آشنایی با شغل دریانوردی

دریانوردی، از آن دست مشاغلی نیست که همه با آن آشنا باشند. اندک بودن مرزهای آبی کشور وسیع ایران نیز مزید بر علت شده و این گونه است که آگاهی عمومی چندانی از کشتی و کشتیرانی وجود ندارد.اغلب ما تصوراتی غیرواقعی از شغل دریانوردی داریم که در قالب یک طرح، بخشی از آن ها را به تصویر کشیده‌ایم. آن چه در ادامه می‌خوانید، گزیده ای است از مهم ترین تصورات اشتباهی که درباره‌ی شغل دریانوردی و شرایط کار روی کشتی و واقعیت های آن رواج دارد.

کشتی ها نه در اسکله لنگر می اندازند و نه در دریا
لنگر کشتی وسیله ای است که برای ثابت نگاه داشتن موقعیت کشتی در آب به کار می‌رود. کشتی ها در اسکله و حین بارگیری با طناب یا زنجیر به اسکله بسته می‌شوند و لنگرها بالا هستند. در میانه‌ی دریا هم اساساً نیازی به لنگر نیست و اگر هم آب چنان آرام باشد که کشتی هوس ایستادن کند، لزومی به انداختن لنگر نیست.

پس کشتی کجا لنگر می اندازد؟ در لنگرگاه!
لنگرگاه ها، بخش هایی نسبتاً کم عمق هستند در اطراف بنادر که کشتی‌ها می توانند در آن ها توقف کنند و به انتظار خالی شدن اسکله یا تصویب برنامه‌ی سفر خود بنشینند یا سوخت و خواربار مورد نیاز خود را خریداری نمایند. لنگرگاه می تواند طبیعی باشد یا به صورت مصنوعی ایجاد شود. در هر حال، اگرچه لنگرگاه در میانه‌ی آب قرار دارد، ولی اهل فن به آن «دریا» نمی گویند.

زنجیر متصل به یک لنگر، مهم تر از خود آن است
چگونه است که لنگر، یک کشتی عظیم را در جایی ثابت نگاه می دارد، امّا با یک موتور نسبتاً کوچک بالا کشیده می شود؟ واقعیت آن است که قلاب سر لنگر اهمیت چندانی ندارد و این زنجیر بلند و سنگین آن است که سکون کشتی را تضمین می‌کند. طول زنجیر یک کشتی ممکن است به دویست یا سیصد متر برسد، امّا این بدان معنا نیست که می‌تواند در آب های عمیق دویست یا سیصد متری لنگر بیاندازد.

فرآیند کار بدین نحو است لنگر را آهسته به کف دریا می‌برند و سپس زنجیر آن را رها می کنند تا پایین رود. بعد از آن کشتی آن قدر به عقب می رود تا مطمئن شوند تمام زنجیر، در بستر دریا آرمیده است. به این ترتیب، موتور مربوط به بالا کشیدن لنگر لازم نیست تمام آن را یکجا و یکباره بالا بکشد و در عوض وزن آن را آرام آرام و به تدریج تحمل می‌کند و با وجود جثه‌ی کوچکش از پس کار برمی آید.

دریانوردان دائماً غذاهای دریایی نمی خورند
حتّی کوچک ترین کشتی ها نیز به آشپزخانه ای مجهز هستند که امکان طبخ انواع و اقسام غذاها در آن مهیا است. مواد غذایی مرسوم نیز برای نیاز یک سفر دو تا سه ماهه را می توان در یخچال‌ها نگهداری کرد و بنابراین نیازی به سخت گیری در انتخاب نوع غذا نیست. غذاهای دریایی نظیر ماهی و میگو نیز در کنار گوشت و برنج و تخم مرغ و نان و پنیر و لبنیات و غیره، از بنادر خریداری شده و در یخچال‌ها نگهداری می‌شوند. بنابراین دریانوردان لزومی ندارد کلاه مکزیکی به سر کنند و کنار عرشه ماهی بگیرند تا غذایی برای خوردن داشته باشند.

دریانوردان هم دریازده می‌شوند
همه ی ما کسانی را می‌شناسیم که در سفرهای جاده ای داخل ماشین راحت نیستند و هر بار با دل پیچه و حالت تهوع دست به گریبانند. آیا این افراد به مرور زمان بهبود می‌یابند؟

دریازدگی عارضه ای است که از تناقض سیگنال های دریافتی واقع در گوش میانی و عضلات و مفاصل بدن، با آن چه که از طریق چشم مخابره می‌شود، به وجود می آید. به عبارت دیگر، در حالی که چشم انسان حرکتی را مشاهده نمی‌کند، مایع میانی داخل گوش به حکم قانون جاذبه جابه جا می شود و این تناقض، سبب بروز اختلال هایی همچون سردرد و سرگیجه و حالت تهوع در بدن می شوند.دریانوردان می‌آموزند تا با دریازدگی سر کنند، امّا نمی آموزند که دریازده نشوند.

کشتی های تجاری اسلحه حمل نمی کنند
طبق قوانین بین المللی، کشتی های تجاری حق حمل هیچ گونه سلاح گرمی، حتّی برای دفاع از خود را ندارند. شاید بتوان اسلحه ی پرتاب منور را تنها سلاح گرم موجود روی کشتی نامید.

