اقتصاد اسپانیا

در حال حاضر، سیستم اقتصادی مبتنی بر بازار و همگن و همگون با اقتصاد مجموعه کشورهای عضو اتحادیه اروپایی می باشد. اسپانیا طی حدود سه دهه و نیم حکومت رژیم استبدادی فرانکو بر این کشور، تابع کلیه خصوصیات رژیمهای فاشیستی و در امر اقتصاد نیز متأثر از سیستمهای مبتنی بر اقتصاد برنامه ریزی شده بود.

حرکتی که در دهه 1950 به منظور نیل به توسعه اقتصادی در اسپانیا آغاز گردیده بود، با نظر دولت و با برنامه ریزی انجام شده به همین منظور آغاز شده و در نهایت نیز ضعف و عدم کارآیی این سیستم موجب تجدید نظرهای گسترده خصوصاً در دهه 1980 گردید. به دنبال مرگ فرانکو و تدوین قانون اساسی جدید، حزب سوسیالیست کارگران اسپانیا زمام امور را در دست گرفت. تنظیم اوضاع اقتصادی اسپانیای جدید، به گونه ای که آماده ورود به بازار مشترک اروپا گردد، دلمشغولی اصلی دولتهای سوسیالیست بوده است.

برای رسیدن به این مقصود دولت سوسیالیست اسپانیا با اتخاذ سیاستی مبتنی بر حمایت از فعالیت های خصوصی تلاش نموده است حرکت اصلی اقتصاد کشور را به سوی نیل به سطحی از توسعه اقتصادی، که قابل مقایسه با نقش این کشور در مجموعه کشورهای اروپای غربی باشد، هدایت نماید.

سیاست اقتصاد بازار توسط حزب مردمی اسپانیا نیز تعقیب شد. این حزب که از سال 1996 تا 2004 در مسند قدرت نشست، با حمایت اتحادیه اروپا و بهره گیری از کمکهای مالی اتحادیه توانست اسپانیا را به سطح مطلوبی از رفاه و توسعه اقتصادی رهنمون سازد. سیاستهای مذکور توسط حزب سوسیالیست که در انتخابات سال 2004 بر مسند قدرت نشست همچنان ادامه دارد.

کشاورزی و دامپروری
گرچه اسپانیا یکی از بزرگ ترین تولیدکنندگان محصولات کشاورزی در غرب اروپا است، ولی خشکیهای فصلی بخش اعظم زمینهای اسپانیا، کشاورزی و دامداری را بعضاً با مشکلات زیادی مواجه می نماید. گندم و جو از نظر میزان تولید و سطح زمین زیر کشت، مهم ترین محصولات غله ای اسپانیا هستند. علیرغم تلاش دولت برای تشویق کشاورزان به کاشت ذرت و دانه های روغنی، هنوز هم مقادیر عمدهای از نیاز اسپانیا به این مواد از طریق واردات تأمین می گردد.

جنوب شرقی اسپانیا مرکز کاشت جو است، حال آنکه گندم در استانهای کاستیا لئون، آراگون، کاستیالامانچا و اکسترا مادورا کاشت می شود. زمینهای تحت کشت غلات که ازامکان آبیاری کمتری برخوردار هستند، طبق روش سنتی رایج به صورت یک سال در میان تحت کشت دو نوع محصول قرار می گیرند. در والنسیا و دلتای رود ابرو برنج کاشت می شود. سیب زمینی، لوبیا و پیاز از جمله دیگر محصولات کشاورزی اسپانیا هستند.

مهم ترین موفقیت اسپانیا در زمینه کشاورزی، تطبیق باغهای مرکبات، آب و هوای دشوار مدیترانه ای این کشور بوده است. باغهای مرکبات عمدتاً در ایالات والنسیا و مورسیا واقع شده اند. در دیگر مناطق میوه های دیگر تولید می شود. سیب و گلابی در شمال و شمال غرب، انجیر و بادام در استانهای کاستلون و آلیکانته و هلو و زردآلو در مورسیا تولید می شوند.

