تاریخچه ابریشم

ابریشم یک نخ طبیعی است که از پیلهٔ کرم ابریشم گرفته می شود. عمده تشکیل دهنده آن پروتئین است. از نخ ابریشم، پارچه های ابریشمی می بافند که یکی از بهترین و نرمترین پارچه های دنیا به شمار می روند. به دلیل خاصیت براقی نخ ابریشم، پارچه های بافته شده از ابریشم همانند منشورهایی هستند که اگر از جهات مختلف به آن ها نگاه کنید رنگ های متفاوتی از آن می بینید.در حدود 2٬700 سال پیش از میلاد انسان نخستین بار ابریشم بافی در چین را انجام داد.

تاریخچه
چینی ها روش تهیه ابریشم را از 4000 سال پیش می دانستند. داستان جالبی در مورد نحوهٔ تهیه ابریشم بین چینی ها است که می گوید روزی ملکهٔ چین سی لینگ-شی یک پیله کرم ابریشم را به اشتباه داخل آب جوشی که مخصوص شست وشوی دست ها بوده، می اندازد. روز بعد می بیند که تارهای ابریشمی از داخل ظرف بیرون می آیند. از این عمل لذت می برد و از آن زمان شروع به نگهداری از کرم های ابریشم می کند تا بتواند از ابریشم آن ها برای لباس ها استفاده کند. تا مدت ها چینی ها راز تهیه ابریشم را حفظ کرده بودند. ژاپنی ها جزو اولین کسانی بودند که توانستند در قرن سوم به این راز پی ببرند.

حدود 550 سال بعد از میلاد مسیح «جاستینین» پادشاه بیزانس، دو راهب را به عنوان جاسوس به چین فرستاد. زمانی که آن دو برگشتند چندین کرم ابریشم را در داخل یک استوانهٔ چوبی از بامبو با خود آوردند. بعد از آن هنر به دست آوردن ابریشم از کرم ابریشم کم کم در تمام جهان شناخته شد. امروزه کشورهایی مانند چین، ژاپن، هندوستان، فرانسه، اسپانیا، روسیه و ایتالیا به عنوان کشور تولید کنندهٔ ابریشم شناخته شده اند. امروزه ابریشم ایتالیا به لحاظ زیبایی و کیفیت در جهان بهترین نوع ابریشم است.

در ایران
سابقه تولید لباس و پارچه در ایران به قبل از اسلام برمی گردد که به پادشاهی هفتواد در بم نسبت داده شده است. در آن دوره سه نوع لباس و پارچه از ابریشم تهیه می شده است.

• نوع اول دیبا بوده که به لباس ابریشمی ساده رنگی گفته می شده است.
• نوع دوم بر خلاف گفته لغتنامه دکتر معین پرنیان بود که به لباس ابریشمی چند رنگ و اغلب هفت رنگ اطلاق می شده که در بعضی موارد دارای طرح گل در میان پارچه هم بوده است.
• نوع سوم و کاملاً درباری ایرانی پرند بوده است که به پارچه رنگین ابریشمی و دارای طرح های حاشیه ای گفته می شده و مخصوص خاندان امپراطوری ایرانی بوده است.

اولین کارخانه ابریشم کشی در ایران اولین بار اواسط قرن نوزدهم در دوران سلطنت ناصر الدین شاه به وسیلهٔ یکی از سرمایه داران گیلان به نام آقا محمد خان رشتی درقریه برکاده رشت بنا شد که فعالیت آن پس از مدت کوتاهی متوقف گردید.

