اصطلاحات مربوط به گمرک و حمل ونقل

فاینانس (Finance) چیست ؟
در مواقعی که فروشنده کالا حاضر به قبول اعتبار اسنادی یوزانس نمی گردد معمولاً خریدار از یک شرکت مالی درخواست می کند که وارد معامله شده و وجه معامله را به فروشنده نقداً پرداخت کند و در سررسید یوزانس، اصل و بهره مبلغ را از خریدار کالا اخذ نماید.
این موسسات را Financer (تامین کننده مالی یا سرمایه گذار) می گویند.

گمرک (customs)
تشکیلاتی است دولتی که عهده دار اجرای قوانین گمرکی، وصول حقوق و عوارض ورودی و صدوری، انجام تشریفات واردات، ترانزیت و صادرات کالا می باشد.

حقوق گمرکی
 حقوقی است که طبق تعرفه گمرکی وضع شده و به اجناس و کالاها هنگام ورود یا صدور از قلمرو گمرکی تعلق می گیرد.

تشریفات گمرک
کلیه عملیاتی که باید توسط اشخاص ذینفع و گمرک انجام گیرد تا یک کالا صادر و یا وارد گردد.

ترانزیت
روش گمرکی است که براساس آن کالاها تحت نظارت گمرک، از یک گمرک به گمرک دیگر حمل می گردد.

ترخیص 
به معنی خارج شدن کالا از گمرک پس از انجام تشریفات گمرکی است.

اظهارنامه گمرکی
 ذکر مشخصات کامل کالا در اظهارنامه تسلیمی به گمرک را می گویند.

کابوتاژ
 عبارتست از حمل کالا از یک نقطه به نقطه دیگر، در یک کشور از راه دریا یا رودخانه های مرزی

قانون امور گمرکی
 مشتمل بر 60 ماده می باشد که در گمرکات کشور اجرا می گردد آئین نامه اجرائی این قانون دارای 397 ماده می باشد که در آن رویه های مختلف گمرکی درخصوص واردات، صادرات، تشریفات گمرکی، ارزیابی، ترخیص، تخلفات، قاجاق گمرکی، اختلافات گمرکی و سایر مسائل گمرکی تشریح گردیده است.

کالای متروکه
 مدت مجاز توقف کالاهای وارده به گمرک چهارماه بعد از تاریخ تحویل اظهارنامه و صدور قبض انبار است. درصورتی که در این فاصله برای تشریفات گمرکی مراجعه نشود، کالا متروکه محسوب می گردد؛ این مهلت در صورت درخواست صاحب مال این مدت به شرط پرداخت حق انبارداری تا 4 ماه دیگر قابل تمدید است.

حق العملکاری در گمرک
حق العملکار در گمرک به شخصی (حقیقی یا حقوقی) اطلاق می شود که تشریفات گمرکی کالای متعلق به اشخاص دیگر را به وکالت از طرف آن شخص در گمرک انجام دهد. این شخص حقیقی یا حقوقی بایستی پروانه حق العملکاری از گمرک دریافت نماید.

تعرفه گمرکی
به معنی دریافت حقوق و عوارض گمرکی است که بر روی هر کالا بسته می شود به طور مثال وقتی می‌گویند تعرفه ورود تلویزیون 30% است یعنی مأخذ دریافت حقوق و عوارض گمرکی این کالا 30% می باشد.

«تعرفه» به معنی جدول طبقه بندی کالایی هم در کتاب مقررات صادرات و واردات آمده است که اصطلاح خارجی آن (Nomenclature) می باشد. مثلاً وقتی می گویند تعرفه تلویزیون 15/85 می باشد یعنی تلویزیون در سیستم طبقه بندی کالایی بین المللی در فصل 85 و ردیف 15 جای گرفته است.

سیستم هماهنگ توصیف و کدگذاری کالا (HS)
سیستم HS یا جدول طبقه بندی هماهنگ شده توصیف و کدگذاری کالا در سال 1983 تصویب و از سال 1988 لازم الاجرا گردید و یک طبقه بندی چندمنظوره است که دارای 21 قسمت، 96 فصل، 1241 شماره اصلی و 5109 شماره اختصاص یافته برای کالاها می باشد.

