عملکرد هواپیما هنگام از کار افتادن جی پی اس

هواپیماها برای آنکه در مسیر درست پرواز کنند و در آسمان گم نشوند از سیستم های ردیاب استفاده می کنند. اما تا به حال ذهنتان رسیده که اگر سیستم موقعیت یاب جی پی اس هواپیما از کار بیفتد چه اتفاقی می افتد؟ خلبان بدون سیستم جی پی اس چطور می تواند مسیر صحیح را پیدا کند و از برخورد با هواپیماهای دیگر جلوگیری کند؟ 

همه ما کم و بیش با سامانه موقعیت یاب جهانی یا جی پی اس (GPS) آشنا هستیم و شاید در سفر از آن استفاده کرده باشیم. جی پی اس به صورت 24 ساعته و رایگان به اطلاعات 24 ماهواره متصل است و اطلاعات را دریافت و تجزیه تحلیل می کند. این ماهواره ها هر 24 ساعت یک بار زمین را دور می زنند و دایما در حال مخابره اطلاعات مکان و موقعیتی به زمین هستند.

یکی از صنایعی که از این سیستم موقعیت یاب استفاده زیادی می کند صنعت هواپیمایی است. استفاده از جی پی اس برای موقعیت یابی و مسیریابی امنیت پرواز و سفر هوایی را بیش از پیش بالا برده و خلبان ها به طور دقیق تر می توانند از موقعیت فعلی خود اطلاع پیدا کنند. هواپیماها برای موقعیت یابی و مسیریابی از سیستم جی پی اس (GPS) استفاده می کنند. با توجه به اهمیت جی پی اس در موقعیت یابی با از کار افتادن این سیستم چه اتفاقی ممکن است بیافتد؟

سایر سیستم های موقعیت یاب
امروزه جی پی اس دقیق ترین و اصلی ترین سیستم موقعیت یاب به شمار می رود، اما باید بدانید که هواپیماهای مسافربری سیستم جهت یابی و راهیابی مخصوص خود را نیز دارند و سیستم GPS تنها بخشی از این سیستم است. سیستم ناوبری (INS) با سنجش و اندازه گیری تغییرات سرعت هواپیما، چرخش و غیره مسیر هواپیما را مشخص می کند.

بنابراین گرچه هواپیما از GPS برای مسیریابی استفاده می کند، اما در صورتی که سیستم جی پی اس خراب شود و از کار بیفتد هواپیما همچنان در مسیر صحیح به پرواز ادامه می دهد. سیستم ناوبری (INS) علاوه بر هواپیما، در زیردریایی ها نیز استفاده می شود. زیردریایی ها با استفاده از این سیستم می توانند تا شش ماه زیر آب بمانند و با این حال از موقعیت دقیق خود اطلاع پیدا کنند و در مسیر و جهت صحیح باقی بمانند.

اگرچه جی پی اس در صنعت هواپیمایی اهمیت بالایی دارد و به «استاندارد طلایی» هواپیما مشهور است، اما هواپیماهای عمومی نیز علاوه بر جی پی اس از قابلیت های ناوبری دیگری نیز استفاده می کنند. این تجهیزات سیستم ناوبری VOR و سیستم جهت یابی خودکار (ADF) هستند. این سیستم ها فرکانس ها را از زمین دریافت می کنند و با استفاده از این اطلاعات مسیر درست را مشخص می کنند. در مورد کاربری صحیح این سیستم ها در آب های آزاد و اقیانوس ها جای بحث وجود دارد، زیرا به دلیل دور بودن از سطح خشکی امکان دریافت سیگنال ها ممکن است دشوار باشد.

از کار افتادن سیستم جی پی اس در حین پرواز
حالا فرض کنیم که هواپیما در حال پرواز است و برای جهت یابی از سیستم GPS استفاده می کند. ناگهان سیستم جی پی اس هواپیما از کار می افتد. چه اتفاقی می افتد؟ اگر هواپیما بر فراز خشکی در حال پرواز باشد رفع این مشکل به مراتب ساده تر است.

در اینجا خلبان هواپیما بلافاصله از سیستم های دیگر مثل سیستم ناوبری VOR که در بالا توضیح دادیم استفاده می کند و همچنان هواپیما را در جهت صحیح نگه می دارد. در واقع قبل از آنکه سیستم های جهت یاب جی پی اس رواج پیدا کنند سیستم ناوبر VOR اصلی ترین انتخاب برای مسیریابی هواپیما بود. استفاده از این سیستم بسیار شفاف و آسان است و آموزش های لازم در مورد کار با سیستم به خلبان ها داده شده است. بنابراین با از کار افتادن جی پی اس مشکلی برای هواپیما ایجاد نمی شود.

اما فرض کنیم که خلبان به هر دلیلی کار با سیستم ناوبر VOR را بلد نیست و تا به حال فقط با جی پی اس کار کرده است. در این صورت خلبان بلافاصله می تواند با مراقبت پرواز تماس بگیرد و مشکل را اطلاع دهد. بخش مراقبت پرواز از فرآیندهای جهت یابی پرواز استفاده می کنند و موقعیت دقیق هواپیما را شناسایی کرده و خلبان را راهنمایی و هدایت می کنند.

علاوه بر این، روش قدیمی تری نیز برای موقعیت یابی وجود دارد که اغلب ناوبری کور (Dead Reckoning) نامیده می شود. هرچند این روش همانطور که از اسمش پیداست موقعیت کاملا دقیق را مشخص نمی کند، اما برای مواقع اورژانسی گزینه مناسبی است. در این روش با استفاده از اطلاعات و داده های موقعیت های قبلی و سرعت هواپیما، موقعیت فعلی را به طور فرضی تخمین می زنند.

البته به دلیل وجود باد و فشار هوا امکان موقعیت یابی دقیق با استفاده از این روش وجود ندارد. قبل از آنکه سیستم های موقعیت یاب مدرن مثل جی پی اس متداول شوند خلبان ها با استفاده از ناوبری کور مسیریابی می کردند و با شناسایی مکان های آشنا مثل دریاچه، رودخانه، کوه و … مسیر خود را مشخص می کردند. اما اگر بر فراز دریایی وسیع یا در منطقه ای ناآشنا قرار داشتند سیستم ناوبری کور چندان مفید نبود.

پس همانطور که دیدیم اگر سیستم جی پی اس هواپیما از کار بیفتد جای نگرانی نیست. خلبان ها فکر همه جا را کرده اند و اقدامات احتیاطی لازم برای حفظ امنیت پرواز به کار گرفته می شود. سیستم جی پی اس با موقعیت یابی دقیق اطلاعات بسیار مفیدی به خلبان می دهد و باعث ایمن تر شدن سفر هوایی شده است.

این ردیاب ها با دریافت اطلاعات ماهواره ای امکان تخمین شرایط جوی، موقعیت باندهای فرودگاه و امنیت فرود را به خلبان می دهند. هرچند امروزه سیستم GPS اولین انتخاب هر خلبان برای هدایت هواپیما و جهت یابی در آسمان است، اما در صورتی که این سیستم به هر دلیلی از کار بیفتد و خراب شود سیستم های پشتیبان و جایگزین دیگری وجود دارند که به کمک خلبان می آیند.