در آخرین سال سلطنت ناصرالدین شاه یکی دیگر از تجار معروف گیلان به نام حاج امین الضرب موفق شد درحد دانش فنی آن روز کارخانه ابریشم کشی مجهزی با استفاده از ماشین آلات فرانسوی درشهر رشت ایجاد کند، و با استفاده از مدیران بازرگانی دیبلت (debblet) فرانسوی انحصار تأسیس آن را به مدت 20 سال به دست آورد این کارخانه با نیروی کارگران ایرانی چندین سال با موفقیت به ابریشم کشی و تولید محصول با کیفیت مورد قبول بازارهای بین المللی پرداخت ولی سرانجام مسائل اجتماعی و ناسازگاری های دو فرهنگ شرق و غرب آن را به تعطیلی کشاند.

این مکان در حال حاضر به صورت یک باغ رها شده است و همچنین پناهگاه پرندگان مهاجر است که چند ساختمان قدیمی در آن وجود دارد. به استناد گزارش های تاریخی موجود، در گذشته بهترین نوع ابریشم و نوغان در رشت و اطراف آن به عمل می آمد.

مراحل تولید
نخ ابریشم توسط حشرهٔ کوچکی به نام کرم ابریشم تولید می شود. کرم ابریشم پیله ای را به دور خود می تند که هر قدر کرم بزرگ تر باشد، اندازهٔ پیله بزرگ تر است. زمانی که پیله به اندازهٔ کافی بزرگ شد آن را داخل آب جوش انداخته و می جوشانند. در این مرحله کرم داخل پیله می میرد و ابریشم از پیله به دست می آید. اگر کرم ابریشم به رشد کامل برسد به پروانه تبدیل می شود.

در اوایل فصل تابستان کرم ابریشم ماده، حدود 500 تخم بر روی برگ درخت توت می گذارد. بعد از 10 روز لارو کرم ابریشم از آن تخم ها بیرون می آید. به علت اینکه بیمار شدن یکی از آن ها باعث از بین رفتن همهٔ لاروهای کرم ابریشم می شود، از آن ها به دقت مراقبت می گردد.

کرم های ابریشم روی برگ های درخت توت رشد و از آن ها تغذیه می کنند. ابریشم از مایعی که از سوراخ کوچکی در دهان این کرم ها ترشح می شود، به دست می آید. آن ها پیله ها را در حدود 25 روز می سازند. یک پنجم وزن پیله ها را ابریشم تشکیل می دهد. پیله های کرم ابریشم در آب جوش کشته می شوند و بعد از آن ابریشم تابیده می شود. یک پیله تاری در حدود 500 تا 1300 متر دارد. استحکام تار ابریشم به اندازهٔ یک سیم استیلی است که هم اندازه با خود تار می باشد. ابریشمی که با کتان یا مواد ترکیبی دیگری تولید می شود بسیار زیباست.

الیاف ابریشم
ابریشم از جمله الیاف حیوانیست و برای تولید پارچه های دستباف زیبا، لطیف و با ارزش به کار می رود. لیفی است پروتئینی که بر اثر انجماد موادی که کرم ابریشم ترشح می کند، به دست می آید و از دو فیلامنت موازی که توسط مادهٔ چسبناکی به نام صمغ به یکدیگر چسبیده، تشکیل شده است.

کرم ابریشم با تنیدن مداوم این رشته در اطراف خود، پیله ای می سازد که در آن محبوس می شود و پس از مدتی تبدیل به پروانه شده و با سوراخ کردن پیله از آن خارج می شود. پرورش دهندگان کرم ابریشم بعد از تکمیل پیله و قبل از خروج پروانه، در آبی با حرارت 60 دجه سانتی گراد یا به وسیلهٔ بخار آب، کرم ا کشته و سپس پیله ها را از نظر کیفیت طبقه بندی نموده و هر بخشی را که دارای کیفیت یکسان است، برای نرم شدن صمغ به داخل ظرفی محتوی آب داغ ریخته و پس از پیدا شدن سرهای الیاف، آن ها را به صورت رشته درآورده و سپس با انجام عملیاتی خاص، رشته های حاصل رابه نخ ابریشم تبدیل می کند.