در سیستم HS به جای شماره های فرعی از روش یک خط فاصله و دو خط فاصله استفاده شده است و به کلیه این ردیف ها یک کد سیستم هماهنگ شده اختصاص یافته است.

تعرفه های ترجیحی
 به منظور ایجاد انگیزه و برقراری تسهیلات جهت ورود و صدور کالا برقرار می شود و حد پائین تری از حقوق‌گمرکی برای گروهی از کشورها تعیین و اعمال می شود که آن را تعرفه ترجیحی می نامند.

نرخ ارز
برای محاسبه ارزش کالا جهت پرداخت حقوق و عوارض گمرکی ارزش کالا که با پول خارجی فاکتور شده است باید به ریال ایران تبدیل شود و نرخ ارز برای محاسبات گمرکی نرخ رسمی ارز در کشور می باشد که توسط بانک مرکزی همه روزه اعلام و ابلاغ می شود.

حمل و نقل بین المللی

سیستم قرار دادهای دریایی

چارتر پارتی
قراردادی است که به وسیله آن مالک کشتی موافقت می کند که کشتی خود یا قسمتی از آن را برای حمل‌کالا از بندری به بندر دیگر در اختیار تاجر یا شخص دیگری که اجاره کننده نامیده می شود بگذارد و در ازاء آن کرایه دریافت کند. یا اینکه کشتی خود را برای مدت زمان معینی اجاره دهد، که در این حالت مبلغ پرداخت شده را اجاره می نامند.

به طور کلی به دو طریق می توان یک کشتی را اجاره کرد

اجاره کشتی به صورت لخت و بدون خدمه ( Bareboat Charter)

• که دراین حالت می توان آن را اجاره کامل کشتی تلقی نمود. اجاره کننده تمام هزینه های کشتی را می پردازد، ناخدا و کارکنانی را که خود انتخاب می کند برروی کشتی به کار می گمارد و حقوق و دستمزد آنان را خود می پردازد.

اجاره کشتی با ناخدا و خدمه مربوط

• به دو حالت اجاره سفری و اجاره زمانی ممکن است صورت گیرد.
• در اجاره سفری، مالک کشتی محموله معینی را از یک بندر مشخص به بندر مشخص دیگری در ازاء کرایه حمل می کند.
• در اجاره زمانی، مالک کشتی خود را برای سفر معین و با مدت معین و یا مدت در ازاء اجاره بهای معین به اجاره کننده اجاره می دهد.
• عملا چندین نوع اجاره سفری وجود دارد که بعضی از انواع آن در زیر گفته می شود و چنانکه مشاهده می شود تمام این موارد برای محل کالا از یا بنادری به بندر و یا بنادر دیگر است و اختلافات بین آنها عمدتا در پرداخت هزینه های بارگیری و تخلیه و هزینه های بندری است.

اجاره سفری کشتی به صورت ناخالص ( Gross Form)

در این روش اجاره کشتی، که امروزه چندان طرفدار ندارد، مالک کشتی تمام هزینه های بارگیری و تخلیه و هزینه های بندری را میپردازد.

اجاره سفری کشتی به صورت (F.I.O ( Free in and Out
در این نوع تمام هزینه های بارگیری و تخلیه بر عهده اجاره کننده است ولی مالک کشتی مسئول پرداخت هزینه های بندری است.

اجاره سفری کشتی به صورت ( Lump Sum)
در این روش اجاره کننده یک مبلغ مقطوع را برای استفاده از کشتی به مالک پرداخت می کند و مالک در عوض حجم معینی را برای بارگیری کالا و نیز حداکثر وزنی را که کشتی قادر به حمل است مشخص می کند.
این نوع اجاره ممکن است به صورت ناخالص یا به صورت F.I.O باشد. هرگاه اجاره کننده کالاهای مختلف و ناهمگون داشته باشد این روش اجاره مطلوب تر به نظر می رسد. در تمام موارد فوق مالک کشتی هزینه ها و عوارض بندری را می پردازد.

