معمولا همه‌ی افراد از سقوط هواپیما می ترسند. افراد کمی هستند که اعتماد 100% به هواپیماها و پروازها دارند. شاید به طور روزانه خبر سقوط هواپیماها را بشنویم و یا در اخبار بخوانیم اما واقعا چند درصد احتمال دارد که یک هواپیما سقوط کند؟ آیا اتفاقی است که امکان دارد هر روز پیش بیاید؟
به راستی چرا با وجود پیشرفته شدن صنعت هواپیمایی و مجهزشدن آنها باز هم در اخبار ایران و جهان خبر سقوط هواپیما و یا ناپدید شدن آن را می شنویم. در شرایطی که نقص فنی برای هواپیماها به شدت کاهش یافته است چه دلیلی می تواند باعث این آمار زیاد در حوادث هواپیمایی گردد. در این مقاله به بررسی عوامل موثر بر سقوط هواپیماها پرداخته ایم.
دلیل سقوط یک هواپیمای مسافربری چه چیزی می تواند باشد؟ نقص فنی؟ یا خطای انسانی؟ اولین حدس بسیاری از افراد پس از رد تروریسم و هواپیماربایی - درباره ناپدید شدن یک هواپیما این است که یک نقص فنی فاجعه بار باعث آن شده است ولی نقص فنی علت تنها اندکی از سوانح هوایی و سقوط هواپیما است.
سقوط هواپیما اگرچه سوژه ای جذاب برای رسانه ها است اما برای کسانی که آشنایان و بستگانشان در هواپیمای سانحه دیده بوده اند، خبری ویرانگر است.
سقوط هواپیما در ایران
از زمان دوره پهلوی که ایران نخستین تأسیسات هوانوردی خود را گشود، سانحه های متعدی گهگاه گریبانگیر این صنعت گردیده و امروزه این صنعت در ایران یکی از بالاترین میزان وقوع حوادث را در جهان داراست. از دلایل ارائه شده برای تحلیل میزان بسیار بالای تعداد سوانح هوایی در ایران می توان تحریم های اقتصادی غرب علیه ایران، عدم آموزش استاندارد خلبانان و کنترل کیفی میزان خطای آنان، ضعف در عمل به معیارهای ایمنی هواپیماها، و سوء مدیریت و برنامه ریزی نادرست دانست.
دلایل زیادی ممکن است برای سقوط مطرح باشد. در صنعت هوانوردی دنیا همواره عوامل انسانی و غیرانسانی یعنی خلبان و نقص فنی موتور یا سایر تجهیزات، در سقوط هواپیما نقش داشته اند. یک کارشناس صنعت هوانوردی با بیان این مطلب یادآوری کرد که در ایران، علاوه بر دلایل فوق، برخی دلایل دیگر نیز ممکن است در سقوط نقش داشته باشند که در کشورهای دیگر کمتر دیده می شود. فرسودگی و سن بیش از 40سال برخی هواپیماهای کشور ازجمله این دلایل هستند.
دسترسی نداشتن ایران به برخی دستورالعمل ها و قطعات به خاطر تحریم نیز از موارد دیگری است که می تواند در سقوط هواپیما نقش داشته باشد.
در بیشتر سقوط ها، خلبان کشته می شود و نمی توان علت سانحه را از او جویا شد، ممکن است در بررسی سانحه، از کنار اشکالات گذشت و همه تقصیرها را متوجه خلبان دانست. از سوی دیگر آنطور که این کارشناسان می گویند در ایران توانایی خواندن جعبه سیاه وجود ندارد و این تجهیزات باید به خارج از کشور ارسال شود که این کار روند بررسی سانحه را زمان بر می کند.
بررسی علل مهم در سقوط هواپیماها
- اشتباهات خلبان
دلیل 50% سقوط هواپیما ها اشتباهات خلبان است که درصد واقعا بالایی را تشکیل می دهد. خلبان وظایف فراوانی را به دوش می کشد. بخشی از وظایف خلبان شامل: مسیریابی در شرایط بد آب و هوایی، توجه به مسایل فنی هواپیما به خصوص در زمان فرود و بلند شدن و بررسی تجهیزات است.
بعضی از تصادفات زمانی رخ می دهد که خلبان به صورت اشتباه اطلاعات داده شده را می خواند و یا مسیر هوایی مناسب را در شرایط آب و هوایی بد انتخاب نمی کند و در بعضی مواقع متوجه اشکالات فنی نمی شود و یا زمانی متوجه می شود که دیر شده است.