محصول اصلی زمینهای تحت مالکیتهای عمده در جنوب زیتون است که تقریباً تمامی آن صرف تولید روغن می گردد. تاکستانهای انگور در کاستیا لامانچا، لاریوخا و تپه های کاتالونیا، والنسیا و مالاگا قرار دارند. اسپانیا سومین تولید کننده مشروبات الکلی در اروپا است. در اسپانیا همچنین مقادیر کمی کنف، پنبه و توتون کشت می شود.

مهم ترین اقلام تولیدی کشاورزی اسپانیا در سال 2002 به ترتیب یونجه با 11 میلیون تن، جوبا 5/8 میلیون تن، شکر با 8 میلیون تن، گندم 5/6 میلیون تن، ذرت 5/4 میلیون تن، گوجه فرنگی 4 میلیون تن، سیب زمینی با 3 میلیون تن و پرتقال با 3 میلیون تن می باشد و شراب نزدیک به 40 میلیون لیتر می باشد. براساس آمار مذکور، در میان محصولات کشاورزی، غلات 25%، میوهجات 23%، حبوبات 20%، روغن زیتون 8%، گیاهان صنعتی 11%، انگور 6%، سیب زمینی 3% و دیگر محصولات 4% از کل محصولات را تشکیل می دهند.

پرورش گوسفند و گاو در اسپانیا از اهمیت زیادی برخوردار است و اسپانیا یکی از بزرگ ترین پرورش دهندگان گوسفند و بز در اروپا است. از محصولات حیوانی، 30% از خوک، 19% از گاو، 17% شیر، 13% از گوسفند و بز، 11% پرندگان، 5% انواع تخم مرغ و 5% دیگر اقلام می باشد.

صنعت
مهم ترین تولیدات صنعتی اسپانیا به ترتیب شامل صنایع اتومبیل سازی، تولید و توزیع انرژی برق، صنایع نفت، گاز طبیعی و مواد هسته ای، صنایع غذائی، صنایع شیمیائی، صنایع تولیدات مواد پلاستیکی، صنایع داروئی، صنایع مبلسازی، صنایع نوشابه های الکلی می باشد. 25% از صنایع اسپانیا در ایالت کاتالونیا و بیش از 70 درصد از صنایع اسپانیا در شش ایالت اصلی کاتالونیا، مادرید، والنسیا، باسک، آندالوسیا وگالیسیا قرار دارند. 27% از تولیدات صنعتی اسپانیا در همان ایالت تولید کننده مصرف می شود و 47% به بقیه اسپانیا، 19% به اتحادیه اروپا و 7% به دیگر نقاط جهان صادر می گردد.

خدمات
در سال 2001 در بخش خدمات اسپانیا جمعاً 773ر782ر1 شرکت مشغول به کار بوده اند که این تعداد شرکت، 729ر992ر6 نفر را در خدمت داشته اند. این شرکتها به ترتیب در بخشهای تجاری (44 درصد)، خدمات به شرکتها (3ر18 درصد)، گردشگری (7ر15 درصد)، حمل ونقل (7ر12 درصد)، بنگاه های معاملات املاک (7ر5 درصد)، خدمات شخصی (3ر4 درصد)، و خدمات ارتباطی و اطلاعاتی (3ر1 درصد) فعال بوده اند. بخش تجاری 46 درصد، بخش خدمات به شرکتها 29 درصد، گردشگری 14 درصد، حمل ونقل 10 درصد، خدمات ارتباطی و اطلاعاتی 5 درصد، املاک 8ر3 درصد و خدمات شخصی 2 درصد از نیروی انسانی شاغل در بخش خدمات را به خود اختصاص داده اند. سهم زنان در هر یک از بخشهای فوق به ترتیب 7ر41 درصد، 3ر51 درصد، 4ر46 درصد، 7ر14 درصد، 2ر33 درصد، 3ر34 درصد و 6ر75 درصد می باشد.

