فلز نوبلیم چیست؟

عنصر نوبلیم (Nobelium) با نماد شیمیایی No، یکی از عناصر شیمیایی جدول مندلیف است که عدد اتمی آن 102 می باشد. این عنصر در حقیقت صد و دومین عنصر از جدول تناوبی عناصر بوده که در گروه IIIB و تناوب هفتم جدول تناوبی قرار گرفته است. عنصر نوبلیم یک فلز واسطه (Transition Metals) رادیواکتیو و از عناصر مصنوعی گروه اکتینید ها است. این فلز با عناصر اسکاندیم (Sc)، ایتریم (Y) و لانتان (La)، در گروه سه واسطه جدول تناوبی عناصر قرار دارد. نوبلیم در واقع عنصری است ترانزورانیک (یعنی عدد اتمی بالاتری نسبت به اورانیوم دارد).

کشف عنصر نوبلیم بحث برانگیز بوده است. زیرا کشف آن توسط گروه های مختلفی از سوئد، ایالات متحده آمریکا و اتحاد جماهیر شوروی ادعا شده بود. برای نخستین بار در سال 1956 میلادی، گروهی از محققان به سرپرستی گئورگی فلروف (Georgy Nikolayevich Flyorov) در موسسه انرژی اتمی مسکو، عنصر پلوتونیم را با اکسیژن بمباران کردند. بدین صورت توانستند اتم های عنصر 102 را به صورت ایزوتوپ 252 به دست آوردند. اما این گروه موفق به گزارش این کشف نشدند.

لازم به ذکر است که عنصر نوبلیم برای اولین بار در سال 1957 میلادی، توسط موسسه نوبل در استکهلم سوئد نامگذاری شد. این موسسه ادعا کرده بود که توانسته است این عنصر را برای نخستین بار سنتز کند. آنها گزارش دادند که عنصر کوریم را با یون های کربن 13 به مدت بیست و پنج ساعت در فواصل نیم ساعته بمباران کرده اند. نادرستی این ادعا بعد ها مشخص شد و دانشمندان سوئدی حرف و ادعای خود را پس گرفتند.

بعد از آن تصور می شد که عنصر نوبلیم را گروه دانشمندان آمریکایی دانشگاه کالیفرنیا برکلی، یعنی، گلن سیبورگ (Glenn T. Seaborg)، توربیورن سیکلند (Torbjørn Sikkeland)، جان والتون (John R. Walton) و آلبرت غیورسو (Albert Ghiorso) در سال 1958 میلادی با استفاده از یک تکنیک بازگشت پذیری جدید کشف کرده باشند. در این روش از یک شتاب دهنده خطی یون سنگین به منظور بمباران کردن عنصر کوریوم (95 درصد کوریم 244 و 4/5 درصد کوریم 246) با یون های کربن 12 و کربن 13 جهت تولید عنصر 102 استفاده شد. دقت داشته باشید که نام عنصر توسط این گروه تغییر نکرد.

در همین زمان، آزمایشاتی در سال های 1958 و 1960 میلادی در دوبنای شوروی و با هدف سنتز عنصر 102 انجام شد. بنابراین اولویت اکتشاف و نامگذاری این عنصر در میان دانشمندان شوروی و آمریکایی مورد بحث بود. لازم به ذکر است که اولین گزارش غیر قابل انکار و کامل از کشف نوبلیوم مربوط به سال 1966 میلادی توسط موسسه مشترک تحقیقات هسته ای در دوبنا (در آن زمان در اتحاد جماهیر شوروی بود) است.

در نهایت و در سال 1992 میلادی، انجمن بین المللی شیمی محض و کاربردی (آیوپاک) امتیاز کشف نوبلیوم را به دانشمندان روسی در دوبنا واگذار کرد و به این مجادله ها پایان داد. نام این عنصر به افتخار دانشمند مبتکر و پیشگام سوئدی یعنی آلفرد نوبل (Alfred Nobel)، بر روی آن گذاشته شده است. این دانشمند کاشف دینامیت و بنیانگذار جایزه نوبل است.