واردات و صادرات خرما

خرمای خشک در ردیف گروه کالایی خشکبار محسوب می شود. صادرات خشکبار در 10 ماهه سال 84 با رشد 8/34 در صدی نسبت به سال گذشته بیشترین سهم صادرات را در بخش کشاورزی داشته است.

کشور ایران در حال حاضر از نظر تولید خرما در ردیف 4 کشور اول جهان است، این در حالی است که از نظر ارزش صادراتی در رتبه پایینی در مقایسه با سایر کشورهای صادر کننده قرار دارد.

خرما یکی از محصولات مهم مناطق گرمسیری کشورهای آسیای مرکزی است که به دلیل ترکیبات و خواصش میوهای منحصر به فرد محسوب می شود و یکی از منابع مهم قند طبیعی به حساب می آید.

خرما به لحاظ ایجاد امنیت غذایی، اشتغال، درآمدزایی، حفظ محیط زیست و توسعه پایدار کشاورزی، یک محصول استراتژیک بوده و همچنین از آن به عنوان (میوه بحران) یاد می شود زیرا در حوادث غیرمترقبه جزو اولین محموله هایی است که به نقاط حادثه ارسال می شود.

برغم اهمیت خرماو پتانسیل های بالای کشور در تولید آن، هنوز کار جدی در زمینه بهره برداری مناسب از این محصول انجام نشده است.

انواع خرما
بنابر خصوصیات هر نوع خرما، شرایط آب و هوایی و تقاضای بازار در هر مرحله انواع مختلفی دارد:

1. خرمای خشک: به خرمای رسیدهای گفته می شود که نم آن کمتر از 18درصد باشد.
2. خرمای نیمه خشک: به خرمای رسیدهای گفته می شود که نم آن از 18تا 20درصد باشد.
3. خرمای نرم: به خرمای رسیدهای گفته می شود که نم آن از 20تا 23درصد باشد.
4. رطب: به خرمای به طعم رسیده و پرشهدی گفته می شود که نم آن از23تا 38درصد باشد

نواحی رشد و پرورش خرما
درخت خرما در شرایط آب و هوایی گرم و تمام آفتابی به خوبی رشد می کند و میوه می دهد. در مناطقی که شرایط چندان مناسب نباشد ممکن است که درخت خرما رشد کند اما میوه نمی دهد.

حداقل دمای مورد نیاز در فصل رویش و گل دهی برای خرما در حدود 17/5 درجه سانتی گراد است و تنها در مناطقی میوه می دهد که فصل رویش در آن گرم و طولانی و بدون بارندگی یا با بارندگی اندکی همراه باشد.

گیاه خرما نسبت به خشکی مقاوم است اما برای به بار نشستن و تولید محصول مرغوب به آبیاری نیاز دارد. این گیاه خاک های شنی، آهکی و رسی را ترجیح می دهد و در مجموع در بیشتر خاک های سنگین و به خوبی زهکشی شده، رشد می کند. تهویه مناسب خاک از فاکتورهای مهم رشد خرما است. خرما به طور چشمگیری نسبت به قلیایی بودن خاک مقاوم است تا حدی نیز نسبت به شوری خاک مقاوم است. اما شوری بیش از اندازه به شدت بر میزان محصول و باروری آن تأثیر می گذارد.

محصولات و مشتقات صادراتی خرما
خرما از محصولات عمده کشارزی ایران است و حدود 60 درصد وزن خشک آن را قند تشکیل می دهد. به دلیل نامرغوب بودن خرمای تولید شده، حدود 30 درصد خرمای تولیدی کشور، مستقیماً جذب بازار مصرف نمی شود و می بایست در واحدهای صنایع تبدیلی و فرآوری تبدیل به فرآورده های با ارزش شود.

این فرآورده ها به دو بخش تخمیری و غیر تخمیری تقسیم بندی می شود از آنجاکه خرما حاوی درصد زیادی قند است لذا به عنوان منبع کربنی در فرایندهای تخمیری استفاده می شود.

مهم ترین فرآورده های تخمیری خرما عبارتند از: اتانول، سرکه، اسید سیتریک، تولید پروتئین تک یافته.
مهم ترین فرآورده های غیر تخمیری خرما عبارتند از: شربت خرما، قند مایع، شهد و لواشک خرما.از طرفی هسته خرما حدود 12-6 درصد وزن کل خرما را تشکیل می دهد.

مهم ترین فرآورده های حاصل از هسته خرما عبارتند از: روغن هسته خرما، کنجاله خرما، مصارف چوب و الیاف نخل.

تجارت جهانی خرما
بر اساس آمارسازمان ملل و توجه به وضعیت تجارت جهانی خرما طی سال های (2001-2004) حجمی معادل 665,737,635 دلار ارزش صادراتی خرما بوده است و ارزش واردات جهانی خرما در طی این مدت معادل 886,170,816 دلار می باشد.

صادرات جهانی خرما در بین صادرکنندگان این محصول، کشور تونس در طی سال های (2001 -2004) سهمی در حدود 706/35 درصد را به خود اختصاص داده است. پس از تونس به لحاظ ارزش صادرات، کشورهای اسرائیل، فرانسه، پاکستان والجزایر قرار دارند که در سال های مذکور سهمی به ترتیب برابر055/ 12، 093/9، 939/ 7، 452/7 درصد را به خود اختصاص داده اند.

واردات جهانی خرما
بر اساس آمار Comtrade ارزش واردات جهانی خرما از حدود034,110,201 دلار در سال 2002 به حدود 035,945,330 دلار در سال 2004 افزایش یافته است. عمده ترین کشورهای واردکننده خرما به ترتیب سهم از کل واردات جهانی عبارتند از: فرانسه، هند، انگلستان، آلمان.

صادرات ایران
مطالعه روند صادرات خرما طی سال های 1376 تا 1382 نشان می دهد که صادرات ایران از لحاظ ارزشی روند افزایشی داشته است واز لحاظ وزنی تا سال 1380 روند صعودی و از آن به بعد سیر نزولی داشته است.

ارزش کل صادرات خرما در سال 1380، 3/29 میلیون دلار بوده است در سال 1381 با 68/0درصد افزایش به سطح 5/29میلیون دلار رسیده است. پس از آن در سال 1382 افزایشی معادل 62/17 درصد رانسبت به سال قبل تجربه کرده و به سطح 7/34میلیون دلار رسیده است.سپس در سال1383 با 2/9درصد افزایش نسبت به سال قبل به سطح 9/37میلیون دلار رسیده است.

رقبای تجاری ایران
جمهوری اسلامی ایران در سال 2003 حدود 24 درصد از سهم ارزشی صادرات خرما را در بین رقبای اصلی به خود اختصاص داده است.اصلی ترین رقبای تجاری ایران در صادرات خرما طی سال های 1999 تا 2003 کشورهای تونس، فرانسه، عربستان سعودی و الجزیره هستند.

ایران در بین کشورهای مذکور همواره رتبه دوم را از جهت ارزش صادرات خرما به خود اختصاص داده است. رقبای اصلی ایران در زمینه صادرات خرما، طی سال های اخیر، کشورهای اسرائیل و پاکستان بوده اند.