هر رشته ابریشم خام از دو فیلامنت که توسط صمغ سریسین به یکدیگر چسبیده اند، تشکیل شده که سطح آن در زیر میکروسکوپ تشکیل شده که سطح آن در زیر میکروسکوپ یکنواخت نبوده و حباب ها، تارها و رگه های سریسین که ماده ای پروتئینی شبیه ژلاتین است، بر روی آن دیده می شود و معمولاً دارای رنگ زرد یا کرم می باشد.

ساختار لیف ابریشم
ابریشم خام همان طور که گفته شد، مرکب از دو فیلامنت و سریسین و سایر مواد است و حدود 75 درصد هر لیف ابریشم خالص به فرمول شیمیایی (C15H23N5O6)>تشکیل می دهد. مولکول ابریشم که ترکیبی از کربن، هیدروژن، ازت و اکسیژن است، در آب غیر محلول بوده و در آب جوش استقامتی بیش از پشم دارد؛ ولی چنانچه مدت طولانی جوشانده شود، استحکامش را از دست می دهد.

ویژگی های الیاف ابریشم
ابریشم لیف بسیار محکمی است که قوام آن معمولاً در حدود 3٫5 تا 5 گرم بر دنیر است و استحکام کشش مرطوب آن به 75 تا 85 درصد می رسد. توان اضافه شدن به طول نخ تا رسیدن به حد پارگی در شرایط معمولی حدود 20-25 درصد می باشد. بازگشت الاستیکی و قابلیت ارتجاع لیف ابریشم ریسیده شده از پنبه و ریون بیشتر و از پشم کمتر است و صمغ گیری شدهٔ آن وزن مخصوصی معادل 1٫25 دارد که در مقایسه با وزن مخصوص پنبه، کنف و پشم، کم است. به همین جهت غالباً الیاف ابریشمی به وسیلهٔ نمک های فلزی، وزن داده می شوند که این کار علاوه بر آنکه باعث افزایش چگالی ابریشم می شود، خواص افتادگی آن را نیز بهبود می بخشد.

ابریشم همانند پشم، قدرت زیادی در جذب آب دارد و می تواند تا ثلث وزن خود آب جذب کند. مقاومت ابریشم در برابر حرارت از الیاف پشم بیشتر بوده و در حرارت 140 درجه سانتی گراد تا مدت زیاد می تواند مقاومت کند، ولی در حرارت 175 درجه سانتی گراد به سرعت متلاشی شده و بویی نظیر بوی مو، شاخ و سایر پروتئین های سوخته را از خود متصاعد می کند. اثر اکسیژن موجود در هوا بر ابریشم بسیار زیاد است و نور خورشید این اثر را افزایش داده، موجب تسریع در فساد ابریشم می شود.

ابریشم در مقابل مواد اکسیدکننده حساس است، از این رو در موقع عمل با سفید کننده ها و به ویژه آب اکسیژنه باید دقت کافی شود. اسیدهای غلیظ باعث متلاشی شدن ابریشم می شود ولی اسیدهای رقیق در شرایط معمولی اثری بر روی ابریشم نمی گذارد. فقط به سرعت جذب ابریشم می شوند که زدودن آن ها به سادگی انجام پذیر نیست.

آسیب پذیری ابریشم در برابر قلیایی ها به مراتب کمتر از آسیب پذیری پشم می باشد و اثری که قلیایی های ضعف نظیر صابون، براکس و آمونیاک بر روی ابریشم باقی می گذارند، بسیار ناچیز و تقریباً غیر محسوس است و قلیایی های با غلظت بیشتر مانند محلول رقیق هیدروکسید سدیم یا سود سوزآور باعث کاهش استحکام و شفافیت رنگ ابریشم می شود و محلول غلیظ سود سوزآور قادر به حل ابریشم در خود می باشد. در شرایط معمولی، ابریشم در برابر حلال های آبی مقاوم و آسیب پذیری آن ناچیز است.