تاریخچه تجارت و تقسیم بندی آن

تجارت و انجام معاملات تجاری از دیرباز وجود داشته است. مردم در همه جای دنیا به امر تجارت مشغولند. در‌واقع تجارت و بازرگانی بخش جدا نشدنی از روابط مردم و جوامع را تشکیل می دهد. امروزه نیز کشورها به اهمیت تجرات واقف هستند و می دانند که بر معاملات ساده تجاری گرفته تا مبادلات و قراردادهای تجاری بین المللی، قانون و مقرراتی حاکم باشد تا از هرج و مرج و سود جویی و بی نظمی کاسته شود. قانون تجارت ایران نیز به همین منظور تصویب شده است و به عنوان قانون مادر بر مبادلات تجاری در داخل کشور حاکم است. از این رو در این مقاله به تاریخچه قانون تجارت، اینکه قانون تجارت چیست و تقسیم بندی مواد قانون تجارت می پردازیم.

تاریخچه قانون تجارت
قبل از اینکه قانون تجارت تصویب شود، شرع به عنوان قانون بر روابط و مبادلات تجاری حاکم بود و اگر در موضوعات تجاری اختلافی پیش می آمد، قانون حاکم، شرع و همان قانون مدنی عمومی بود که در مجمعی از تجار حل می شد. قانون تجارت برای اولین بار در سال 1303 تصویب شد. این قانون شامل 378 ماده بود که در سال 1311 منسوخ شد و قانون جدیدی جایگزین شد. در سال 1347 قانونی مشتمل بر 300 ماده که مربوط به امور شرکت های سهامی بود تصویب شد. این 300 ماده جایگزین مواد 21 الی 93 قانون سال 1311 شد.

قانون تجارت چیست ؟
قانون تجارت، قواعد و مقررات در زمینه حقوق تجارت است. حقوق تجارت مجموعه قواعدی است که بر روابط بازرگانان و اعمال تجارتی حاکم است. بنابراین قانون تجارت مهم ترین قانون در زمینه امور تجاری و امور مربوط به بازرگانان است. این قانون بر اساس قانون تجارت 1807 فرانسه ترجمه و تهیه شده است. البته حقوقدانان زیادی معتقدند که این قانون به جز قسمت مربوط به شرکت های سهامی، دارای ابهام است و دارای نواقص زیادی است.

تقسیم بندی قانون تجارت
قانون تجارت از 16 باب و 600 ماده تشکیل شده است. تقسیم بندی مواد این قانون به صورت زیر است:

باب اول)
تجار و معاملات تجاری: از ماده 1 تا ماده 5 قانون تجارت است که به تعریف تاجر و عمل تجاری پرداخته است.

باب دوم)
دفاتر تجارتی و دفتر ثبت تجارتی: از ماده 6 تا ماده 19 که به ذکر نکاتی درباره دفاتر تجارتی و ثبت آن ها پرداخته است.

باب سوم)
شرکت های تجارتی: این قسمت از ماده 21 تا 93 قانون بوده است که بعدها در سال 47، 300 ماده درباره شرکت ها جایگزین آن شد. پس ماده 21 تا 93 تبدیل به 300 ماده شده است که به موضوع شرکت های سهامی، ایجاد، تغییر و انحلال در آنها پرداخته است. از ماده 300 به بعد که جایگزین مواد 21 تا 93 شده است، مواد قانونی از شماره 94 دوباره از سر گرفته می شوند. از ماده 94 تا 222 به سایر شرکت های تجاری از جمله مسئولیت محدود، تضامنی، تعاونی و... پرداخته می شود.

باب چهارم)
برات، فته طلب، چک: از ماده 223 تا ماده 319 به موضوع چک، سفته و برات پرداخته است. برات البته این روزها کاربرد ندارد اما قواعد آن درباره انتقال، وصول، پشت نویسی و... به چک و سفته نیز انتقال می یابد.

باب پنجم)
اسناد در وجه حامل: که شامل ماده 320 تا ماده 334 است.

باب ششم)
دلالی: از ماده 335 تا ماده 356 به کلیاتی درباره دلال، اجرت دلال و مخارج او پرداخته شده است.

باب هفتم)
حق العمل کاری ( کمیسیون): از ماده 357 تا ماده 376، موضوع حق العمل کاری بررسی شده است.

باب هشتم)
قرارداد حمل و نقل: از ماده 377 تا ماده 394 به موضوع متصدی حمل و نقل، قرارداد حمل و نقل و مسئولیت متصدی حمل و نقل توجه شده است.

باب نهم)
قائم مقام تجارتی و سایر نمایندگان تجارتی: شامل ماده 395 تا ماده 401 است.

باب دهم) 
ضمانت: از ماده 402 تا ماده 411 نکاتی در باب ضمانت و ضامن ذکر شده است. 

باب یازدهم)
در ورشکستگی: این باب از ماده 412 تا ماده 540، موضوعاتی درباره با ورشکستگی، تعیین عضو ناظر، تعیین مدیر تصفیه، وظایف مدیر تصفیه، توقیف اموال ورشکسته، فروش اموال و وصول مطالبات، تشخیص مطالبات طلبه کاران، قرارداد ارفاقی، اقسام مختلف طلبه کاران، دعوی استرداد و شکایت از احکام صادره راجع به ورشکستگی را بیان کرده است.

باب دوازدهم)
در ورشکستگی به تقصیر و ورشکستگی به تقلب: از ماده 541 تا 560 به دو نوع خاص از ورشکستگی یعنی ورشکستگی به تقصیر و ورشکستگی به تقلب پرداخته شده است.

باب سیزدهم)
در اعاده اعتبار: از ماده 561 تا ماده 575 به موضوع اعاده اعتبار تاجری که تمام دیون خود را پرداخته باشد می پردازد.

باب چهاردهم)
اسم تجارتی: ماده 576 تا ماده 582 قواعد حاکم بر اسم تجارتی را مشخص کرده است.

باب پانزدهم)
شخصیت حقوقی: در این باب از ماده 583 تا ماده 591 مقرراتی درباره اشخاص حقوقی، اقامتگاه و تابعیت و حقوق و وظایف آن ها وضع شده است.

باب شانزدهم)
مقررات نهایی: از ماده 592 تا ماده 600 مقررات نهایی قانون تجارت بیان شده است.