اکسید جیوه (II)، پودری زرد یا قرمز رنگ می باشد که در دما و فشار اتاق، همواره به صورت یک ماده جامد است. شکل معدنی مونترویدیت به ندرت یافت می شود.در سال 1774 میلادی، جوزف پریستلی کشف کرد که با حرارت دادن اکسید جیوه، اکسیژن آزاد می شود، هر چند او نمیدانست که این گاز اکسیژن است.
شکل قرمز HgO را می توان با گرم کردن Hg در اکسیژن و در دمای حدود 350 درجه سانتیگراد، یا از طریق تجزیه و تحلیل محلول Hg(NO3)2 انجام داد. فرم زرد را می توان با رسوب +Hg2 آبی در یک محیط قلیایی به دست آورد.
اختلاف رنگ این ماده، به دلیل اندازه ذرات می باشد. هر دو شکل ساختار یکسانی دارند که از واحدهای O-Hg-O نزدیک خطی متصل شده در زنجیرهای زیگزاگ با زاویه 108 درجه Hg-O-Hg درجه تشکیل شده است.برای تهیه نانوکریستالیت های HgO به اشکال مختلف یک سنتز مستقیم انجام شده است. نتایج این مطالعه، در سال 2009 میلادی و توسط محققان دانشگاه تربیت مدرس به صورت مقاله ISI منتشر شده است.
در این بررسی، تأثیر پارامترهای مختلف مانند وجود نمک های قلیایی یا تثبیت کننده ها، قدرت سونوگرافی، زمان فراصوت و مواد اولیه بر اندازه، مورفولوژی و درجه تبلور محصولات مورد مطالعه قرار گرفته است.HgO گاهی اوقات در تولید جیوه استفاده می شود زیرا به راحتی تجزیه می شود. وقتی تجزیه می شود، گاز اکسیژن تولید می شود. همچنین از آن به عنوان ماده ای برای کاتد باتری های جیوه ای استفاده می شود.
اکسید جیوه (II) با عوامل احیا کننده، کلر، پراکسید هیدروژن، منیزیم (در صورت گرم شدن)، دی سولفور دی کلرید و تری سولفید هیدروژن به شدت واکنش می دهد و ترکیبات حساس به شوک با فلزات و همچنین عناصری مانند گوگرد و فسفر تشکیل می شوند.
اکسید جیوه ماده ای بسیار سمی است که می تواند با استنشاق، از طریق پوست و همینطور با بلع، جذب بدن شود. این ماده برای چشم ها، پوست و مجاری تنفسی تحریک کننده است و ممکن است بر روی کلیه ها اثر بگذارد و منجر به نقص کلیه شود.
وجود این ماده در زنجیره غذایی انسان، موجب تجمع زیستی، به ویژه در موجودات آبزی امی گردد. استفاده از این ترکیب به عنوان آفت کش در اتحادیه اروپا ممنوع شده است.تبخیر این ماده در دمای 20 درجه بسیار ناچیز است و در معرض نور و یا در اثر حرارت بالای 500 درجه سانتی گراد تجزیه می شود. گرمایش آن، بخارهای بسیار سمی جیوه و اکسیژن تولید می کند که خطر آتش سوزی را افزایش می دهد.