اجاره سفری کشتی به صورت خالص ( Net Form)
در این نوع اجاره علاوه بر پرداخت هزینه های بارگیری و تخلیه تمام هزینه ها و عوارض بندری به عهده اجاره کننده است. در مواردی که کشتی به بنادری میرود که مالک کشتی شناخت چندانی درباره آنها ندارد و نیز در‌حالی که بنادر متعدد بارگیری و تخلیه برای یک سفر در نظر گرفته شده است این نوع اجاره برای مالکین کشتی ها مناسب تر و مطلوب تر است. البته تغییرات متعددی در هر یک از حالت های کلی فوق ممکن است داده شود و این موضوع بستگی به نحوه مذاکرات مربوط به اجاره کشتی و موقعیت طرفین دارد. شرایط و مواردی که معمولا در متن اصلی چارترپارتی آورده می شود.

مفاد قراردادهای چارترپارتی ( Voyage Charter Clauses)

مقدمه 
چارترپارتی ها با مقدمه کوتاهی شروع می شوند. در مقدمه نام طرفین قرارداد، نام کشتی، مشخصات و‌موقعیت فعلی آن و تاریخ تقریبی آمادگی کشتی در بندر بارگیری، درج می شود.

مشخصات کالا
در این ماده نام کالا و چگونگی بسته بندی آن ( به صورت فله، کیسه ای، شبکه ای و غیره) آورده می شود. معمولا مقدار کالا بین یک مقدار حداقل و یک مقدار حداکثر محدود می گردد. به عنوان مثال گفته می شود 000/50 تن جو به صورت فله با2%+ و 2%- تغییربه اختیار مالک کشتی، این بدان معناست که مالک کشتی می تواند حداقل 49000 تن و حداکثر 51000 تن جو را به صورت فله بارگیری نماید. ضرورت داردکه همیشه ضریب جایگیری کالا و یا مقدار تقریبی آن را نیز در این قسمت ذکرشود.

محدوده زمانی مجاز برای ارائه کشتی در بندر بارگیری
 عبارت است از محدوده زمانی که در طول آن مالک حق دارد کشتی خود را در بندر بارگیری ارائه کند. اگر قبل از شروع این مدت زمان کشتی به بندر بارگیری برسد اجاره کننده اجباری برای شروع بارگیری ندارد. اگر کشتی قبل از پایان مهلت مقرر در بندر بارگیری آماده بارگیری کالا نباشد اجاره کننده حق دارد که قرارداد را فسخ نماید.

بندر یا مکان بارگیری کالا 
بندر یا مکان بارگیری کالا همیشه در چارترپارتی های سفری ذکر می گردد که ممکن است به صورت های مختلف آورده شود. گاهی فقط یک بندر از یک منطقه جفرافیایی مشخص به انتخاب اجاره کننده باشد که در اینصورت اجاره کننده حق دارد کشتی را به دلخواه خود به یکی از بنادر آن منطقه بفرستد اگر بندر بارگیری مشخص باشد و از آن نام برده باشد کشتی باید به آن بندر برود و اگر در آن بندر اسکله مخصوصی در قرارداد ذکر شده باشد باز کشتی مجبور است که به آن اسکله مشخص برود.

بعضی اوقات بندر بارگیری مشخصا نام برده نمی شود که در اینصورت اجاره کننده می تواند کشتی را به دلخواه حمایت کند از اجاره کننده می خواهد که کشتی را به یک بندر مطمئن با امن در آن منطقه بفرستد.
هر گاه بیش از یک بندر برای بارگیری مورد توافق قرار گیرد مالک کشتی می خواهد که بنادر بارگیری به ترتیب جغرافیایی صحیحی معرفی شد.

پرداخت کرایه 
اگر قرارداد شرطی برای پرداخت کرایه ذکر نشده باشد کرایه طبق روش معمول تجارت در زمان تحویل کالا در بندر تخلیه قابل پرداخت است، ولی هرگاه روش پرداخت کرایه در قرارداد آمده باشد، طبق آن عمل می گردد.