جالب است بدانید همین همراه نداشتن سلاح گرم، کشتی‌های تجاری را به طعمه‌ی خوبی برای دزدان دریایی مبدل ساخته، تا جایی که کشتی ها اجازه یافته اند استثنائاً در آب های پرخطر باب المندب و خلیج عدن، نیروی نظامی مسلح به کشتی سوار کنند و در پایان فوراً از کشتی پیاده نمایند. 

از هوای تازه چندان هم خبری نیست
بدیهی است هوا در میانه‌ی دریا عاری از دود و دم شهری است. امّا در مورد کشتی‌ها این فقط ظاهر امر است. پرسنل یک کشتی حمل مواد شیمیایی، دائماً در معرض استنشاق بخارهای متصاعدشده از این مواد هستند. در کشتی‌های نفت کش، همیشه بوی نفت به مشام می رسد. محموله های فله ای برنج و غلات را پس از بارگیری سم پاشی می‌کنند که این سم همیشه خطراتی را برای پرسنل کشتی به همراه دارد، تا جایی که معمولاً بسته های کمک های اولیه ی مخصوصی نیز همراه سم ها به کشتی تحویل می دهند. اگرچه امروزه استفاده از آزبست (Asbestos) ممنوع شده، کشتی های قدیمی هنوز در تردد هستند. مواد شیمیایی تمیزکننده و رنگ ها و ضدزنگ های خاص مورد استفاده در کشتی را نیز به فهرست فوق اضافه کنید و بپذیرید که از هوای تازه چندان هم خبری نیست.

همه ی دریانوردان را «ملوان» نمی‌نامند
همان طور که در سازمان شما عده ای مدیر، عده ای کارشناس و عده ای کارمند هستند، در کشتی نیز گروه‌های شغلی متفاوتی وجود دارند. ملوان ها، دریانوردانی هستند که بدون تحصیلات دانشگاهی وارد این شغل شده اند و انجام خدمات، تمیزکاری، یا تعمیرات جزئی را بر عهده دارند و زیر نظر افسران و مهندسان کشتی که پس از کسب مدارک حرفه ای و تحصیلات دانشگاهی وارد این حرفه شده اند، فعالیت می‌کنند.

همه کاپیتان نمی شوند
در کشتی ها هم مانند هر سازمان دیگر، اشخاص مختلف با تحصیلات و تخصص های مختلف مشغول به کارند، که اصطلاحاً به دو دسته‌ی عمده ی افسران عرشه (Deck Officers) و مهندسان (Engineer Officers) تقسیم می شوند. ناوبری (هدایت کشتی در آب) و عملیات مرتبط با تخلیه و بارگیری کشتی بر عهده‌ی افسران عرشه است و مهندسان بر کارکرد ماشین آلات و تجهیزات مکانیکی و الکترونیکی آن نظارت دارند. هر دسته در گروه خود پیشرفت می‌کنند و عناوینی می‌گیرند. «کاپیتان»، بالاترین عنوان شغلی برای افسران عرشه است، که همتای «سرمهندس» (Chief Engineer) در میان مهندسان است.

هشتصد نفر در یک کشتی کار نمی کنند
بزرگ ترین کشتی‌های تجاری، با چیزی حدود پانزده تا بیست نفر به سفر می‌روند که از نظر قوانین بین‌المللی، همراه داشتن تقریباً نیمی از این تعداد الزامی است.

پزشک کشتی نداریم
در یک کشتی تجاری، کسی با عنوان پزشک مشغول به کار نیست. حتّی در سفرهای بلندمدت نیز پزشک با کشتی همراه نمی شود. همه ی کارکنان کشتی اصول ابتدایی کمک های اولیه را می آموزند و برخی نیز دوره های آموزش های لازم برای تزریق آمپول و سرم را پشت سر می گذارند. امّا اگر مشکلی جدی برای کسی پیش آید و تماس تلفنی با پزشکان شرکت گره از مشکل نگشاید، کشتی چاره ای جز تغییر اضطراری مسیر و پیاده کردن شخص بیمار یا حادثه دیده ندارد.

اتاقی با نام Hospital در کشتی تعبیه شده که تنها کارآیی آن قرنطینه کردن شخص بیمار و امکان نصب آسان سرم و مسائلی از این دست است. از بیمارستان و پزشک و پرستار خبری نیست.

ریختن زباله در دریا ممنوع است
قوانین بسیار سختگیرانه ای برای ریختن زباله در دریا وجود دارد. دریانوردان موظفند زباله های خود را در بسته بندی های منظم تفکیک شده نگهداری کرده و در محلی از کشتی قرار دهند و در بنادر تحویل دهند و رسید دریافت نمایند. عدم انجام این کار، جریمه های سنگین در بر دارد و این جریمه ها، فقط شامل حال شرکت مالک کشتی نیست و ممکن است در قالب جرائم مدنی، گریبان شخص فرمانده کشتی یا اشخاص خاطی را نیز بگیرد.

از اینترنت خبری نیست
تبادل انواع اطلاعات تلفنی و اینترنتی روی کشتی، از طریق ماهواره صورت می‌گیرد که هزینه‌ی آن کم نیست. بیشتر کشتی ها سرویسی را برای برخورداری از خدمات ایمیل (و نه حتی مرور وب) خریداری می‌کنند که آن را معمولاً در اختیار پرسنل قرار نمی‌دهند.