باتوجه به سیاست و خط مشی کلان دولت جمهوری اسلامی ایران و موضوع استفاده از حداکثر توان داخلی به منظور دستیابی به اهداف استقلال و خودکفایی کشور و بر اساس برنامه ریزی های به عمل آمده مبتنی بر ملاحظات اقتصادی و ضرورت حداکثر استفاده از بخش خصوصی به منظور ارجاع کارها و خدمات موردنیاز صنعت نفت، تنظیم و اجرای قراردادها از جایگاه خاصی برخوردار است.
شناسایی مؤسسات و امکانات داخلی و ارزیابی آن ها برای برگزاری مناقصات عمده به منظور انتخاب مهندسین مشاور و پیمانکاران ذی صلاح داخلی و انعقاد قراردادهای جامع و عمده با آنان به منظور تحقق اهداف مرتبط با اجرا و راه اندازی پروژه ها و طرح های بزرگ جدید، یا بهینه سازی و توسعه طرح های موجود که پیوسته به صورت کلان به ویژه در سطح وزارت نفت مطرح و مورد پیگیری واقع می شوند.
در صنعت نفت مراحل انعقاد قرارداد به این ترتیب است که پس از تهیه نقشه ها و مشخصات اجرایی طرح، اسناد مناقصه منتشر و از پیمانکاران برای شرکت در مناقصه دعوت می شوند. پس از بررسی تمام شرایط پیمانکاران و پیشنهادها، پیمانکار برتر انتخاب و قرارداد با وی منعقد می شود.
قراردادهای رایج صنعت نفت
- قراردادهای طراحی (E):
قراردادهایی که فقط مرحله طراحی پروژه را شامل می شود به قراردادهای E معروفند.
- قراردادهای طراحی و خرید (EP):
قراردادهایی که شامل مرحله طراحی و تامین کالای پروژه هستند، قراردادهای EP نام گذاری می شوند.
- قراردادهای خرید و ساخت (PC):
پروژه هایی که مرحله خرید و ساخت از پیمانکار خواسته می شود، حالت PC دارند که اکثر پروژه های کشور از این دسته هستند.
- قراردادهای (EPC):
اجرای پروژه های بزرگ در صنعت نفت به روش EPC گسترش فراوانی داشته است، تا جایی که بسیاری از فعالیت های در دست اجرا با بهره گیری از این روش انجام می شود.
پروژه های EPC، دارای اولویت هایی همچون سرعت بیشتر و اعمال کنترل مناسبت تر بر امور و فعالیت های اجرایی هستند. در این روش عملیات مهندسی، تدارک و تامین و اجرا به صورت موازی با هم و در قالب یک قرارداد انجام می شود.
با توجه به این نکته که یکی از نیازهای مهم بازار امروز به ویژه در پروژه هایی که به وسیله بخش خصوصی یا به طریق فاینانس انجام می شود، داشتن اطمینان از قیمت نهایی و تاریخ قطعی اتمام کار است، اجرای پروژه به صورت EPC، اطمینان بیشتر از قیمت تمام شده و زمان اتمام کار را فراهم می کند.
روش EPC، برگرفته از سه حرف اول مهندسی (Engineering)، خرید (Procurement) و ساخت (Costruction) است.
در میان مراحل اجرایی قراردادهای EPC، بخش E به دلیل وابستگی زیادی که با توان اجرایی تیم پیمانکار دارد، از اهمیت بیشتری برخوردار است.
قراردادهای مشارکتی
- موافقت نامه های مشارکت در تولید که این نوع از قراردادها، شرکت خارجی را متعهد به پرداخت مالیات و در برخی موارد بهره مالکانه، آموزش نیروی انسانی و مشارکت دولت میزبان می کند.
- قراردادهای مشارکت در سرمایه گذاری که در این قراردادها، کشور میزبان و شرکت عامل در سود و خطرپذیری توافق نامه های نفتی سهیم هستند. میزان مشارکت در عقد موافقت نامه های امتیاز متفاوت است در نتیجه دولت به مثابه شریک در تولیدی که بر اساس قرارداد انجام می شود، سهیم است.
قراردادهای خدماتی
این نمونه از قراردادها از دیرینه ترین اشکال روابط قراردادی بین افراد از یک سو و جوامع از سوی دیگر به شمار می آیند. این نوع از قراردادها در سه دسته قرار می گیرند:
- قراردادهای صرفا خدماتی:
این دسته از قراردادها در فعالیت های اکتشافی کاربرد ندارد و تنها در تلاش های تولید مورد بهره برداری قرار می گیرند. پاداش این قراردادها نقدی است و بهای مقطوع و مشخصی دارد. با این همه، گاه به منظور افزون کردن انگیزه سرمایه گذار بیگانه در ارائه خدمات بهتر، امتیازهایی مانند خرید قسمتی از تولید اعطا می شود.نوع ساده آن، به صورت حق الزحمه مقطع برای ارائه خدمات مشخص است و بابت دریافت کمک های فنی به کشور میزبان هیچ سهمی از نفت خام تولیدی پیش بینی نشده است.
- قراردادهای ریسکی خدمت:
این نوع قراردادها، عموما در کشف میادین نفت و گاز کاربرد دارند، اصولا ماهیت این نوع قراردادها به گونه ای است که مسائلی چون مالیات و بهره مالکانه کمتر مورد توجه طرفین قرار می گیرد.در صورتی که کشفی صورت نپذیرد، قرارداد به خودی خود منتفی است، اما در صورت کشف نفت یا گاز، شرکت ملزم است آن را به مرحله تولید برساند.
به هر تقدیر، کل تولید در اختیار کشور میزبان قرار خواهد گرفت و شرکت عامل طبق شرایط قرارداد یا از مبلغی مقطوع به عنوان بازپرداخت سرمایه به همراه نرخ بهره و خطر پذیری برخوردار خواهد شد و یا بر اساس درآمد حاصل از میزان نفت تولید شده پس از کسر مالیات سهم خواهد برد.
- قراردادهای بیع متقابل:
در قراردادهای خدماتی بیع متقابل، شرکت سرمایه گذار بیگانه، تمامی وجوه سرمایه گذار مانند نصب تجهیزات، راه اندازی و انتقال فناوری را به عهده می گیرد و پس از راه اندازی پروژه، آن را به کشور میزبان واگذار می کند.
بازگشت سرمایه و نیز سود سرمایه شرکت، از طریق دریافت محصولات تولیدی انجام می شود.دلیل طبقه بندی قرارداد بیع متقابل در رده قراردادهای خرید خدمت این است که انجام بازپرداخت اصلی و سود سرمایه گذاری از محل نفت خام و فرآورده های آن صورت می گیرد.
پرداخت ها به صورت نقدی و غیرنقدی امکان پذیر است. این نوع قرارداد در کشورهایی که قوانین آنها، هرگونه مالکیت بخش خصوصی یا خارجی را بر صنعت نفت منتفی دانسته اند، اجرایی می شود.
سرمایه گذاری خارجی
- سرمایه گذاری مستقیم یا فاینانس (finance).
- روش ساخت، بهره برداری و واگذاری (BOT Build-Operate-Transfer).
- ساخت، تملک، بهره برداری ( BOO (Build - Own - Operate).
- ساخت، تملک، بهره برداری، واگذاری (BOOT (Build-Own-Operate-Transfer).
- ساخت، اجاره، واگذاری (BLT -Build - Lease - Transfer).
- قراردادهای بیع متقابل (Buy Back).
- مشارکت مدنی (JV -Joint Venture).