حق ضبط و تصرف کالا
مالک کشتی تازمانی که کرایه، کرایه از دست رفته زیان دیرکرد و خسارات ناشی از بازداشت کشتی را دریافت نکرده حق ادعا و ضبط کالا را دارد. اجاره کننده مسئولیت پرداخت کرایه، کرایه از دست رفته، زیان دیرکرد را در بنادر تخلیه و بارگیری دارد.
در بعضی موارد این ماده درباره دیگری بنامCaser Clauseگنجانده می شود و به صورت زیر آورده می شود:

تعهدات اجاره کننده با بارگیری کالا و پرداخت کرایه، کرایه از دست رفته و زیان دیرکرد خاتمه پیدا می کند و مالک کشتی تا زمانیکه کرایه، کرایه از دست رفته و زیان دیرکرد را دریافت نکرده حق ضبط و گروگانگیری کالا را‌دارد.

هزینه های بارگیری و تخلیه
 پرداخت هزینه های بارگیری و تخلیه کالا در یک چارترپارتی در زمان انجام مذاکرات اجاره کشتی مورد توافق قرار می گیرد این توافق ممکن است به اشکال مختلف باشد، در اکثر اوقات شرایط قراردادخرید کالا مبنایی برای توافق هزینه های بارگیری و تخلیه قرار می گیرد.

در زیر چند نمونه از شرایط بارگیری و تخلیه بیان شده است

• هزینه های بارگیری و تخلیه بعهده مالک کشتی ( Liner or Berth Terms)
• هزینه های بارگیری و تخلیه و بارچینی به عهده اجاره کننده ( Free in and Out and Stowed)
• هزینه های بارگیری و تخلیه به عهده اجاره کننده، صفافی به عهده مالک کشتی(Free on board steams trimming)
• هزینه تخلیه به عهده اجاره کننده ( Free discharge)
• هزینه بارگیری به عهده مالک کشتی، هزینه تخلیه به عهده اجاره کننده ( Liner in free out)

زمان بارگیری مجاز، زمان مجاز تخلیه
یکی از مواردی که حتما در یک چاترپارتی سفری باید گنجانده شود مدت زمان مجاز برای بارگیری و مدت زمان مجاز برای تخلیه است که به دو صورت ممکن است در قرارداد اجاره آورده شود، یا مدت زمان معینی برای هر کدام از عملیات بارگیری و تخلیه توافق شود یا مقدار بارگیری روزانه کالا و مقدار تخلیه روزانه کالا در قرارداد آورده شود که در اینصورت از تقسیم مقداری کالای بارگیری شده بر نرخ بارگیری روزانه مدت زمان مجاز بارگیری، و از تقسیم مقدار کالای بارگیری شده بر نرخ تخلیه روزانه مدت زمان مجاز تخلیه به دست خواهد آمد.

هرگاه هر کدام از عملیات و یا بارگیری در مدت زمانی کمتر از مدت زمان مجاز انجام پذیرد مالک کشتی بر طبق قرارداد اجاره ملزم به پرداخت مبلغی به عنوان پاداش زود کرد به اجاره کننده می باشد و هرگاه عمل بارگیری در مدت زمانی بیشتر از مدت زمان مجاز انجام پذیرد اجاره کننده برطبق قرارداد اجاره ملزم به پرداخت مبلغی به عنوان زیان دیرکرد به مالک کشتی است. نرخ دموراژ به صورت روزانه مورد توافق قرار می گیرد و برای قسمتی از روز نیز به نسبت قابل پرداخت است. معمولا نرخ Demurrage دو برابر Dispuge است

تعیین نماینده و پیمانکار بارگیری و یا تخلیه
این ماده مشخص کننده طرفی است که حق تعیین نماینده کشتی و یا پیمانکار تخلیه و بارگیری را دارد. به طور کلی به نفع مالک کشتی است که نماینده خود را خود تعیین کند تا اینکه از منابع او بهتر حمایت کند. اما اگر هرینه های بارگیری و تخلیه به عهده اجاره کننده باشد که اجاره کننده حق تعیین نماینده کشتی و نیز پیمانکار تخلیه و بارگیری داشته باشد.

دوبه کاری
بعضی از بنادر آنقدر عمق ندارند که کشتی با بار خود به آنها وارد و یا از آنها خارج شود. در این صورت برای اینکه کشتی به آب خور مناسب برسد از دوبه کاری استفاده می شود. چون هزینه دوبه کاری چندان قابل تخمین زدن نیست و به احتمال زیاد هزینه سنگینی است. معمولا مالکین کشتی از قبول آن به حساب خود خودداری می کنند.