انرژی
منابع تولید انرژی اسپانیا به ترتیب عبارتند از: سوخت فسیلی 17ر43 درصد، هیدرو 92ر23 درصد، سوخت هسته ای 74ر32% و بقیه سوختها 17ر0 درصد. تولید برِ در سال 2001، معادل 469ر163 کیلو وات ساعت و مصرف آن معادل 568ر164 میلیارد کیلو وات ساعت بوده است. اسپانیا 7ر5 میلیارد کیلو وات ساعت برق صادر و 8ر6 میلیارد کیلو وات ساعت وارد می کند.

در سال 2001، متوسط مصرف انرژی در شاخه های مختلف در اسپانیا عبارت بود از: 000ر378ر232 یورو سوختهای کربنی، 000ر007ر269ر1 یورو نفت و مشتقات آن، 000ر554ر792ر1 یورو گاز، 000ر018ر285ر3 یورو برِ، 000ر569ر242 یورو دیگر انواع انرژی. کل هزینه مصرف انرژی در سال 2001، رقمی بالغ بر 000ر527ر821ر6 یورو می باشد.

شرکت ها
در سال 2003، مجموعاً به تعداد 159ر813ر2 فقره شرکت در اسپانیا به ثبت رسیده است. مهم ترین شرکتهای اسپانیا به ترتیب در بخشهای خدمات (6ر49 درصد)، تجاری 7ر28 درصد)، ساختمان (9ر11 درصد) و صنعتی (8ر8 درصد) فعال می باشند.

بانک ها
بانک مرکزی اسپانیا بانکو در اسپانیا نام دارد که از سال 1922 دولت نیز در سود آن شریک شده است. در گذشته بخش اعظم خدمات بانکی و سپرده داری بانکهای دیگر از سوی دولت کنترل می گردید، لکن درحال حاضر بانکهای خصوصی متعددی ایحاد شده است که مهم ترین آنها CAJA MADRID و BANK SANTANDER CENTRAL HISPOHO (BSCH) می باشد. از آنجا که مردم اسپانیا ترجیح می دهند سرمایه خود را بیشتر به صورت پسانداز حفظ نموده و به سرمایه گذاری تمایلی نشان نمی دهند، بانکها سهامداران عمده شرکتهای با مسئولیت محدود هستند.

بخش اعظم سرمایه گذاری خصوصی نیز از خارج تأمین می گردد و همین امر باعث شده است که بازار بورس اسپانیا توسعه چندانی نداشته باشد. مهم ترین کشورهای سرمایه گذار ایالات متحده، آلمان، سویس، انگلیس و فرانسه هستند. سرمایه های خارجی عمدتاً در بخش صنایع شیمیایی، صنایع خودروسازی و املاک و مستغلات متمرکز شده اند.

واحد پول و اجزای آن
واحد پول اسپانیا یورو و اجزای آن سنت نام دارد. هر یورو معادل یکصد سنت می باشد. یورو از ابتدای سال 2002 به عنوان پول رسمی اغلب اعضای اتحادیه اروپا از جمله اسپانیا معرفی شد.

تولید ناخالص داخلی
تولید ناخالص داخلی اسپانیا در سال 2002 بیش از 696 میلیارد یورو بوده است که با عنایت به جمعیت 40 میلیونی اسپانیا، سرانه تولید ناخالص داخلی این کشور 17200 یورو خواهد بود. این رقم، اسپانیا را در میان کشورهای اروپائی در مکان سیزدهم قرار می دهد. کشورهای یونان و پرتقال به ترتیب با 12900 و 12500 یورو در رده های پایانی قرار گرفته اند.

متوسط تولید ناخالص داخلی سرانه اتحادیه اروپا 24100 یورو می باشد. تولید ناخالص داخلی سرانه در درون اسپانیا نیز بسیار متغیر بوده است. این رقم در ایالات مادرید، باسک و ناوارا بیش از 21 هزار یورو و در ایالات کاتالونیا و آراگون و لاریوخا بیش از 17 هزاریورو می باشد. ایالات جنوبی آندالوسیا واکسترامادورا با کمتر از 13 هزار یورو کمترین سرانه تولید ناخالص داخلی را دارند.