نقش و سهم گمرک در تامین منابع مالی دولت

گمرک ایران در سالیان اخیر به سوی گمرک الکترونیکی و یکپارچه به صورت شتابنده ای در حال حرکت است که این اقدام به وضوح نقش و تأثیر خود را در عملکرد گمرک به ویژه به لحاظ درآمدی نشان داده است.

در حال حاضر گمرک ایران مسئول وصول بیش از 20 ردیف درآمدی و56نوع عوارض است که خود بیانگر نقش گسترده این سازمان در تأمین منابع کشور است. به عبارتی در قانون بودجه کل کشور و سایر قوانین مانند قانون امور گمرکی و قانون مالیات بر ارزش افزوده مسئولیت وصول بسیاری از ردیف های درآمدی برعهده گمرک ایران گذاشته شده است.

گمرک نقش چند گانه ای در تأمین منابع دارد. اولاً در ردیف های اصلی درآمدی مانند حقوق ورودی خودرو و سایر کالاها منابع دولت را تأمین می نماید و ثانیاً در سایر ردیف های درآمدی بعضا تأمین کننده منابع سایر دستگاه هایی است که بنا به قانون از محل آن درآمد منتفع می گردند.

همچنین با توجه به اینکه برخی از ردیف های درآمدی ماهیت درآمد هزینه دارند، به عبارتی برای آن ردیف درآمدی، دستگاه دیگری دارای ردیف اعتباری است، بنابراین عملکرد گمرک ایران در وصول ردیفهای درآمدی مزبور، اعتبارات آن دستگاه ها را تحت تأثیر قرار می دهد که این سازمان در طول سالیان متمادی به بهترین شکل ممکن ایفای نقش نموده است.

این سازمان علاوه بر وصول حقوق دولت از طریق رویه واردات، نسبت به ارائه خدمات گمرکی دیگر از قبیل ترانزیت داخلی و خارجی و همچنین صادرات کالا و خدمات اقدام می نماید. ارائه خدمات ترانزیت و صادرات اگرچه حجم گسترده ای از فعالیت های گمرکی را تشکیل می دهد، اما منافع حاصل از ارائه خدمات یا نصیب سایر سازمان ها می گردد و یا بنا به ماهیت حاکمیتی خدمات گمرک فاقد هرگونه منفعتی است. به عنوان مثال، منافع ناشی از ارائه خدمات ترانزیتی نصیب سازمان پایانه ها و حمل ونقل جاده ای می شود؛ و یا ارائه خدمات صادرات در راستای سیاست های دولت مبنی بر تسهیل صادرات بدون دریافت هیچگونه وجهی است.

وصول مالیات بر ارزش افزوده ناشی از واردات از جمله درآمدهایی است که براساس قانون مالیات بر ارزش افزوده برعهده گمرک نهاده شده است و ردیف درآمدی آن به شماره 110512 تحت عنوان (مالیات بر ارزش افزوده) ذیل ردیف های درآمدی سازمان امور مالیاتی در قوانین بودجه سنواتی قید می گردد.

براساس گزارشات موجود، در سالیان اخیر بیش از 30% ردیف درآمدی مذکور که یکی از اصلی ترین و مهم ترین منابع درآمدی دولت است به وسیله گمرک ایران محقق می گردد اما به دلیل آن که عملکرد گمرک در ذیل ردیف درآمدی مذکور مستتر می باشد؛ لذا هیچ گاه عملکرد گمرک در این رابطه دیده نمی شود. به عنوان مثال درآمد مصوب برای ردیف درآمدی 110512 (مالیات بر ارزش افزوده) در قانون بودجه سال 1394 رقمی معادل 248 هزار میلیارد ریال بوده است که گمرک ایران بالغ بر 79 هزار میلیارد ریال (حدود 32%) از آن را وصول کرده است.

از جمله سایر عوامل موثر بر درآمدهای گمرک، اعمال معافیت ها و تخفیفات گمرکی براساس قوانین مختلفی همچون قانون برنامه پنجم توسعه کشور، قوانین بودجه سنواتی، قانون مقررات صادرات و واردات، قانون ساماندهی مبادلات مرزی و قانون امور گمرکی می باشد که اعمال معافیت های مذکور درآمدهای گمرک ایران را به صورت منفی تحت تأثیر قرار می دهد. لذا با توجه به رقم قابل توجه آن، در صورت حذف و یا کاهش معافیت ها و تخفیفات می توان افزایش درآمدهای گمرکی را انتظار داشت.

با توجه به مطالب گفته شده اینگونه می توان نتیجه گیری نمود که با در نظر گرفتن کلیه فعالیت هایی که گمرک ایران در زمینه وصول درآمدهای دولت ایفا می کند، عملکرد گمرک در تامین منابع کشور بسیار فراتر از آنچه به نظر می رسد، می باشد. 

از جمله دلایل عملکرد مطلوب درآمدی گمرک به ویژه در سالیان اخیر می توان به موارد ذیل اشاره کرد:

1. استقرار گمرک الکترونیک از طریق راه اندازی سامانه جامع امور گمرکی و زیر سامانه های آن مانند سامانه واردات، صادرات و ترانزیت.
2.  شفاف سازی طبقات تعرفه ای و ارزش گذاری کالا.
3. تلاش جمعی کارکنان و همت عالی مسئولان گمرک در جهت وصول صحیح و به موقع درآمدها.