ، سیگنالینگ و دیگر ادوات و تجهیزات الکترومکانیکی در جهان شناخته می شد.

در دو دهه 70 و 80 میلادی شرکت بمباردیر (کانادا) به تدریج موقعیتخود را به عنوان یک سازنده جهانی در این عرصه صنعتی تثبیت نمود. در نیمه دوم دهه 90میلادی، با ارتقای موجود، شرکت ام ترنس مالزی با احداث قطار هوایی شهر کوالالامپور به عنوان جدیدترین سازنده قطار هوایی در سطح بین المللشناخته شد. این شرکت در حال حار طرح توسعه قطار هوایی کوالالامپور و نیز احداث قطارهوایی در شهرهای سنگاپور و سئول را در دست اجرا دارد.

کلام آخر اینکه در چهار دههگذشته بسیاری از شهرهای مهم دنیادارای شبکه قطار هوایی شده اند و تعداد این شهرهابه سرعت رو به افزایش می باشد. از جمله شهرهای مهم جهان کهدارای سیستم قطار هواییمی باشند عبارتند از: توکیو، اوزاگا، کاوازاکی، سیدنی، مونترال، شانگهای، دوسلدورف، فرانکفورت، نیویورک، شیکاگو، هوستون، دالاس، دیترویت، میامی، تمپا، جکسون ویل، اورلاندو، سیاتل، لاس وگاس، کوالالامپور و مسکو. ضمنا، در حال حاضر در بسیاری ازشهرهای دنیا شبکه های قطار هوایی در حال احداث می باشد، از جمله دوبی، سنگاپور، جاکارتا، قاهره، کراچی، بانکوک، دمشق.

مزایای فنی قطار هوایی نسبت به دیگر گزینه های حمل ونقل ریلی شهری
در این بخش از نوشتار حاضر مقایسه اجمالی بهلحاظ فنی- اجرایی، اقتصاد اجرای پروژه و نیز هزینه های بهره برداری بین قطار هوایی مونوریل از یک طرف و دو گزینه مطرح دیگر یعنی قطار ریلی سبک (LRT) و مترو از طرفدیگر ارائه می گردد. مهم ترین تفاوت بین قطار هوایی و دو گزینه دیگر این است که درسیستم مونوریل واگن ها بر روی تایرهای لاستیکی و تایرها بر روی تیرهای بتنی مسلحاز نوع عادی یا پیش ساخته حرکت می کنند.

حال آنکه در دو گزینه دیگرLRT و متروچرخ ها و تیرها همگی فولادی و مشابه خطوط راه آهن متداول و سنتی می باشند. براساساطلاعات فنی موجودازآنجا که علاوه بر چرخ ها و شاس، بوگی و اکسل نیز همگی از جنس مصالح فولادی هستند، وزن یک سیستم ریلی سنتی LRT و مترو در حدود 2 برابر وزن یک سیستم قطار هوایی باظرفیت مشابه انتقال مسافر می باشد.

در یک سیستم ریلی سنتیLRT و متروبه دلیل عرضکم تیرهای حامل قطار، سوانح ناشی از خروج چرخ ها از مسیر اصطلاحا از خط خارج شدنقطار بسیار متداول می باشد و این واقعیت مشخصا موجب می گردد این دو سیستم LRT ومترو نسبت به قطار هوایی ضریب ایمنی بسیار پایین تری داشته باشند.

براساس آمارموجودحتیایمن ترین قطارهای راه اهنی مصون نبوده و سالانه حداقل چند مورد از خط خارج شدنقطارها در کارنامه آن ثبت می گردد. به نقل قول از ماخذ اخیر گزارشات ثبت شده ازسوانح مذکور حاکی از این واقعیت می باشد که در مواردی قرار گرفتن اشیاء کوچک (حتیقوطی نوشابه) بین ریل آهنی اصلی و ریل به کار گرفته شده به منظور تعویض مسیر، قطار رااز خط خارج نموده است.

لازم به ذکر می باشد، به دلیل نیاز به استحکام بالای واگن هادر صورت بروز سانحه در اثر خروج از خط واگن های به کار گرفته شده خود بسیار سنگینوزن می باشند و این واقعیت باعث ایجاد خطر بالقوه برای ساختمان های واقع در مجاورتمسیر عبور از نوع قطارها و مترومی گردد. به علت اصطکاک کم بین چرخ هاوریل های فولادی، قطارهای دو گزینه سنتیو مترو قادر به حرکت در شیب بیش از 2-1 درصد نیستند.

همچنین در صورتی که بالاجبار مسیر این قطارها به سطح زیرین خیابان ها وارد شود، مشخصا به دلیل نیاز به احداث تونل و انتقال خطوط تأسیسات شهری آب، گاز، بنزین، برق، تلفن، گازوئیل هزینه اجرایی نسبت به سامانه قطار هوایی کهدر ارتفاع حرکت می کند بسیار بالاتر خواهد بود. به دلیل وزن بالای قطارهای LRT ومترو، استهلاک و لذا هزینه های حفظ و نگهداری سیستم در طول دوره بهره برداری بسیاربیشتر از قطار هوایی می‌باشد.

علاوه بر خطر بالقوه قطارهای ریلی سنتیو مترونسبت به ساختمان های واقع در مجاورت مسیر عبور خودبه علت احتمال خروج از خط ایننوع قطارها به لحاظ ایجاد آلودگی صوتی قابل توجه نیز مزاحمت عمومی ایجاد می کنند. لازم به ذکر است، برخلاف مترو، احداث قطار هوایی نیاز به هیچگونه تونل سازی ندارد. ضمنا، با توجه به پیش ساخته بودن ستون ها و تیرهای سازه، در صورت برنامه ریزی صحیح، در طی مراحل اجرایی هیچگونه اختلالی در ترافیک محلی و تردد وسایل نقلیه عمومی یاشخصی ایجاد نخواهد نمود.

سخن مهم اینکه، برخلاف تصور غالب، قطار هوایی به هیچ وجهخاص کاربری های تفریحی نمی باشد. بلکه ظرفیت انتقال مسافر مورد نیاز در ساعات عادیو ساعات اوج ترافیک به سهولت از طریق انتخاب ابعاد و تعداد واگن ها ونیز تعیین سرفاصله زمانی مناسب قابل تامین می باشد.

به عنوان مثال، در حال حاضرسامانه های قطار هوایی در حال بهره برداری در شهرهای توکیو و اورلاندو با استفادهاز قطارهای متشکل از 6 واگن و سرفاصله زمانی بین 2 تا 3 دقیقه روزانه بیش ازدویست هزار مسافر را منتقل می نمایند.