انحراف از مسیر
در چارترپارتی های سفری معمولا ذکر می گردد که کشتی حق انحراف از مسیر عادی و معمول خود را ندارد مگر اینکه هدف از انحراف مسیر تأمین سوخت و آذوقه برای کشتی یا برای نجات جان سرنشینان و محموله کشتی یا کمک به کشتی های دیگر باشد.

ماده مربوط به بارنامه
در این ماده معمولا نوع بارنامه ای که باید مورد استفاده قرار گیرد و نیز چگونگی امضاء و صدور آن ذکر می‌گردد.

حالات استثنا

مالک کشتی در یک قرارداد اجاره سفری تضمین می کند که کالایی را از بندری به بندر دیگر حمل کند و در آنجا تحویل اجاره کننده دهد.

در صورتیکه اتفاقاتی خارج از اختیار او رخ بدهد بعضی از حالات استثنا به قرار زیر هستند:

حوادث ناشی از بلایای طبیعی
 به حوادثی گفته می شود که به علل طبیعی و بدون دخالت انسان باشند و تحت شرایط به خصوصی که کشتی قرار می گیرد به وسیله هیچ نوع پیش بینی و دور اندیشی معقول قابل رفع و پیشگیری نباشند.

• خساراتی که دشمنان و دولت هایی که با دولت متبوع صاحب کشتی در جنگ هستند به کشتی و محموله آن وارد می آورند.
• خسارات ناشی از طبیعت ذاتی کالا، مثل فاسد شدن میوه
• حق به کار بردن خسارت عام
• آتش سوزی

انواع فرصتهای چاپی و استاندارد چارترپارتیها

چارتر پارتیهای زمانی

انوع مهم چارتر پارتیهای زمانی عبارتند از

• Bal time
• N.Y.P.E

چارتر پارتیهای سفری

از بعضی از این نوع می توان برای حمل بیشتر کالاها استفاده نمود و بعضی از آنها برای عمل کالاهای به خصوصی مورد استفاده قرار می گیرند. در زیر چند نوع از چارتر پارتیهای سفری که در کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران بیشتر مورد استفاده قرار می گیرند ذکر می گردد.

• فرم Garcon که یک فرم عمومی است و از آن برای کالاهای به خصوصی استفاده نمی شود.
• فرم Austwheat برای حمل گندم از استرالیا.
• فرم Norgrain بر حمل غلات از آمریکا و کانادا.
• فرم Centrocon بر حمل غلات از آرژانتین.
• فرم Sugar Charter برای حمل شکر.
• فرم Vegoilvay برای حمل روغن نباتی (مایع)
• فرم Asbatank برای حمل مواد شیمیایی (به صورت مایع)

انواع شرایط حمل دریایی
Liner out / Liner in:
در این نوع قرارداد حمل هزینه بارگیری و حمل دریایی و نیز تخلیه کالا بر عهده کشتیرانی خواهد بود.

Free in/Free out
کشتیرانی (متصدی حمل و نقل) تنها وظیفه حمل دریایی را به عهده دارد و از این جهت کلیه هزینه های بارگیری و بارچینی و صفافی کالا در بندر بارگیری به عهده فروشنده و یا صاحب کالا می باشد و کلیه هزینه‌های تخلیه در بندر مقصد به عهده صاحب کالا است.

Liner in/ Free out
کلیه هزینه های بارگیری و نیز حمل دریایی کالا به عهده کشتیرانی لیکن وظیفه تخلیه کالا به عهده صاحبان آن است.

Free in/ Liner out
بارگیری و بارچینی در بندر مبداء به عهده فروشنده کالا و یا صاحب کالا است. لیکن وظیفه حمل دریایی و نیز تخلیه کالا در بندر مقصد به عهده کشتیرانی است.

تفاوت حق توقف و دموراژ در چیست؟
مدت مجاز برای بارگیری و یا تخلیه کالا در بنادر که بدان دموراژ تعلق نمی گیردرا lay time گویند. اما دموراژ، خسارت معطلی کشتی یا خسارت دیرکرد کشتی، مبلغی مورد توافقی است که اجاره کننده کشتی به علت توقف بیش از حد کشتی برای بارگیری یا تخلیه، به مالک آن می پردازد.