کاربردهای گاز نیتروس اکساید در پزشکی

اولین بار نیتروژن مونوکسید به عنوان بی حس کننده در دندانپزشکی مورد استفاده قرار گرفت. پس از آن در مدت زمانی کوتاه به صورت یک داروی بی هوش کننده و بی حس کننده برای سایر عمل های جراحی نیز به طور گسترده معرفی و عرضه شد.

بااینکه این گاز بر روی تمام حس های شش گانه اثر می گذارد؛ اما به عنوان یک بی هوش کنندهٔ ضعیف به حساب می آید و برای بیهوشی های کامل با داروهای دیگر ترکیب می شود، اما ازلحاظ مدت زمان کوتاه در اثربخشی مورد تأیید است؛ چراکه تنها پس از 30 ثانیه بعد از استنشاق، اثراتش بر روی حواس شروع می شود و ظرف 2 الی 3 دقیقه به اوج اثربخشی خود می رسد؛ و از طرفی در صورت قطع تماس با گاز نیز، آثارش ظرف 3 الی 5 دقیقه به کلی از بین می رود.

غلظت های متنوع نیتروس اکساید طیفی از اثرات متفاوتی را در بی حسی و بیهوشی به جا می گذارد. برای مثال از غلظت 20 الی 30 درصد که اثرات بی دردی دارد تا غلطت 70 درصد که فرد را در آستانهٔ بیهوشی نسبی قرار می دهد توسط پزشکان به کار گرفته می شود.بااینکه مکانیسم دقیق و مشخصی تاکنون برای این گاز در بی حسی پیدا نشده است، اما شواهدی اثر این گاز را بر مراکز دریافت حس در مغز و نخاع تأیید می کند.

از مزایای استفاده از نیتروژن مونوکسید به عنوان بی هوش کننده و بی حس کننده و ضد درد، عدم متابولیز و تغییر ساختاری این گاز درون بدن است. به طوری که بدون تغییر ساختاری، مقادیر اضافی اش در بدن از طریق ریه ها دفع می شود. هم چنین گزارش هایی مبنی بر مرگ یا اثرات مخرب این گازبر روی کلیه ها، کبد و سایر اعضای داخلی تاکنون به چشم نخورده است.

مواردی نیز برای منع مصرف یا کنترل غلظت این گاز برای بیماران تحت شرایط خاص وجود دارد. برای مثال گاز نیتروس اکساید برای بیمارانی که جراحی چشم داشته اند تجویز نمی شود. چراکه در صورت وجود حباب گاز در چشم، به توسعه و تشدید این حباب ها کمک می کند. هم چنین برای کسانی که صدماتی به جمجمه داشته اند؛ به دلیل کمک به افزایش فشار داخل جمجمه، یا خطر به دام افتادن هوا در بدن تجویز نمی شود.

هم چنین تجویز زیاد گازنیتروس اکساید برای افراد مستعد، خطر کاهش چشمگیر ویتامین B12 را در پی دارد.مواردی مانند کاهش فشارخون، تحریک سیستم اعصاب مرکزی و پیامدهایی مانند سرگیجه، سردرد، آپنهٔ تنفسی و عوارض گوارشی مانند تهوع از عوارض پس از مصرف نیتروس اکساید به عنوان ضد درد یا داروی بیهوشی است.

در کرایوتراپی هم نیتروس اکساید به صورت مایع درون دستگاه کرایو وجود دارد و زمانی که بر روی ضایعهٔ موردنظر اسپری می شود به دلیل تولید سرمای شدید و ایجاد دمای پایین در محل ضایعه، سبب فریز شدن و مرگ سلول های ناحیه می شود.