عرضه و تقاضا در اقتصاد خرد چیست؟

عرضه و تقاضا یک مدل اقتصادی تعیین قیمت در بازاری کاملاً رقابتی به شمار می رود. در بازار رقابت کامل بدون وجود «پیامد مثبت» (Externality)، مالیات به ازای واحد یا کنترل قیمتی، واحد قیمت برای کالایی معین، قیمتی است که در آن مقدار تقاضا شده توسط مصرف کنندگان با مقدار عرضه شده توسط تولیدکنندگان برابری می کند. این قیمت، تعادل اقتصادی ثابتی را به وجود می آورد.

در یک اقتصاد بازاری، قیمت ها و مقدار تولید کالاها از قابل مشاهده ترین ویژگی های کالاهای تولید و مبادله شده، به شمار می روند. نظریه عرضه و تقاضا شرح می دهد که چگونه قیمت ها، مقادیر تولید شده و مصرف شده را تنظیم می کنند. در اقتصاد خرد، در بازار رقابت کامل، قیمت و مقدار تولید توسط قانون عرضه و تقاضا تعیین می شود. در بازار رقابت کامل، به دلیل وجود تعداد بالای خریداران و فروشندگان، هیچ کدام از طرفین از قدرت کافی جهت قیمت گذاری، برخوردار نیستند.

تقاضا چیست؟

بازار کالایی خاص را در نظر بگیرید. «تقاضا» (Demand) نشان دهنده مقدار کالایی است که خریداران قصد دارند با توجه به هر واحد قیمت کالا، خریداری کنند. تقاضا را معمولاً در جدول یا نمودار حاوی قیمت و مقادیر تقاضا شده، نشان می دهند. مطابق نظریه تقاضا، مصرف کنندگان فردی به صورت عقلایی با توجه به درآمد، قیمت ها، سلایق و سایر موارد مشابه، بیشترین مقدار ترجیح داده شده از هرکالا را خریداری می کنند. این مورد «محدودیت حداکثرسازی شده مقید» (Constrained Utility Maximization) - با در نظر گرفتن درآمد و ثروت به عنوان قید های تقاضا - نامیده می شود.

در اینجا، «مطلوبیت» (Utility) به معنی رابطه فرضی در نظر گرفته شده برای هر مصرف کننده فردی برای رتبه بندی بین کالاهای مختلف کمتر یا بیشتر ترجیح داده شده است. مطابق «قانون تقاضا» (Law of Demand) به صورت کلی، در یک بازار معین، قیمت و مقدار تقاضا شده با یکدیگر رابطه معکوس دارند. یعنی در صورت ثابت ماندن سایر شرایط، با افزایش قیمت یک کالا، تعداد افراد کمتری آن را خریداری خواهند کرد. همچنین، با کاهش قیمت یک کالا، مصرف کنندگان از کالاهایی با قیمت نسبی بیشتر به سمت مصرف کالا با قیمت کمتر، متمایل می شوند. این مورد را، «اثر جانشینی» (Substitution Effect) می نامند. از طرفی دیگر، کاهش قیمت، قدرت خرید را افزایش می دهد. این مورد نیز، «اثر درآمدی» (Income Effect) نامیده می شود. عوامل دیگر نیز می توانند تقاضا را تغییر دهند. برای مثال، افزایش درآمد منحنی تقاضا برای کالای نرمال را نسبت به مبداء به سمت بیرون منتقل می کند.

عرضه چیست؟

«عرضه» (Supply) نشان دهنده قیمت یک کالا و مقدار در دسترس آن برای فروش، در آن قیمت است. امکان دارد عرضه را نیز به صورت جدول یا نمودار نشان دهنده رابطه بین قیمت و مقدار کالای عرضه شده نشان دهند. تولید کنندگان، برای مثال شرکت های تجاری، به صورت مفروض، «حداکثرکننده سود» (Profit Maximizer) در نظر گرفته می شوند. یعنی میزان تولید این شرکت ها به اندازه ای است که سود آن ها را حداکثر کند. عموماً عرضه - در صورت ثابت بودن سایر عوامل - تابع نشان دهنده رابطه بین قیمت کالا و مقدار در دسترس آن کالا برای فروش است.

یعنی، هرچه قیمت کالای فروخته شده بیشتر باشد، تولیدکنندگان مقدار بیشتری از آن را عرضه می کنند. قیمت بالاتر به معنی سود بیشتر در صورت افزایش تولید است. همانند سمت تقاضا، به علت تغییر قیمت نهاده های تولیدی یا بهبود فناوری، امکان تغییر موقعیت منحنی عرضه نیز وجود دارد. مطابق «قانون عرضه» (Law of Supply)، به صورت کلی، افزایش قیمت منجر به افزایش عرضه و برعکس می شود. در اینجا، نیز باید سایر عوامل تعیین کننده عرضه مانند قیمت کالاهای جانشین، هزینه تولید، فناوری بکارگرفته شده و عوامل متنوع تأثیرگذار بر نهاده های تولیدی ثابت در نظر گرفته شوند.