اما در بعضی مواقع شرایط کاملا متفاوت است و سقوط به دلیل مشکلات خود خلبان به وجود می آید. به عنوان مثال در سال 1976 یک هواپیما در آفریقای جنوبی به دلیل سکته قلبی خلبان و ناتوانی کمک خلبان در کنترل هواپیما سقوط کرد. مسائل روحی و روانی خلبان نیز در سقوط هواپیما بی تأثیر نیست. در سال 1987 یک پرواز از توکیو به دلیل آنکه خلبان به شدت از مشکلات روانی رنج می برد سقوط کرد. در این پرواز خلبان در میان پرواز، موتور هواپیما را در حالت برعکس قرار داد.
- مشکلات فنی
دومین عاملی که باعث ایجاد سوانح هوایی و سقوط هواپیما می شود مشکلات فنی است که مسئول 22% این مسائل است. مشکلات فنی با اشتباهات خلبان متفاوت است. زمانی که یک سیستم به طور ناگهانی در هواپیما از کار بیفتد، خلبان هیچ کاری برای درست کردن آن سیستم نمی تواند انجام بدهد و باید دست به دعا بردارد.
در سال 1974 هواپیمایی ترکیش به مقصد فرانسه به دلیل نقص طراحی در درب قسمت بار دچار سانحه شد و یا خطوط پروازی آفریقای غربی در پروازی به نیجریه به دلیل اشکال در طراحی بال و در نتیجه ایجاد شکاف در فلز دچار سانحه شد.
- شرایط آب و هوایی
حدود 12 % از سوانح هوایی به دلیل شرایط نامساعد جوی و آب و هوایی به وجود می آید. نکته خوب این است که بیشتر پروازها در شرایط نامساعد جوی مانند: مه، طوفان و بادهای شدید باید فرود بیایند. این مسئله مانع به وجود آمدن سوانح ناگوار و مشکلات برای مسافران و شرکت های هواپیمایی می شود.
جالب است بدانید که در بعضی مواقع رعد و برق نیز باعث ایجاد مشکل می شود. از سری این مسائل می توان قطعی موقتی برق هواپیما، ایجاد مشکل در مخزن بنزین هواپیما و یا ایجاد اختلال در بینایی به طور موقت را نام برد.
- خرابه کاری های عمدی
تنها 9% از سوانح هوایی به دلیل خرابه کاری های فردی و یا به گونه ای از قصد انجام می شود اما این گونه مشکلات بیشتر از بقیه موارد توجه رسانه ها را به خود جذب می کند. بخشی از این خرابه کاری ها را، هواپیما ربایی تشکیل می دهد که مشهورترین آن حادثه هواپیما ربایی در 11 سپتامبر است.
علی رغم تلاش های فروان سازمان امنیت پرواز، هنوز بعضی افراد موفق می شوند که در هواپیما بمب گذاری کنند و یا به آتش بکشند. عملی به شدت شیطانی که باعث مرگ صدها نفر می شود. در بیشتر مواقع گروه های تروریستی و یا دولت های متفاوت مسئولیت این حمله ها برا عهده می گیرند اما فقط کار آن ها نیست.
بعضی از افرادی که مشکلات شدید روانی دارند نیز دست به این اقدامات می زنند. گزارش های فراوانی مبنی بر حمله این افراد به خلبان، خدمه و یا مردم عادی وجود دارد. در بعضی مواقع این افراد با وصل کردن بمب به خود در حین پرواز اقدام به خودکشی و یا سقوط هواپیما کرده اند.
- اشتباهات اشخاص ثالث
7% باقی مانده که باعث سقوط هواپیما می شود به دلیل اشتباهاتی است که توسط سایر افراد صورت می گیرد. بعضی از این اشتباهات توسط برج مراقبت صورت می گیرد. اشتباهاتی که از برج مراقبت سر می زند، می تواند منجر به سقوط هواپیما در کوهستان، فرود بر روی باندی که اشغال است و یا تصادف هوایی و یا زمینی شود.
اگر هواپیما بیش از اندازه پر شود، اشتباه سوخت زده شود و یا بیش از اندازه در باند بماند نیز جزو اشتباهات اشخاص ثالث به شمار می آید. یکی از اشتباهات دیگری که گزارش های فراوانی از آن موجود است، گرسنگی سوختی نام دارد که البته همیشه به طور نادرست سوخت زدن را نمی توان علت آن دانست.
به طور مثال در سال 1948، عقربه سوخت عدد اشتباهی را نشان داد و این مسئله منجر به سقوط هواپیما شد. همچنین در سانحه دیگری در سال 1974 مسیریاب از پیدا کردن مسیر درست ناتوان ماند و هواپیما چندین بار دور یک شهر پرواز کرد تا زمانی ک سوخت آن به اتمام رسید.
