عنصر ایتریم چیست؟

عنصر ایتریم (Yttrium) با نماد شیمیایی Y، یکی از عناصر شیمیایی جدول تناوبی است که عدد اتمی آن 39 است. این عنصر در حقیقت سی و نهمین عنصر از جدول تناوبی بوده که در گروه IIIB و دوره پنجم جدول تناوبی قرار دارد. در واقع عنصر ایتریوم یک فلز واسطه (Transition Metals) نرم به رنگ سفید نقره ای یا خاکستری تیره است.

برای اولین بار در سال 1787 میلادی، کارل آرنیوس (Carl Axel Arrhenius) در یک معدن قدیمی در نزدیکی شهر استکهلم، یک سنگ معدنی سیاه غیر معمول را پیدا کرد. وی تصور می کرد که یک کانی معدنی جدید تنگستن یافته است. از این رو، نمونه را برای شیمیدان فنلاندی جوهان گادولینا (Johann Gadolin) در فنلاند ارسال کرد. بنابراین می توان گفت که ایتریا (اکسید ایتریوم یا Y2O3) برای نخستین بار در سال 1794 میلادی، توسط گادولینا در فنلاند کشف شد. بعد از آن، در سال 1828 میلادی، شیمیدان آلمانی، فردریش ولر (Friedrich ohler)، به نمونه خالص آن دست یافت.

این عنصر در حقیقت از یک کانی معدنی به نام گادولینیت که در روستای ایتربای وجود دارد استخراج شد. این معدن سنگی شامل کانی های حاوی این عنصر است. به عبارت دیگر، عنصر ایتریم یکی از چهار عنصری است که از معادن سنگی شهر ایتربای سوئد استخراج گردیده است. همانطور که مشخص است نام این عنصر از روستای ایتربای گرفته شده است.

سه عنصر دیگر عبارتند از اربیم (Erbium)، تربیم (Terbium) و ایتربیم (Ytterbium). عنصر ایتریوم برخلاف سه عنصر دیگر، در سری لانتانید ها یا فلزات خاک های کمیاب قرار ندارد. با این وجود و از آنجاییکه با عناصر لانتانید ها در یک گروه واسطه قرار دارد، بنابراین خواص بسیار مشابه با آنها را نشان می دهد. لازم به ذکر است که حتی گهگاهی به مجموعه چهارتایی آنها، فلزات ایتریم نیز گفته می شود.

عنصر ایتریوم در طبیعت به عنوان یک عنصر آزاد هرگز پیدا نمی شود. این فلز به طور تقریبی در بیشتر مواد معدنی کمیاب و همچنین در سنگ معدن اورانیوم یافت می شود. لازم به ذکر است که جدا کردن این عنصر از سایر عناصر کمیاب بسیار سخت می باشد.

منابع تجاری اصلی ایتریوم عبارتند از کانی های منازیت، بستنازیت و گادولینیت. این عنصر همچنین به وسیله فرآیند کاهش فلورید ایتریم به کمک فلز کلسیم تولید می شود، اما می توان آن را به وسیله روش های دیگر نیز تولید نمود. نکته جالب اینست که این عنصر در سنگ های آورده شده به زمین به وسیله آپولو یازده از سفر به کره ماه، مقدار زیادی از این فلز به حالت آزاد پیدا شده است.