تراز بازرگانی

کشورها به همان اندازه که صادرات و ارز آوری نیاز دارند، به واردات و گردش بازار نیز نیاز دارند. برای درک بهتر از کسری تجاری و یا مازاد تجاری، نیاز به یک فاکتور بهتر داریم.

تراز تجاری (به انگلیسی: Balance of trade) که در برخی از منابع از آن به «صادرات خالص» (با نماد NX)، یاد می شود، تفاوت میان ارزش پولی واردات و صادرات خروجی در طی یک دوره معین گفته می شود. در حقیقت تراز تجاری معیار رابطه بین واردات و صادرات کشورها است.

مقدار مثبت (اگر صادرات بیشتر از واردات باشد) به نام «مازاد تجاری» مشخص و مقدار منفی به نام «کسری تجاری» یا «شکاف تجاری» مشخص می شود.

به طور خلاصه تراز تجاری نتیجه خالص صادرات یک جامعه اقتصادی است و مانده مثبت نشان دهنده صادرات بیشتر و مانده منفی نشان دهنده واردات بیشتر خواهد بود.

افزایش صادرات با افزایش تقاضا برای ارز در کشور صادرکننده، رابطه مستقیمی دارد. چرا که کشور واردکننده کالا و خدمات، بایستی پول جاری کشور صادرکننده را خریداری کند. بنابراین هر چه صادرات افزایش یابد پول کشور صادرکننده تقویت می شود.

گزارش تراز تجاری اثر قابل اغماضی روی اوراق قرضه و بازار سهام دارد.در مورد مازاد تجاری و یا یک کسری تجاری در حال کاهش از ماه قبل، به طور طبیعی کشورهای واردکننده کالا باید ارز خود را به ارز داخلی کشور صادرشونده تبدیل کنند. این اتفاق منجر به افزایش تقاضا برای پول داخلی و بنابراین موجب افزایش ارزش آن می شود.

در مورد کسری تجاری و یا یک مازاد تجاری در حال کاهش، کشور واردکننده باید ارز خود را به ارز خارجی کشوری که از آنها در حال خرید کالا هستند تبدیل کنند. این اتفاق نیز منجر به افزایش عرضه پول داخلی در بازار می شود که می تواند به از دست دادن پول داخلی در مقابل ارزش ارزهای دیگر شود.

از طرف دیگر خالص صادرات به عنوان یکی از عوامل تشکیل دهنده درآمد ملی (یا تولید ملی) محسوب و مقادیر مثبت آن باعث افزایش در درآمد سرانه مردم یک کشور می شود.

به طور کلی صادرات و واردات در حسابی به نام حساب جاری (Current Account) ثبت می گردند و به مانده این حساب تراز تجاری یا موازنه تجاری گفته می‌شود.

تراز بازرگانی جزئی ازتراز پرداخت هاست که از تفاضل واردات و صادرات کالا به دست می آید و از آنجائی که تجارت با دنیای خارج رابطه مستقیم با رشد اقتصادی دارد، کسری بازرگانی نشانه ضعف و مازاد بازرگانی نشانه قوت دولت است. کسری بازرگانی از دارائی های خارجی از جمله ارز می کاهد و یا اینکه کشور را بدهکار می‌کند. این بدهکاری بیان می‌کند که برای رسیدن به تعادل در تراز بازرگانی باید راهی یافت که واردات را کاهش و صادرات را افزایش داد.

یکی از شعار هایی که در افزایش واردات بیان می شود این است که ((واردات برای تولید در جهت صادرات)). مفهوم ضمنی ان چنین است که واردات در درجه اول تولید داخلی را جهت رفع نیاز بازار خارجی بارور می کند و با مازاد تولید بر تقاضای داخلی موجب انبساط عرضه کل و کاهش قیمت ها می شود و هرچند که تقاضای کل را تا حدی کاهش می دهد اما از انجا که هدف واردات بازار خارج است لذا صادرات و تقاضای کل را افزایش بیشتری داده و ضمن تراز بارزگانی به رشد درآمد ملی و رفع بیکاری کمک می کند.

صادرات و واردات تأثیر مثبت و معنی داری بر رشد اقتصادی از خود به جای می گذارند، ولی اهمیت ضریب صادرات بیشتر از واردات می باشد، و این به دلیل آن است که صادرات تامین کننده اصلی ارز برای واردات است.

واردات کالاهای سرمایه ای و واسطه ای تأثیر مثبت و معنی داری بر رشد اقتصادی دارند، درحالی که کالاهای مصرفی تأثیر منفی بر رشد اقتصادی دارند.البته چندان قابل اعتنا نیست ومی توان گفت رشد کالا های مصرفی تأثیری بر رشد اقتصادی ندارد.

مازاد تراز پرداخت ها باعث تقویت ارزش پول داخلی(در مقابل پول خارجی(ارز)) برعکس کسری تراز پرداخت ها باعث کاهش ارزش پول داخلی در مقایسه با سایر پول ها می شود.

زمانی کاهش ارزش پول داخلی (یا افزایش نرخ ارز)به بهبود تراز حساب جاری منجر می شود که سیاست کاهش ارزش پول داخلی حتی اگر بر خلاف انتظار واردات را افزایش یا صادرات را کاهش دهد، می تواند تا زمانی که این اثر موافق صادرات یا واردات خنثی گردد سیاست موفقی باقی بماند وبنابراین تنها لازم است مجموع قدر مطلق کشش های قیمتی تقاضای داخلی برای صادرات بزرگ تر از یک باشد در غیر اینصورت کاهش ارزش پول خالص صادرات و ترتز پرداخت ها را بدتر می‌کند.

تراز نا‌تراز پرداخت های ایران:
در کشور های در حال توسعه، کالاهای سرمایه ای و واسطه ای وارداتی، از کارآیی بالایی برخوردارند، هر گونه سیاست محدود کننده تجاری موجب ضربه زدن به اقتصاد داخلی خواهد شد.بر این اساس در مورد ایران می توان گفت: هنگامی که به هر دلیلی درآمدهای نفتی دولت کاهش یافته است. از سهم واردات کالاهای سرمایه ای و واسطه ای کم شده است که شاهد تأثیر منفی آن بر رشد اقتصادی کشور بوده ایم.ضمناً در اقتصاد کشور هرگاه درآمد ها افزایش یافته، واردات نیز افزایش یافته ودر نتیجه تراز تجاری دوچار کسری شده است

عوامل تأثیرگذار بر روی تراز تجاری

1. هزینه های تولید (زمین، نیروی کار، سرمایه و غیره).
2. هزینه در دسترس بودن مواد اولیه کالاهای واسطه و ورودی های دیگر.
3. حرکات نرخ ارز.
4. مالیات و محدودیت تجارت.
5. موانع غیر تعرفه ای مانند محیط زیست، بهداشت و استانداردهای ایمنی.
6. در دسترس بودن ارز خارجی کافی برای پرداخت واردات.
7. میزان کالاهای تولیدشده در کشور ( تحت تأثیر عرضه).