پایه بیش تر روغن های موتور که به آن ها، روغن های مینرال یا معدنی گفته می شود، نفت خام است که طی فرآیندهای پیچیده به محصول جهت مصرف نهایی در خودروها تبدیل می شود. البته روغن موتور در سال های اخیر به جز نوع مینرال، به دو نوع نیمه سنتتیک و تمام سنتتیک نیز تقسیم می شود که در حقیقت انواعی از روغن مهندسی شده هستند. وظایفی که روغن های روان کار در پیشرانه خودرو بر عهده دارند، به طور خلاصه عبارتند از:
- روان کاری: به حداقل رساندن اصطکاک و ساییدگی میان قطعات در حین کارکرد
- انتقال حرارت: خارج ساختن حرارت ایجاد شده در موتور و خنک کردن قطعات متحرک
- آب بندی: با تشکیل لایه ای از روغن میان پیستون و سیلندر در موتورهای درون سوز به منظور جلوگیری از فرار گازهای متراکم
- ضربه گیری: جذب بخشی از ارتعاشات و ضربات حین انجام اعمال مکانیکی روی قطعات
- انتقال مواد: انتقال ذرات ناشی از سایش قطعات و نیز ترکیبات حاصل از تجزیه روغن و سوخت
بخش عمده وظایف فوق را مواد افزودنی که به روغن پایه اضافه می شوند، انجام می دهند. این مواد در عین حال، رنگ روغن را کمی تیره می کنند، ولی از شفافیت آن نمی کاهند. برای آن که همیشه خودرویی سرحال داشته باشیم، بهتر است موارد زیر را مو به مو اجرا کنیم.
- رنگ روغن به تنهایی ملاک مناسبی برای تشخیص کیفیت روغن موتور نیست و فقط افراد متخصص می توانند تا حدودی با بررسی ظاهری و نهایتا با انجام آزمایش های مربوطه، در مورد کیفیت روغن اظهار نظر کنند. مواد افزودنی مورد استفاده در روغن موتور، معمولا موجب تیره شدن رنگ آن می شوند. روغن موتورهای مرغوب در اثر جذب براده های فلزات ناشی از سایش قطعات روی یکدیگر، دوده ناشی از احتراق، گرد و غبار و سایر آلاینده ها، تیره تر می شوند. اما تفاوت روغن کارکرده و کارنکرده در شفافیت آن هاست، به طوری که روغن مناسب و دارای افزودنی های ویژه، شفاف و کمی تیره است. اما روغن کارکرده علاوه بر تیره بودن، کدر هم می باشد و این کدر (سیاه) شدن رنگ روغن موتور حین کارکرد، نشانه افت کیفیت روغن نبوده، بلکه نشانه عملکرد صحیح روغن در موتور و مصرف تدریجی افزودنی های روغن موتور است و لذا سیاه شدن رنگ روغن موتور نشانه فرا رسیدن زمان تعویض آن نبوده و تا کیلومتر پیمایش توصیه شده خودروساز و شرکت تولید کننده روغن موتور، کارایی لازم را خواهد داشت. بنابراین چنان چه رنگ روغن پس از مدتی کارکرد تغییر نکند، نشانه عدم توانایی انتقال مواد زائد و رسوبات از لابه لای قطعات و در نتیجه نامناسب بودن آن است.
- نوع روغن موتور مصرفی باید با نوع موتور وسیله نقلیه متناسب باشد. در این مورد لازم است به دفترچه راهنمای خودرو مراجعه کرده و توصیه سازنده خودرو مد نظر قرار گیرد.
- مصرف کننده روغن موتور، باید از استاندارد سطح کیفی و پیمایش واقعی روغن موتور شناخت کافی داشته باشد.
- استفاده از روغن های مظروف تولیدشده توسط سازندگان معتبر که روی بسته بندی آن ها، مشخصات مربوطه شامل سطح کیفی و کیلومتر کارکرد مناسب درج شده است، مطمئن تر است.
- تنظیم موتور به منظور جلوگیری از وارد شدن فشارهای اضافی روی قطعات آن و هم چنین بررسی وضعیت روغن موتور ضروری است.
- شرایط عملیاتی کارکرد موتور از قبیل مدت زمان فعالیت، میزان بار وارده، دما، رطوبت و سایر عوامل محیطی، تأثیر مستقیم بر کارایی و کیفیت روغن موتور دارند.
- تعویض به موقع فیلترهای هوا و روغن و نیز شست وشوی بدنه موتور، موجب افزایش عمر روغن می گردد.
- کیفیت لاستیک و تنظیم باد آن، از وارد شدن بار اضافی بر موتور کاسته و زمان تعویض روغن موتور را به تاخیر می اندازد.
- راکد ماندن روغن در داخل موتور دلیلی بر حفظ کیفیت آن نیست، بلکه باید پس از چهار تا شش ماه برای روغن های با سطح کیفی پایین و شش تا 12 ماه برای روغن های تولید شده با سطح کیفی بالا، روغن کارنکرده را تعویض کرد. برای تعیین زمان دقیق تر بایستی به توصیه های سازنده خودرو، توجه کرد.
- سطح روغن نشان داده شده روی میله اندازه گیری یا همان گژ واقع در مخزن روغن، همواره باید بین دو علامت L و H باشد. به طور کلی اگر به خط پائینی یا L نزدیک تر باشد بهتر از این است که به H یا خط بالایی برسد.
- در صورت کاهش میزان روغن، مقدار اضافه شده باید از همان نوع فبلی باشد.
- داشتن گران روی یا ویسکوزیته مناسب از مشخصه های مهم روغن موتور است. استهلاک بیش تر، افزایش حرارت قطعات موتور، مصرف سوخت بالاتر و دیر روشن شدن در هوای سرد از معایب عدم انتخاب صحیح روغن متور با گران روی مناسب است.
- به منظور حصول اطمینان از کارکرد مناسب، استفاده از روغن های چند درجه ای یا مالتی گرید که به آن ها چهارفصل هم گفته می شود بهتر است.
- شرایطی نظیر رانندگی با سرعت بالا ویا طولانی مدت، دماهای بالا، نقاط با شیب تند، پیمودن مسافت های بسیار کوتاه، خاموش و روشن کردن متناوب موتور، حرکت در ترافیک های سنگین شهری و درصد بالای گوگرد سوخت (در موتورهای دیزلی) مصرف روغن موتور را افزایش داده، از کیفیت و عمر آن می‌کاهد.
